Quenya/Stamvormen
Een aantal wijzigingen die we in modern Quenya terugvinden, lijken op het eerste zicht nogal onregelmatig. Als we echter eens naar hun origine in Oud-Elfs kijken dan kunnen we ze wel verklaren. Bekijk volgende voorbeelden:
- aran / arani "koning"
- elen / eleni "ster"
- talan / talami "vloer"
Waarom heeft talami een m in het meervoud? Op de pagina Substantieven hebben we gezegd dat talam- de stam van talan was en dat we daarom talan (talam-) in woordenlijsten vinden.
Maar als we dit woord opzoeken in een Oud-Elfse woordenlijst dan vinden we talam. De stamvorm is dus eigenlijk gewoon de Oud-Elfse vorm van het woord en de basisvorm talan is eigenlijk de onregelmatigheid.
De reden hiervoor is dat in modern Quenya een m niet langer toegelaten is op het einde van een woord (zie Fonologie). Het woord talam evolueerde bijgevolg naar talan met talam- als stamvorm voor alle andere naamvallen en getallen.
Alle substantieven met een u-duaal die tot een van de categorieën op deze pagina behoren, gebruiken de stamvorm in het duaal maar verder zijn ze regelmatig (we gebruiken toron, torn- "broer"):
- Nom. tornu, Gen. tornuo, Poss. tornuva, Dat. tornun,
- Abl. tornullo, All. tornunna, Loc. tornussë, Instr. tornunen, Resp. tornus.
De onregelmatige stamvormen kan je op een afzonderlijke pagina terugvinden: Speciale stamvormen.
d/t-stammen
[bewerken]De eerste groep eindigt op –n, –r of –l. Hun stamvormen worden gevormd door een extra –d–.
De tweede groep eindigt op –n, –r of –s ze voegen -t bij om tot de stamvorm te komen.
De pagina Substantieven: d/t-stammen bevat een overzicht van alle gekende substantieven in deze categorie.
De adjectieven op –n behoren waarschijnlijk ook tot de d-stammen (PE 14 pg. 77):
- i hwarindi "de scheven"
- hwarindi neri "scheve mannen"
Als ze gebruikt worden als laatste verbogen woord (zie Verbogen adjectieven), dan krijgen ze de klinkers –e– of –i– tussen de stam en de uitgang:
- harma furindessë "in een verborgen schat"
- urur úrindinen "met gloeiende vuren"
De verbuiging van de d- en t-stammen is regelmatig behalve in de possessief enkelvoud. Deze naamval maakt gebruik van de nominatief enkelvoud en de uitgang –wa (alle substantieven in deze categorie hebben u-dualen):
| enkelvoud | meervoud | duaal | part. meerv. | |
|---|---|---|---|---|
| nominatief | fion | fiondi | fiondu | fiondeli |
| genitief | fiondo | fiondion | fionduo | fiondelion |
| possessief | fionwa | fiondiva | fionduva | fiondelíva |
| datief | fionden | fiondin | fiondun | fiondelin |
| ablatief | fiondello | fiondillon(r) | fiondullo | fiondelillo(n)(r) |
| allatief | fiondenna | fiondinnar | fiondunna | fiondelinna(r) |
| locatief | fiondessë | fiondissen | fiondussë | fiondelisse(n) |
| instrumentalis | fiondenen | fiondinen | fiondunen | fiondelínen |
| respectief | fiondes | fiondis | fiondus | fiondelis |
Samengetrokken stammen
[bewerken]Een andere groep verliest de klinker van de tweede lettergreep. De stamvorm is daarom een samengetrokken vorm van de nominatief.
Volgende substantieven behoren tot deze groep:
- coron, corn- "bal"
- feren, fern- "beuk"
- haran, harn- "leider"
- huan, hún- "hond"
- laman, lamn- "dier (viervoeter)"
- soron, sorn- "arend"
- toron, torn- "broer"
Nogal wat naamvallen gebruiken echter de nominatief in plaats van de stamvorm om deze naamvallen te vormen. Ook in het partitief meervoud vertrekken we van de nominatief:
| enkelvoud | meervoud | duaal | part. meerv. | |
|---|---|---|---|---|
| nominatief | haran | harni | harnet | haralli |
| genitief | harno | harnion | haranto | harallion |
| possessief | haranwa | harniva | harnetwa | haralliva |
| datief | harnen | harnin | harnent | harallin |
| ablatief | harallo | harnillon(r) | harelto | harallillo(n)(r) |
| allatief | haranna | harninnar | harnenta | harallinna(r) |
| locatief | harandë | harnissen | harnetsë | harallisse(n) |
| instrumentalis | harannen | harninen | harnenten | harallinen |
| respectief | harnes | harnis | harnetes | harallis |
Er is in deze categorie een tweede groep waar de klinker + n in de nominatief beide verdwenen zijn:
- calmar, calmarn- "lichtkind"
- halatir, halatirn- "ijsvogel"
- mëar, mëarn- "etter"
- pur, purn- "(kunstmatig) vuur"
- tavar, tavarn- "natuurgeest"
en ook
- seler, sell- "zus"
In het enkelvoud zijn er slechts twee uitzonderingen:
| enkelvoud | meervoud | duaal | part. meerv. | |
|---|---|---|---|---|
| nominatief | seler | selli | sellet | selli |
| genitief | sello | sellion | selerto | sellion |
| possessief | selerwa | selliva | selletwa | selliva |
| datief | sellen | sellin | sellent | sellin |
| ablatief | sellello | sellillon(r) | sellelto | sellillo(n)(r) |
| allatief | sellenna | sellinnar | sellenta | sellinna(r) |
| locatief | sellessë | sellissen | selletsë | sellisse(n) |
| instrumentalis | selernen | sellinen | sellenten | sellinen |
| respectief | selles | sellis | selletes | sellis |
Verdubbelde stammen
[bewerken]Er zijn buiten deze ook substantieven op -t die een verdubbelde stam hebben, maar deze kan je vinden op de pagina Speciale stamvormen.
