Onderwijstechnologie/Klastechnologie/Digitale schoolborden

Inleiding

Digitale schoolborden veroverden aan het begin van de 21e eeuw stelselmatig een plaatsje in zowel het onderwijs als in het bedrijfsleven. In Nederland zouden in november 2006 ongeveer 10% van de basisscholen en 40% van het voortgezet onderwijs minstens één digitaal schoolbord ter beschikking hebben gehad. Dit komt neer om een slordige 20.000 schoolborden. In Groot-Brittannië hingen toen al in 75% van de scholen digitale schoolborden, overeenstemmend met 180.000 exemplaren^[2]. België loopt nog wat achter op zijn buurlanden met de integratie van digitale schoolborden, maar volgens de berekeningen zou in 2011 ook ongeveer 23% van alle Belgische scholen over digitale schoolborden beschikken^[1].
Digiborden zijn even handig voor het geven van interactieve presentaties als voor het opluisteren van een les in het middelbaar onderwijs. Voor het oog van de klas of collega’s websites bezoeken, muziek- of videofragmenten afspelen en dit alles digitaal opslaan behoren allemaal tot de mogelijkheden van het nieuwe leermiddel. Simpelweg iets noteren of tekenen blijft ook nog steeds mogelijk natuurlijk.

Hoe het werkt

Hoewel er verschillende modellen op de markt zijn heb je doorgaans de volgende componenten nodig: een computer, het digitaal schoolbord en een beamer om het computerbeeld op het bord te projecteren. Naargelang de soort heb je daarnaast een digitale pen of enkel je vingers nodig om het bord te bedienen. De vinger of pen fungeert dan als muis op een computerscherm waardoor alle bedieningen vanaf het scherm kunnen worden uitgevoerd. Nadat je de juiste software op je computer hebt geïnstalleerd en het bord aangesloten hebt moet je eerst het bord kalibreren zodat de computer de aanrakingen of naderingen van het bord kan registreren en omzetten in een digitaal commando. Het kan zijn dat de kalibratie regelmatig eens moet hernomen worden als de beamer een duwtje krijgt. De software start automatisch op bij het opstarten van de pc en is direct klaar voor gebruik^[3,5]. Deze software is compatibel met Windows 98, XP, Vista, Mac en Linux systemen^[5].

Wat je ermee kunt doen

Hoewel er enkele verschillen zijn in de mogelijkheden naargelang van het softwarepakket, worden de volgende functies doorgaans ondersteund:

Alles wat je met een normale computer kunt (websites bezoeken, video of audio afspelen, presentaties,...)

Schrijven en tekenen, de aantekeningen die je maakt kun je daarna ook opslaan

Ruimtelijke figuren zoals cirkels of lijnen op een eenvoudige manier doen verschijnen

Meerdere bordpagina’s aanmaken waartussen je kunt wisselen tijdens de les

Foto’s en afbeeldingen invoegen

Bordschema's progressief zichtbaar maken (zoals je met een blaadje papier een deel van je slide op de overheadprojector kunt afdekken)

Vooral interessant voor het gebruik van een digitaal bord is de wisselwerking tussen pc en bord. Zo kan je rechtstreeks van op je computer de stof van de les op het bord typen maar kan je ook van op het bord je document op je computer aanpassen. Je kan zelfs mobiel in de klas worden als leerkracht door gebruik te maken van een zogenaamd 'Walk&Talk interactive flat panel'; een draadloos interactief touchscreenscherm dat in verbinding staat met het digitale bord. Je kan op het scherm werken met een interactieve pen of met je vinger. Een bijkomend voordeel is dat je niet constant met je rug naar de leerlingen staat, waardoor je het oogcontact dus kunt bewaren^[2].

Wat zijn de voor- en nadelen?^[2.3.4]

