Nederlands/Grammatica/Zelfstandige naamwoorden/Verkleinwoord

Een verkleinwoord of diminutief is een zelfstandig naamwoord in de "verkleinde" vorm, dat wil zeggen met het achtervoegsel -je.

Bijvoorbeeld:

huis - huisje
kop - kopje
tafel - tafeltje
maan - maantje
man - mannetje
klas - klasje
glas - glaasje
schip - scheepje
meid - meisje
jongen - jongetje
zin - zinnetje

Soms verandert er door het toevoegen van het achtervoegsel -je tevens iets aan het grondwoord. Dit betreft dan meestal alleen de slotklank (zie ook "Regels"):

café => cafeetje

koning => koninkje

Regels

Verkleinwoorden worden gevormd door een vijftal achtervoegsels, dit zijn: -je, -tje, -etje, -pje en -kje. Welk achtervoegsel wordt toegevoegd aan de stam van het zelfstandig naamwoord om tot het verkleinwoord te komen is afhankelijk van de finale letter van het grondwoord van het zelfstandig naamwoord en in een aantal gevallen ook de voorgaande klinker.

Suffix	IPA	Letters	Opmerkingen	Voorbeeld	Diminutief
-je	t	d / t		bad	badje
	f	f		straf	strafje
	ɣ / χ	g / ch		dag	dagje
	k	k		dak	dakje
	p	p		schaap	schaapje
	s	s		kaas	kaasje
	ks	x		fax	faxje
-tje	aː	a	Dit is een lange klinker	vla	vlaatje
	eː	e	Dit is een lange klinker	zee	zeetje
	i / iː	ie / y	Dit is een lange klinker	knie	knietje
	oː	o / eau	Dit is een lange klinker	bureau	bureautje
	y	u	Dit is een lange klinker	menu	menuutje
	l	l	Wanneer voorafgegaan door een lange klinker	paal	paaltje
	n	n	Wanneer voorafgegaan door een lange klinker	baan	baantje
	r / ɾ / ʁ	r	Wanneer voorafgegaan door een lange klinker	haar	haartje
-etje	l	l	Wanneer voorafgegaan door een korte klinker	bal	balletje
	m	m	Wanneer voorafgegaan door een korte klinker	dam	dammetje
	n	n	Wanneer voorafgegaan door een korte klinker	kan	kannetje
	r / ɾ / ʁ	r	Wanneer voorafgegaan door een korte klinker	kar	karretje
	ŋ	ng	Wanneer voorafgegaan door een korte klinker	slang	slangetje
-pje	m	m	Wanneer voorafgegaan door een lange klinker	boom	boompje
				raam	raampje
				zeem	zeempje
-kje	ɪŋ	ing	Wanneer een zelfstandig naamwoord meer dan één lettergreep bevat en de klemtoon ligt op de lettergreep voor de -ing uitgang zal de diminutiefsuffix -kje zijn. De ng zal worden vervangen door het cluster -nkje.	woning	woninkje
				mening	meninkje
				pudding	puddinkje
				haring	harinkje

• Als het grondwoord eindigt op -é, eindigt de verkleinde vorm op -eetje, zoals al eerder genoemd: caf-eetje. Meestal betreft het hier leenwoorden uit het Frans.

• Als het grondwoord eindigt op -ing en de voorgaande lettergreep beklemtoond is, eindigt de verkleinde vorm op -inkje, zoals in de eerder genoemde voorbeelden: kon-inkje, of: pal-inkje.

• Als in het grondwoord ook de lettergreep vóór -ng niet beklemtoond is, eindigt de verkleinde vorm op -etje:

ding - dingetje

ring - ringetje

slang - slangetje

tang - tangetje

handeling - handelingetje

wandeling - wandelingetje

• Bij sommige woorden met -a treedt in de verkleinde vorm verlenging van deze klinker op:

glas - glaasje

vat - vaatje

Geslacht

Het grammaticale geslacht van verkleinwoorden is altijd gelijk aan het grondwoord, maar wordt te allen tijde voorafgegaan door het onzijdige lidwoord het, ongeacht het geslacht van het grondwoord:

de man - het mannetje

de vrouw - het vrouwtje

de auto - het autootje

de fiets - het fietsje

Bijzondere gevallen

Soms bestaat alleen het verkleinwoord als zelfstandig naamwoord:

uitje (van wij gaan uit).

Verkleinwoorden worden soms gevormd naar een ontelbaar grondwoord. Denk aan: bier, ijs, wijn, thee, etc. Door van het ontelbare woord een diminutief te maken is het ineens wel telbaar. De diminutiefsuffix, of ook wel verkleinwoorduitgang, zorgt ervoor dat een woord voor een ontelbare stof kan worden geteld. De betekenis kan soms best afwijken van het grondwoord. Zo heeft men een ander idee bij het woord: 'ijsje' dan bij het woord: 'ijs'.

bier - biertje

ijs - ijsje

wijn - wijntje

thee - theetje