Verdubbelde stammen op ss
[bewerken]Een aantal woorden verdubbelen de eind-s:
- calas, calass- "koper"
- coimas, coimass- "lembas" [1]
- eques, equess- "uitspraak"
- falas, falass- "kust"
- indis, indiss- "bruid"
- inwilis, inwiliss- "fee"
- is, iss- "lichte sneeuw"
- itis, itiss- "insectenbeet"
- lis, liss- "honing"
- nes, ness- "weide"
- niquis, niquiss- "rijm, ijsaanslag"
- nís, niss- "vrouw" [2]
- oinalis, oinaliss- "zalf"
- olos, oloss- "sneeuw" ^^^[3]
- sintilis, sintiliss- "schittering (van een kristal)"
- tiris, tiriss- "wacht"
- tolos, toloss- "wrat, pukkel"
- tyos, tyoss- "hoest"
De eigennaam Tulcas behoort ook tot deze groep.
[1] coimas heeft ook de stemvorm coimast-.
[2] De lange í wordt kort voor dubbele medeklinkers.
[3] Dit woord heeft ook olossë als nominatief. Het mag niet verward worden met olos "droom" dit woord heeft een onregelmatige stamvorm (see Speciale stamvormen).
| enkelvoud | meervoud | duaal | part. meerv. | |
|---|---|---|---|---|
| nominatief | falas | falassi | falasset | falasseli |
| genitief | falasso | falassion | falasto | falasselion |
| possessief | falasseva | falassiva | falassetwa | falasselíva |
| datief | falassen | falassin | falassent | falasselin |
| ablatief | falassello | falassillon(r) | falasselto | falasselillo(n)(r) |
| allatief | falassenna | falassinnar | falassenta | falasselinna(r) |
| locatief | falassë | falassen | falassetsë | falasselisse(n) |
| instrumentalis | falassenen | falassinen | falssenten | falasselínen |
| respectief | falasses | falassis | falassetes | falasselis |
Het woord solor "branding" heeft als stamvorm soloss- en volgt eveneens deze verbuiging behalve de possessief enkelvoud solorwa.
Verdubbelde stammen op ll/nn
[bewerken]Eind-l en -n kunnen ook verdubbeld worden:
- amil, amill- "moeder"
- aranel, aranell- "prinses"
- horinel, horinell- "dennennaald"
- miril, mirill- "juweel"
- riel, riell- "bloemenmeisje"
- sil, sill- "maan"
- tol, toll- "eiland" ^
- ailin, ailinn- "meer"
- cailen, cailenn- "keel"
- calimban, calimbann- "barbaarse landen"
- campin, campinn- "heup"
- colman, colmann- "toppunt"
- elwen, elwenn- "hart"
- helin, helinn- "viooltje"
- irin, irinn- "dorp"
- irmin, irminn- "bewoonde wereld"
- latúcen, latúcenn- "tin"
- licin, licinn- "hoorn"
- mindon, mindonn- "torentje"
- olwen, olwenn- "tak, staf"
- onin, oninn- "aambeeld"
- pequen, pequenn- "kam"
- tamin, taminn- "hoogoven"
- túrin, túrinn- "provincie"
- wilin, wilinn- "vogel"
De eigennaam Silmaril behoort ook tot deze categorie.
^ De naamvallen van tol worden gevormd door –o– tussen de stam en de uitgang te plaatsen (zie Speciale stamvormen).