Nadelen

• De kostprijs is niet te overzien. De goedkoopste digitale schoolbordmodellen kosten ongeveer 2000 euro. Standaard mag je op minstens 3000 euro rekenen maar dan zit alle randapparatuur en de installatie erbij inbegrepen^[1]. Bij de aankoop van de algemene benodigdheden, zoals het bord, beamer en computer met de nodige software, is er een continue elektriciteitsverbruik dat bijdraagt aan de algemene elektriciteitsrekening van het school.
• Leerkrachten moeten leren werken met een digitaal schoolbord. Veel leerkrachten zijn echter snel weg met de basis maar om het volle potentieel van het bord te kennen en te kunnen toepassen moet er moeite en veel tijd worden geïnvesteerd. Er worden echter regelmatig cursussen of bijscholingen georganiseerd en je kan gratis trainingssessies terugvinden op het net.
• Momenteel is het aandeel aan borden nog miniem in België waardoor scholen zich niet direct geroepen voelen om de omschakeling integraal binnen een school door te voeren. Er is momenteel nog te weinig ondersteuning, waardoor het klassieke bord momenteel nog de norm blijft.
• Een digitaal schoolbord is een stuk elektronica en heeft dus ook de beperkingen van dergelijke toestellen. Anders dan bij het klassieke schoolbord ben je afhankelijk van elektriciteit. Eveneens heb je voor de werking van je bord drie technische toestellen nodig (computer, beamer en bord). Als één van de drie crasht heb je geen bord meer!

Voordelen

• Digitale borden zijn (krijt)stofvrij. Door het sterk stijgend aantal leerlingen die last hebben van allergieën en/of astma is het gebruik van een digitaal bord positief.
• Leerkrachten hebben minder last van schrijfkrampen. Aangezien de hele les niet volledig moet worden uitgeschreven maar grotendeels rechtstreeks geprojecteerd kan worden is het voor leerkrachten veel aangenamer om te werken.
• Je kan de leerstof die je wilt aanleren aan je leerlingen actief en gevarieerd overbrengen. Door gebruik te maken van filmpjes, geluiden, figuren en dergelijke komen de leerlingen op verschillende manier in contact met de leerstof, wat het onthouden ervan bevorderd.
• Kan een les extra meerwaarde geven.
• Je kunt teksten, geluids- en beeldmateriaal tonen en bewerken
• Je kunt aantekeningen maken op je video's en powerpointpresentaties
• Leerlingen die nog last hebben met de juiste pengreep of hun fijne motoriek kunnen op het grote vlak oefenen
• Het bord nodigt uit om te experimenteren
• Je leerlingen worden technologisch vaardiger

Bronnen

Wat is de meerwaarde voor je lessen?

Een smartboard geeft je als leerkracht een enorme flexibiliteit. Een kleine greep uit de waaier van mogelijkheden^[3]:

• Je kunt niet alleen je lessen maar ook je bordschema's reeds thuis voorbereiden. Je kunt werken met vaste structuren die je tijdens de les kunt invullen en zelfs aanpassen. Bijgevolg kun je je voorbereidde lessen later hergebruiken/ terughalen tijdens je herhaling in de volgende les(sen) of op eender welke moment je dat nodig vindt. Alle bronnen zijn immers beschikbaar binnen handbereik.

• Bepaalde lijntjes, ruitjes en sjablonen hoef je niet meer zelf te maken maar kunnen eenvoudig worden opgeroepen.

• Je lessen kunnen veel makkelijker actueel worden gehouden en kunnen eventueel zelfs ter plaatse worden aangepast aan de actualiteit van de dag.

• Je kunt je bordschema's doorsturen naar de leerlingen. Zo kun je sneller werken tijdens je les. Ook kunnen tragere leerlingen beter ondersteund worden door de mogelijkheid om de leerstof op verschillende manieren over te brengen.

• Zieke leerlingen kunnen thuis de les mee volgen of zich bijwerken aan de hand van de structuur van de les (die jij dus hebt doorgestuurd).

• Je kunt visueel materiaal veel efficiënter aanwenden tijdens de les. De handelingen die je dus toont kunnen door de leerlingen direct gezien worden en worden bijgevolg makkelijker geïnterpreteerd. Bij sommige digitale schoolborden wordt een hele reeks lessen bijgeleverd. Bijvoorbeeld een les over de dissectie van een kikker, waarbij een animatie van een kikker laag per laag wordt gedissecteerd.

• Je kunt je presentaties veel levendiger maken omdat je niet meer achter je pc hoeft te zitten of staan. Je drukt rechtstreeks op het smartboard en gebruikt zo op een natuurlijke wijze een levendige lichaamstaal.

• Je kunt er de leerlingen mee imponeren: naar een technisch snufje blijven ze kijken.

• De meeste smartboards maken gebruik van handige snelkoppelingen. Zo wordt het zeer handig in het gebruik. Na verloop van tijd kun je echt beginnen spelen met de verschillende functies. Je lessen worden multimediale avonturentochten.

