Sociale geschiedenis van de vroege middeleeuwen/Vrouwen

21. Vrouwen

De Frankische maatschappij was een mannenmaatschappij doordrenkt met geweld en feitelijk gold alleen het recht van de sterkste. Een vrouw had een man nodig om zich te beschermen tegen al dit geweld.

• Enerzijds werd de vrouw aanbeden, want als een man een vrouw aanraakte, kon hij daarvoor een boete krijgen. De oorzaak hiervan zou zijn dat er heidense ceremonies waren waarin jonge vrouwen naakt dansten om de vruchtbaarheid van het land of om regen af te smeken.
• Anderzijds werd de vrouw in de vroege middeleeuwen door de man als minderwaardig beschouwd. Ook de geestelijkheid had een tweeslachtige houding ten opzichte van de vrouw.

Voortplanting

Om de maatschappij te laten overleven bij een geweldige kindersterfte en veel ziektes, waren er veel kinderen en dus veel vrouwen nodig. Het doden van een jonge, vrije vrouw in haar vruchtbare jaren, werd zwaar beboet. De vrouw werd echter doorgaans als niet veel meer dan een instrument voor de voortplanting gezien.

Er werd wel gedaan aan anticonceptie en ook werd er abortus gepleegd door kruidenvrouwen met behulp van kruidendrankjes, maar dit werd beboet.

Huwelijk

• Een huwelijk werd doorgaans al op het twaalfde jaar gesloten. Het was gearrangeerd door de ouders en het meisje mocht dit huwelijk niet weigeren. Als de jongen het weigerde, kwam hij er met een boete vanaf.
• Als na de huwelijksnacht gebleken was dat de vrouw niet maagdelijk was, werd het huwelijk ongeldig verklaard. Een vrouw kon alleen de bescherming van een man krijgen als ze maagdelijk was, want dan was de man er zeker van dat de kinderen van hem waren en konden ze van hem erven. Dat de erfopvolging duidelijk was, werd belangrijker gevonden dan het huwelijk zelf.
• Overspel werd (tot in de negende eeuw) alleen de vrouw kwalijk genomen. Een getrouwde vrouw die overspel had gepleegd, werd meteen verstoten. Soms werd ze gewurgd waarna haar lijk in een moeras werd gegooid, soms werd ze levend verbrand. Als haar schuld niet bewezen kon worden, moest zij een (zware vorm) van de waterproef doen: ze werd met een steen om haar nek in de rivier gegooid. Als zij zonk, was zij schuldig geweest. Over overspel van de man maakte echter niemand zich druk.
• De man mocht (tot in de negende eeuw) met meerdere vrouwen trouwen (polygamie), hij mocht er concubines bijnemen en mocht seksuele relaties met zijn slavinnen onderhouden.
• De vrouw kon doorgaans niet of nauwelijks scheiden van haar man, maar hij mocht haar verstoten (als ze bijvoorbeeld onvruchtbaar was). Toen dat in de Karolingische tijd niet meer mocht van de kerk, liet haar man haar geregeld vermoorden. Hij betaalde dan het weergeld en kon daarna legaal met een ander hertrouwen (de "Karolingische echtscheiding").

Hartstocht

De Germanen meenden dat de hartstocht van de vrouw uitging. De hartstocht kon veroorzaken dat een vrouw ontrouw werd. Ze verloor daardoor haar rechten, het huwelijk werd ontbonden en ze kon de doodstraf krijgen. Hartstocht was dus verachtelijk. De mannen waren ervan overtuigd dat de vrouwen beschikten over de geheimen van de liefde. De liefde werd enerzijds opgevat als een dwaasheid, maar was vanwege de voortplanting ook de sleutel van het leven.

Magie

Dan waren er nog de liefdesdrankjes, talismannen en vele andere magische middelen die vrouwen gebruikten om de liefde van haar echtgenoot in stand te houden of de liefde van een te veroveren man op te wekken dan wel ongewenste liefdes te verhinderen. Het waren allemaal vrouwenkunsten. Een vrouw kon zelf geen geweld uitoefenen zoals de mannen. Mogelijk daarom nam zij vaak haar toevlucht tot magie.

