Quenya/Bezittelijke voornaamwoorden
In Quenya gebruiken we meestal bezitsuitgangen in plaats van afzonderlijke bezittelijke voornaamwoorden.
Je mag deze echter niet verwarren met de uitgangen van de bezitsnaamval: de possessief (bvb. "het paard van mijn prins" wordt rocco cundunyava en hier zien we bij cundu zowel een bezitsuitgang -nya met de betekenis "mijn" en de uitgang van de possessief -va die in dit voorbeeld het voorzetsel "van" vervangt).
Bezitsuitgangen
[bewerken]Ze worden gevormd door de eind-ë van de onderwerpsuitgangen van de werkwoorden (zie Quenya/Werkwoorden) in een -a te veranderen:
| werkwoords- uitgang | vertaling | bezitsuitgang | vertaling |
|---|---|---|---|
| -nyë | ik | -nya | mijn |
| -lyë | jij | -lya | jouw |
| -lvë | wij (incl.) | -lva | ons (incl.) |
| -lmë | wij (excl.) | -lma | ons (excl.) |
| -mmë | wij (duaal) | -mma | ons (duaal) |
| -ryë | hij/zij/het | -rya | zijn/haar/zijn |
| -ntë | ze | -nta | hun |
Ze worden als uitgang van substantieven gebruikt:
- coanya "mijn huis"
- roccolya "jouw paard"
- nórenta "hun land"
De verschillende uitgangen voor "ons" komen overeen met de verschillende uitgangen voor "wij":
- coalva "ons huis (en ook het jouwe)"
- coalma "ons huis (maar niet het jouwe)"
- coamma "ons beider huis/het huis van ons beiden"
Als een substantief zowel een bezitsuitgang als een naamvalsuitgang heeft, dan voegen we eerst de bezitsuitgang toe en nadien pas de naamvalsuitgang:
- Anar caluva tielyanna "de zon zal naar je pad schijnen"
We vinden dus tielyanna = tië + lya (bezitsuitgang) + nna (allatief).
Het is in feite het eenvoudigst om een substantief met een bezitsuitgang te bekijken als een nieuw substantief dat in de verschillende naamvallen verbogen wordt als een substantief op -a (zie Quenya/Verbuigingsparadigma's).
Laat ons bvb. eens kijken naar sambelya "jouw kamer":
| enkelvoud | meervoud | duaal | part. meerv. | |
|---|---|---|---|---|
| nominatief | sambelya | sambelyar | sambelyat | sambelyali |
| genitief | sambelyo | sambelyaron | sambelyato | sambelyalion |
| possessief | sambelyava | sambelyaiva | sambelyatwa | sambelyalíva |
| datief | sambelyan | sambelyain | sambelyant | sambelyalin |
| ablatief | sambelyallo | sambelyallon(r) | sambelyalto | sambelyalillo(n,r) |
| allatief | sambelyanna | sambelyannar | sambelyanta | sambelyalinna(r) |
| locatief | sambelyassë | sambelyassen | sambelyatsë | sambelyalissë(n) |
| instrumentalis | sambelyanen | sambelyainen | sambelyanten | sambelyalínen |
| respectief | sambelyas | sambelyais | sambelyates | sambelyalis |
Merk op:
- de uitgang -nta is eveneens de uitgang van de duale allatief. Bijgevolg kan ciryanta zowel "hun schip" als "naar beide schepen" betekenen. Natuurlijk is "naar hun beide schepen" ciryantanta.
- substantieven met een bezitsuitgangen hebben altijd een t-duaal, nooit een u-duaal.
- er bestaat ook een bezitsuitgang voor de informele tweede persoon: -cca:
- macilecca "jouw zwaard"
bezitsuitgangen bij substantieven
[bewerken]Als het substantief op een klinker eindigt dan kunnen we de uitgang zonder meer gebruiken.
I-stammen and U-stammen gebruiken wel de stamvorm:
- angulya "jouw slang" (nom. ango)
- lingwintar "hun vissen" (nom. lingwë)
Substantieven op -ë die niet tot de I-stammen behoren gebruiken altijd het enkelvoud bij een bezitsuitgang:
- lassenya "mijn blad" (nom. lassë)
- lassenyar "mijn bladeren"
Als het substantief op een medeklinker eindigt dan is het nodig om een tussenklinker te gebruiken. Als het substantief een stamvorm heeft dan gebruiken we natuurlijk die stamvorm.