• De combinatie tussen een smartboard en een pc-lokaal belooft vuurwerk. Je kunt samen met de leerlingen op stap. De leerlingen kunnen jouw handelingen volgen op het smartboard en ondertussen zelf exploreren. Deze technologie biedt geweldige mogelijkheden voor begeleid zelfstandig studeren (BZL).

• Via het handige screen-capture-systeem kun je beginnen te goochelen met afbeeldingen, van presentatieprogramma naar notebook (d.i. je smartboard basispagina), van notebook naar presentatieprogramma, afbeeldingen combineren op je notebook,...

De grootste meerwaarde zit hem echter in de mogelijkheid om continu interactief bezig te zijn en de leerlingen continu interactief bezig te houden. Als leerlingen de mogelijkheid krijgen om interactief op school bezig te zijn, zijn ze veel enthousiaster omdat de leerstof minder statisch is; alles wordt aanschouwelijker voor de leerlingen^[3].

Welke types zijn er op de markt?^[6,7,8]

Het aanbod van digitale schoolborden is onder te verdelen in drie verschillende types naargelang het soort van technologie waarop het bord gebaseerd is: drukgevoelig, elektromagnetisch en infrarood.

Drukgevoelig:

Deze borden worden ook wel ‘zachte borden’ genoemd. Het was de eerste soort digitale schoolborden die op de markt kwam. Je kunt ze gewoon met je vinger bedienen. Boven een harde onderlaag is een duurzame zachte bovenlaag gespannen waarop je kunt tekenen en klikken naar believen. Waar ook op het bord je de zachte laag indrukt, ontvangt de computer een signaal dat wordt omgezet in digitale code. Het maakt niet uit met welk voorwerp je de zachte laag van het bord indrukt. Bovendien is het mogelijk om op de borden te noteren met dry-markers^[5].

Een voordeel van dit soort borden is dat het eenvoudig te herstellen is wanneer de zachte laag beschadigd zou geraken^[5].
Een nadeel aan deze soort digitale schoolborden is de minder scherpe projectie in vergelijking met andere modellen. Het systeem is namelijk minder gevoelig; je moet bijvoorbeeld constant drukken indien je iets wilt opschrijven^[5].

Elektromagnetisch:

Op een hard oppervlak zit een raster vol met elektromagnetische draden die de bewegingen van een digitale pen registreren. De pennen bevatten batterijen, al dan niet heroplaadbaar, of maken gebruik van WACOM technologie, waarbij men gebruik maakt van elektromagnetische resonantietechnologie. De borden garanderen een veel scherpere beeldkwaliteit en sommige van de elektromagnetische borden zijn ook beschrijfbaar met dry-markers.

Nadeel van dit bord is wel dat als je de pen verliest, het bord niet meer gebruikt kan worden als interactief bord, enkel nog als projectiescherm.

Infrarood en ultrasoon:

De bijhorende digitale pen geeft een onzichtbaar infrarood licht, alsook een onhoorbaar ultrasoon geluid dat opgepikt wordt door sensoren in de hoek van het bord. Deze borden zijn vaak ook beschrijfbaar met dry-markers.
Een nadeel is dat de computer wel een fractie van een seconde tijd nodig heeft om de signalen op te pikken en daaruit de positie van de pen te berekenen. Hierdoor treedt er een kleine vertraging op tijdens het schrijven.

Infrarood en Image sensor:

Deze borden werken op een vergelijkbare manier als de ultrasone borden. In plaats van geluid pikken ze echter beelden op, dus een combinatie van infrarood en cameratechnologie.
Een groot voordeel daarbij is dat er meerdere personen tegelijk op het bord kunnen werken en dat de bediening zowel met de vingers als met een digitale pen lukt.

Stippenpatroon/ camera-pen:

Dit is een nieuw soort bord gemaakt met een krasbestendig geëmailleerd stalen oppervlak. Daardoor is het eenvoudig schoon te houden, nadat je er bijvoorbeeld met dry-markers op hebt geschreven, en heeft het als extra voordeel dat het magnetisch is. Ook een groot voordeel met deze borden is dat het volledig draadloos is. Men werkt met een digitale pen waarin een camera in gemonteerd is. De camera herkent de positie van de pen aan de hand van een puntenpatroon waardoor er een zeer grote precisie gegarandeerd is.

