Afrikaans/Afrikaanse voornaamwoorden

Er is veel overeenkomst in de voornaamwoorden van het Afrikaans en Nederlands, maar er zijn ook opmerkelijke verschillen:

Persoonlijke voornaamwoorden

Afrikaans		Nederlands
ek	my	ik	mij, me
jy	jou	jij,je	jou, je
u	u	u	u
hy	hom	hij	hem
sy	haar	zij, ze	haar, ze
dit	dit	het	het
ons	ons	wij, we	ons
julle	julle	jullie	jullie
hulle	hulle	zij, ze	hen, hun, ze

Enige verschillen:

1. Er wordt in het Afrikaans geen verschil gemaakt tussen volle en zwakke vormen (zoals jij-je, mij-me, zij-ze).
2. Het woord het komt alleen voor als werkwoord (en betekent heeft etc.), en dit is een persoonlijk voornaamwoord geworden waarvan de betekenis overeenkomt met het Nederlandse het.
3. Sy is alleen onderwerp enkelvoud vrouwelijk (zij/ze).
4. Ons is ook onderwerp: Ons het 'n nuwe kar - Wij hebben een nieuwe auto

Bezittelijke voornaamwoorden

my	myne	mijn	de mijne
jou	joune	jouw	de jouwe
sy	syne	zijn	de zijne
haar	hare	haar	de hare
ons	ons s'n	ons, onze	de onze
julle	julle s'n	jullie	die van jullie
hulle	hulle s'n	hun	de hunne

Hierdie kar is myne -- Deze auto is de mijne

s'n kan ook gebruikt worden na zelfstandige naamwoorden of eigennamen:

Dis die boer s'n - Dit is die van de boer.

Dit is Piet s'n - Dit is die van Piet.

Se kan gebuikt worden na zelfstandige naamwoorden of eigennamen in het adjectivische geval.

Dis Pa se kar - Dit is pa's auto.

In Hollands dialect is dat ook gebruikelijk: dit is pa z'n auto. In Afrikaans is het standaard.

Se en s'n worden ongeacht geslacht en getal gebruikt, dus ook voor vrouwelijke personen of meervouden.

Die vrouens se behoeftes ...

Dit kan ook gecombineerd worden met betrekkelijke voornaamwoorden zoals "wat" of "wie" of onbepaalde soals "iemand", "almal".

Persone wat se behoeftes ...

Die eerste een wie se naam ...

Iemand se naam

Almal se persoonlikhede

In het Afrikaans wordt vaak een constructie met "se" gebruikt waar Nederlands een bepaling met "van" gebruikt:

Suid-Afrika se president -- De president van Zuid-Afrika

Betrekkelijke woornaamwoorden

Het betrekkelijk voornaamwoord is wat (niet: dat of die)

Die boek 'wat ek gekoop het -- Het boek dat ik gekocht heb.

Die man wat hier loop -- De man die hier loopt

Wie kan alleen in combinatie met een voorzetsel of met se gebruikt worden en dan alleen voor personen of dieren.

• Die vrou wie se kind siek is.
• Die vrou vir wie die geskenk is.
• Die koning aan wie eer betuig word.
• Die kind met wie ek gepraat het.
• Die meisie op wie hy verlief is.

In andere gevallen gebruikt Afrikaans net als in Nederlands voornaamwoordelijke bijwoorden, zoals:

wat + aan = waaraan.

wat + by = waarby.

wat + deur = waardeur.

wat + in = waarin.

wat + met = waarmee.

wat + na + toe = waarnatoe.

wat + onder = waaronder.

wat + oor = waaroor.

wat + op = waarop.

wat + sonder = waarsonder.

wat + uit = waaruit.

wat + van = waarvan.

wat + vir = waarvoor.

Deze bijwoorden worden gewoonlijk niet gescheiden:

die brug waaroor hy self loop -- de brug waar hij zelf over loopt

Vragende voornaamwoorden

Vragende voornaamwoorden komen grotendeels met de Nederlandse overeen.

Wie is hy? -- Wie is hij?

Wat het hy gesê? -- Wat zei hij?

Het Nederlandse wat voor is versmolten tot één woord watter en wordt vaak gebruikt in de zin van welke:

Watter kind het seergekry? -- Welk kind heeft zich bezeerd?

Watter taal word daar gepraat? -- Welke / wat voor taal wordt daar gesproken?

Almal se persoonlikhede verski; watter een van hierdie is jy: a, b, c -- Ieders persoonlijkheid is anders; welke van deze ben jij: a, b, c

Het voornaamwoord welke is tamelijk ouderwets en klinkt deftig.

Het wordt soms nog wel in indirecte zinnen gebruikt:

Die IOK besluit dan welke van die atlete mag deelneem

Of ook in combinatie met een voorzetsel:

Op welke wyse word dit gedoen?

Wederkerende voornaamworden

Wederkerende werkwoorden worden naar verhouding in Afrikaans minder gebruikt. Het wederkerend voornaamwoord zich bestaat niet en de persoonlijke voornaamwoorden worden in plaats daarvan gebruikt:

Hy het hom nie in die snoesige sosiale kringe van M.. gevestig nie -- Hij heeft zich niet ...

Wederkerige voornaamwoorden

Het wederkerig voornaamwoord is mekaar. Het wordt grotendeels gebruikt als het Nederlandse elkaar.

'n bus, voertuig en twee bakkies het mekaar gebots -- een bus, een auto en twee pick-ups zijn met elkaar in botsing gekomen.

Het kan met se gecombineerd worden en betekent dan elkaars

Dra mekaar se laste -- Draag elkaars lasten

Er zijn ook samenstellingen als bymekaar, namekaar en deurmekaar