We volgen hierbij volgende regels:
- in het meervoud of voor -nya is de tussenklinker -i-
- macilinya "mijn zwaard" (nom. macil)
- masinyar "mijn huizen" (nom. mar)
- tecilintar "hun pennen" (nom. tecil)
- in het enkelvoud is de tussenklinker -e- (behalve bij -nya)
- atarelya "jouw vader" (nom. atar)
- amillenta "hun moeder" (nom. amil)
- in het duaal is de tussenklinker -u- (behalve bij -nya)
- maciluryat "zijn/haar beide zwaarden" (nom. macil)
- fiondulmat "onze beide haviken" (nom. fion)
(maar merk wel op: alda "boom" heeft aldu als duaal, maar als we een bezitsuitgang gebruiken dan is er van deze -u- niets te bespeuren, want het is een substantief op een klinker: aldaryat).
Er bestaat een facultatieve regel indien het substantief op dezelfde letter eindigt als de eerste medeklinker van de bezitsuitgang. In dat geval gebruik we geen tussenklinker maar versmelten de twee identieke medeklinkers:
- aranyar "mijn koningen" (maar araninyar is ook mogelijk)
- macilya "jouw zwaard" (maar macilelya is ook mogelijk)
De uitdrukkingen "mijn zoon", "mijn dochter" en "mijn kind" vertonen een onregelmatige samensmelting met de uitgang -nya:
- yondo + nya = yonya "mijn zoon"
- yeldë + nya = yenya "mijn dochter"
- hína + nya = hínya "mijn kind"
Als de bezitsuitgangen -nya, -lya of -rya gebruikt worden bij tweeletterige substantieven dan wordt de eindklinker van deze woorden niet verkort voor ny, ly en ry niet tellen als een medeklinkergroep (zie Quenya/Fonologie):
- máryat "zijn/haar beide handen" (nom. má)
- hónya "mijn uil" (nom. hó)
Voor de overige bezitsuitgangen wordt de eindklinker natuurlijk wel verkort:
- pentat "hun beide lippen" (nom. pé)
bezitsuitgangen bij infinitieven
[bewerken]Op de pagina over verbaalvormen kan je alle informatie over de lange infinitief vinden. Deze wordt gebruikt indien een infinitief een lijdend voorwerp heeft:
- merin caritas "ik wil het doen"
Het is echter ook mogelijk om uit te drukken dat zulk een infinitief een ander onderwerp heeft dan het onderwerp van de hoofdzin. In het Nederlands is dit niet mogelijk omdat in dat geval een indirecte rede gebruikt wordt:
- merin caritalyas "ik wil dat jij het doet"
- mernelyë tiritanyat "jij wou dat ik hem bekeek"
(In het Engels kan dit echter wel: I want you to do it, you wanted me to look at them).
Deze constructie is ook mogelijk in het geval dat het lijdend voorwerp geen persoonlijk voornaamwoord is:
- merin tiritalya i seldor "ik wil dat je de jongens bekijkt"
Onafhankelijk bezittelijke voornaamwoorden
[bewerken]Bij de onafhankelijke persoonlijke voornaamwoorden, is het ongetwijfeld opgevallen dat er geen genitief of possessief vermeld zijn.
Als het bezittelijk voornaamwoord niet beklemtoond is dan gebruiken we de hogervermelde bezitsuitgangen, maar soms willen we de bezitter beklemtonen en dan moeten we op onafhankelijke vormen overschakelen. Deze worden als adjectieven gebruikt:
- lenya parma "jouw boek (en van niemand anders)"
of in het gezegde:
- i parma ná lenya "het boek is van jou"
De voornaamwoorden vormen we door -ya toe te voegen aan de datief van het onafhankelijk persoonlijk voornaamwoord, dit geeft volgend overzicht:
| voornaamwoord | vertaling |
|---|---|
| ninya | mijn |
| lenya | jouw |
| menya | ons |
| mentya | ons (duaal) |
| sonya | zijn |
| senya | haar |
| tanya | zijn, ervan |
| tienya | hun |
Dit laatste woord betekent natuurlijk ook "mijn pad", maar deze twee betekenissen kunnen normaal niet verward worden.
Merk op: er bestaat ook een informele tweede persoon: cenya "jouw".
>> Quenya >> Quenya/Voornaamwoorden >> Quenya/Bezittelijke voornaamwoorden