Plasmascherm:

Dit zijn sterke borden, uitgerust met multi-touchscreen technologie. Het is echter geen digibord maar zal in de toekomst zeker de opvolger worden van de hedendaagse digitale schoolborden. Het plasmascherm zorgt voor zeer heldere beelden. In de duurdere modellen heb je zelf geen beamer, digitale pen en bordafhankelijke software meer nodig maar is de computer rechtstreeks aan het scherm verbonden.
Een voordeel bij deze systemen is dat er geen vertraging optreedt bij het schrijven. Eveneens gebeurt de kalibratie van het scherm automatisch.

Maak je eigen digibord

In het kader van het vak "Mediakunde" maken de studenten lerarenopleiding aan de KaHo Sint-Lieven een digitaal bord voor slechts 30 tot 50 euro, terwijl digiborden normaal tussen de 1000 en 3000 euro kosten. Het enige wat ze hiervoor nodig hebben is een infraroodpen van 3 euro, een Wii-afstandsbediening van 17 tot 39 euro en een Bluetoothverbinding die 10 euro kost. En natuurlijk hebben ze ook een computer en een beamer nodig. De nodige software vonden ze gratis en eenvoudig op het internet. Deze software werd door de Amerikaanse researcher Johnny Lee Chung ontwikkeld en daarna aan de KaHo Sint Lieven verfijnd en vereenvoudigd. Iedereen kan echter zo'n digibord creëren en hoe je dat precies aanpakt, wordt je hier eenvoudig gedemonstreerd door Johnny Lee Chung.

Bronnen

Online materiaal uitwisselen

Er zijn verschillende websites waarop leerkrachten bestanden voor de digitale schoolborden kunnen uitwisselen

www.digibordopschool.nl (gratis lessen up- en downloaden)

www.digitaalschoolbordonderwijs.nl/materialen (gratis, zonder inlogcode)

www.smartboardpagina.nl (gratis, zonder inlogcode)

www.digibordhulp.nl (gratis, wel registreren)

Gynzy - Digibord Software (300+ digibord tools, lessen uitwisselen met collega's, gratis proberen)

Trainingsmogelijkheden

Gratis trainingssessies: https://www.smartboard.nl/nl/training/gratis-training-materiaal.php

Trainingssessies via professionele trainers: https://www.smartboard.nl/nl/training.php

Links

Informatiewijzer en kieswijzer voor digitale schoolborden: https://po.digiborden.kennisnet.nl/aanschaf

Nederlandstalige wikipedia-pagina over het digitaal schoolbord: https://nl.wikipedia.org/wiki/Elektronisch_schoolbord

Kennis(net)rotonde Wiki over het digitaal schoolbord: https://www.kenniswiki.nl/wiki/Digitaal_schoolbord

Maak je eigen digibord: https://www.youtube.com/watch?v=5s5EvhHy7eQ&feature=player_embedded#!

Conclusie

Een digitaal schoolbord kan erg handig zijn om je les interactiever en spannender te maken voor je leerlingen. Als je bereid bent tijd te investeren in het leren werken met een digitaal bord dan kan het de leerlingen veel beter helpen aandachtig te blijven. Wel moet je goed overwegen of je wel degelijk geregeld gebruik gaat maken van het leermiddel, er zijn namelijk een aantal belangrijke contra’s zoals het behoorlijk prijskaartje dat aan de toestellen verbonden is: je hebt namelijk zowel een beamer, een computer als een digitaal schoolbord nodig. Doordat het toestel echter zo multifunctioneel is, lijkt het op lange termijn voordeliger om meteen een smartboard aan te schaffen dan een aantal minder multifunctionele toestellen afzonderlijk te kopen.

Bronnen

[1] https://www.hln.be/hln/nl/957/Belgie/article/detail/1151853/2010/09/01/Verkoop-van-digitale-schoolborden-in-de-lift.dhtml#reageerTag
[2] https://www.klasse.be/leraren/archief/12275
[3] Basisvaardigheden ‘SMART Notebook’-software, beschikbaar op https://www.scribd.com/
[4] van Zadelhoff Tessa, 2008. Didactische aspecten van het werken met digitale schoolborden, Gebruik en waardering door docenten
[5] https://obd.opweb.nl/smartboard.htm
[6] https://www.digibordopschool.nl/pagina/borden_en_beamers
[7] https://www.welkdigibord.nl/techniek.html
[8] https://www.kennisnet.nl/cpb/po/praktijkinbeeld/bestanden/infowijzer-digitale-schoolborden.pdf