Heraclitus over de natuur/Het juiste handelen
Nadat getoond is hoe wij niet moeten handelen, kan getoond worden wat dan wel de juiste gedragslijn is om alles in de kosmische staatsordening goed te laten verlopen. Heraclitus hecht namelijk ook belang aan ethische beginselen die evenals de kentheoretische beginselen in een overkoepelend kosmologisch systeem, waarin alles samenhangt, geïntegreerd moeten worden. De verschillende deelgebieden die aan de orde zijn gekomen worden dus in een eenheid gegoten en staan niet afzonderlijk. De gedragslijn die de wijze behoort te volgen houdt in dat hij het in de eerste plaats behoort na te laten de grote massa der mensen als voorbeeld te nemen, omdat “de meeste mensen slecht zijn”. De velen zijn namelijk onverzadigbaar in hun hebzucht, in plaats van zich te richten op het ene ding dat nodig is, namelijk eeuwigdurende roem verwerven (166). Zij die naar deze roem streven raken namelijk niet oververzadigd door vervulde begeerten (167), omdat het weinige voor hen toereikend is (168). De hierboven aangehaalde uispraak over de slechtheid van de velen werd geformuleerd door Bias, een der zeven Wijzen, en is in de ethiek van Heraclitus van fundamentele betekenis (169). Omdat de meeste mensen aldus slecht zijn, is de ene uitzonderlijke mens die op de juiste wijze handelt, matig is in zijn begeerten, terwijl hij slechts eeuwige roem begeert. Daarom is hij meer waard dan vele volksscharen (170). Deze uitzonderlijke mens behoort oplettend te zijn en als wachter op te treden (171). Dit concept heeft Plato later uitgewerkt en tot uitdrukking laten komen in zijn politieke filosofie.
Fragmenten hierover
[bewerken]166. Want waar zit hun verstand of besef? Zij vertrouwen de volkszangers en hebben de menigte nodig als leermeester, niet inziend dat de velen slecht zijn, maar weinigen zijn goed.
166a. Zij sluiten zich bij de velen en de volkszangers aan en hebben hun gewoonten nodig.
166b. Want één ding verkiezen tegenover gans alles de besten, eeuwigdurende roem boven wat sterfelijk is, maar de velen zijn verzadigd, zoveel als vee.
167. … van het ontkomen aan oververzadiging.
168. Want het weinige is voldoende sterk genoeg.
169. In Priëne werd Bias geboren, de zoon van Teutames, wiens woord van meer gewicht is dan die van de anderen.
170. Eén is er me tienduizenden, indien hij de beste is.
171. Zij worden wakers, wakker zijnd, van levenden en doden.