Vrouwen hoorden (volgens veel mannen) bij de maan want hun menstruatiecyclus van 28 dagen was even lang als de cyclus van de maan. Daardoor hoorden vrouwen tevens bij de nacht en de hel. Volgens de Germanen hoorden vrouwen ook bij het water, want zij zagen water als de bron van het leven en de vrouw was ook een bron van leven.

De christelijke geestelijkheid was bekend met het werk 'De Natura rerum' van Isidorus van Sevilla en veel geestelijken deden zich moeite om de vrouw voor te stellen als een menselijk in plaats van als een maan-wezen. Tijdens het concilie van Leptinus werd echter door sommige bisschoppen gesteld dat veel vrouwen zich aan de maan uitleverden om het hart van een man te kunnen veroveren.

Prostitutie

Prostitutie was weliswaar verboden, maar weduwen zonder bestaansmiddelen konden moeilijk anders. Zij golden echter als "verdorven" vrouwen.

Aanranding

• De aanrander van een vrije vrouw kreeg van de Gallo-Romeinen de doodstraf. De Franken in de Merovingische tijd gaven een boete. In de Karolingische tijd werd deze boete flink verzwaard.
• De aanrander van een slavin moest aan de eigenaar van die slavin een boete betalen ter grootte van haar waarde. Met andere woorden: deze vrouw was niets meer waard.
• De aangerande vrouw gold als "verdorven" en een verdorven vrouw werd gemeden en gold als waardeloos. Ze mocht bij de Visigoten niet eens meer over haar eigendom beschikken.

Masturbatie

In de boeteboeken werd een geringe boete voorgeschreven voor masturbatie bij jongeren, maar een volwassen man moest een jaar vastenboete doen en een volwassen vrouw drie jaar.

Gelijkberechtiging vrouw

De Germaanse man zag de vrouw als minderwaardig: een vrouw bleef altijd minderjarig en de enkele keer dat een aanzienlijke vrouw het huis mocht verlaten, moest zij gesluierd zijn. De kerk ondernam pogingen om de vrouw als gelijkwaardig aan de man voor te stellen.

In noord-Gallië introduceerde men de 'stefgang'. Als een familie geklaagd had dat haar dochter was geschaakt en aangerand, dan moest het meisje publiekelijk tussen twee palen gaan staan. Achter de ene paal stond de parentele van de ontvoerder en achter de andere paal de parentele van het meisje. Als het meisje naar haar eigen parentele ging, dan liet zij weten dat zij niet met de jongen wilde trouwen en dat hij haar tegen haar zin geschaakt en verkracht had. Dan moest de parentele van de aanrander weergeld betalen. Ging ze echter naar de parentele van de jongen, dan liet zij weten dat zij samen met de jongen de schaking en verkrachting bekokstoofd had om haar ouders tot een huwelijk te dwingen. Dan werd het huwelijk officieel ingezegend. Dus het meisje werd in dit geval gelijkgesteld aan de man en mocht zelf kiezen.

Rond 800 kondigden bisschoppen tijdens concilies af dat voor mannen en vrouwen dezelfde kerkelijke wetten golden.

Vrouwenhaat

Weliswaar waren er geestelijken die de vrouw als gelijkwaardig aan de man zagen, maar in een maatschappij die vol zat met (mannelijk) geweld en waarin de vrouw de bescherming van een man nodig had, werd dit niet gemakkelijk geaccepteerd.

Verder waren er ook veel geestelijken die de vrouw als minderwaardig beschouwden. Nog in 585 riep een bisschop dat een vrouw geen mens (homo) was. Er waren zelfs geestelijken die beweerden dat de vrouw geen ziel had. Toch stond er niets in de bijbel over de minderwaardigheid van de vrouw. De eerste christenen stelden nog dat voor God iedereen gelijk was, dus zouden vrouw en man ook gelijk moeten zijn.

Of de boeteboeken (waarin in de Karolingische tijd gestreefd werd naar een grotere gelijkheid tussen man en vrouw) en de oude christelijke idealen (van gelijkheid voor iedereen) tot werkelijke veranderingen binnen het huwelijk hebben geleid valt te betwijfelen. De Germanen en veel geestelijken bleven de vrouw als minderwaardig beschouwen.