De uitzonderlijke naamvallen zijn: possessief enkelvoud, allatief of ablatief enkelvoud en meervoud, en alle naamvallen van het partitief meervoud.
| enkelvoud | meervoud | duaal | part. meerv. | |
|---|---|---|---|---|
| nominatief | amil | amilli | amillet | amilli |
| genitief | amillo | amillion | amilto | amillion |
| possessief | amilwa | amilliva | amilletwa | amilliva |
| datief | amillen | amillin | amillent | amillin |
| ablatief | amillo | amillon(r) | amillelto | amillillo(n)(r) |
| allatief | amillenna | amillinnar | amillenta | amillinna(r) |
| locatief | amillessë | amillissen | amilletsë | amillisse(n) |
| instrumentalis | amillenen | amillinen | amillenten | amillinen |
| respectief | amilles | amillis | amilletes | amillis |
| enkelvoud | meervoud | duaal | part. meerv. | |
|---|---|---|---|---|
| nominatief | olwen | olwenni | olwennet | olwelli |
| genitief | olwenno | olwennion | olwento | olwellion |
| possessief | olwenwa | olwenniva | olwennetwa | olwelliva |
| datief | olwennen | olwennin | olwennent | olwellin |
| ablatief | olwennello | olwennillon(r) | olwennelto | olwellillo(n)(r) |
| allatief | olwenna | olwennar | olwennenta | olwellinna(r) |
| locatief | olwennessë | olwennissen | olwennetsë | olwellisse(n) |
| instrumentalis | olwennenen | olwenninen | olwennenten | olwellinen |
| respectief | olwennes | olwennis | olwennetes | olwellis |
Verdubbelde stammen op rr
[bewerken]- condor, condorr- "krijger"
- hostar, hostarr- "stam"
- indor, indorr- "bruidegom"
- lamandar, lamandarr- "veehouder"
- lar, larr- "plaats, streek"
- maquar, maquarr- "(menselijke) kaak"
- milnar, milnarr- "akker"
- neldor, neldorr- "beuk"
Ze worden als volgt verbogen:
| enkelvoud | meervoud | duaal | part. meerv. | |
|---|---|---|---|---|
| nominatief | lar | larri | larret | lalli |
| genitief | larro | larrion | larto | lallion |
| possessief | larwa | larriva | larretwa | lalliva |
| datief | larren | larrin | larrent | lallin |
| ablatief | larrello | larrillon(r) | larrelto | lallillo(n)(r) |
| allatief | larrenna | larrennar | larrenta | lallinna(r) |
| locatief | larressë | larrissen | larretsë | lallisse(n) |
| instrumentalis | larrenen | larrinen | larrenten | lallinen |
| respectief | larres | larris | larretes | lallis |
m-stammen
[bewerken]Zoals verteld in de inleiding van deze pagina is de letter m niet langer toegelaten op het einden van een woord en verandert in een n in de nominatief:
- artan, artam- "hamer"
- ilin, ilim- "melk"
- men, mem- "bek"
- quin, quim- "wijfje (van dieren)"
- ran, ram- "geluid"
- talan, talam- "vloer"
Deze woorden hebben een uitzonderlijke locatief, instrumentalis en partitief meervoud:
| enkelvoud | meervoud | duaal | part. meerv. | |
|---|---|---|---|---|
| nominatief | men | memi | memet | melli |
| genitief | memo | memion | mento | mellion |
| possessief | memeva | memiva | memetwa | melliva |
| datief | memen | memin | mement | mellin |
| ablatief | memello | memillon(r) | memelto | mellillo(n)(r) |
| allatief | memenna | meminnar | mementa | mellinna(r) |
| locatief | mendë | memissen | memetsë | mellisse(n) |
| instrumentalis | memnen | meminen | mementen | mellinen |
| respectief | memes | memis | memetes | mellis |
De woorden met stamvorm op -ng gedragen zich net als deze woorden:
- falaswin, falaswing- "golftop"
- fen, feng- "riet"
Enkel in de locatief (fendë) en het partitief meervoud (felli) wijken ze af. Maar de instrumentalis is regelmatig: fengenen.
c-stammen
[bewerken]Vier woorden eindigden oorspronkelijk op -c, deze letter is niet meer toegelaten op het einde van een woord:
- filit, filic- "vogeltje"
- nelet, nelc- "tand"
- oryat, oryac- "das (dier)"
- quesset, quessec- "kussen"
| enkelvoud | meervoud | duaal | part. meerv. | |
|---|---|---|---|---|
| nominatief | filit | filici | filicu | filiceli |
| genitief | filico | filicion | filicuo | filicelion |
| possessief | filiqua | filiciva | filicuva | filicelíva |
| datief | filicen | filicin | filicun | filicelin |
| ablatief | filicello | filicillon(r) | filicullo | filicelillo(n)(r) |
| allatief | filicenna | filicinnar | filicunna | filicelinna(r) |
| locatief | filixë | filicissen | filicussë | filicelisse(n) |
| instrumentalis | filincen | filicinen | filicunen | filicelínen |
| respectief | filices | filicis | filicus | filicelis |
De locatief van nelet is neletsë, maar verder wordt het verbogen als de andere drie woorden.
>> Quenya >> Quenya/Substantieven >> Quenya/Stamvormen