Mindfulness/Schaken

Dit boek is in ontwikkeling. Volg de wijzigingen door bij elk hoofdstuk op de ster te klikken of gebruik de toetscombinatie [alt+shift+w].

68. Psychologie

Mindfulness

Schaken is een spel waar je je heel makkelijk in kunt "verliezen". Voor beoefenaars van mindfulness is dit dus een uitstekende manier om zichzelf uit te dagen. Omgekeerd; voor schakers die een hoger niveau willen bereiken, is mindfulness een waardevolle training om te zorgen dat de geest het beste uit zichzelf haalt. Het oefenen van mindful schaken bestaat in hoofdlijnen uit een fase waarin je bewust erbij zijn versterkt, dan gaat schaken en probeert deze toestand vast te houden en terugblikt op de ervaring om ervan te leren.

Frustratie

Schaken confronteert je met de tekortkomingen van het brein en de gevolgen daarvan zoals "onterecht" verliezen. Schakers kennen het vernietigende gevoel als ze door een eigen blunder een partij uit handen geven, zeker als dat anders niet was gebeurd. Deze frustratie werkt sterk belemmerend voor de rest van de partij of ertoe leiden dat je er geen zin meer in hebt en opgeeft. Terwijl er alle kansen zijn dat ook de tegenstander een blunder maakt, misschien verblind door vreugde.

Frustratie kan zich ook verbergen in rusteloosheid. Het continu willen schaken om frustratie of andere ongewenste gevoelens te vergeten. Merk je bijvoorbeeld na een verloren partij dat je meteen weer wilt schaken, dan kan dit hierop duiden. Dan wil je de frustratie van het verlies compenseren of wegdrukken door meteen een nieuwe partij te spelen. Deze gewoonte lijkt sterk op een verslaving zoals gokken.

Vreugde

De gewoonte om te schaken als antwoord op ongewenste gevoelens wordt versterkt omdat je een kans hebt op een gevoel van vervulling die ervaart als je wint. Een bevrediging die je vooraf niet kon voorspellen. Vooral die onvoorspelbaarheid maakt de beloning nog aantrekkelijker en verslavender. Het is zinvol deze gewoonte eens door meditatie te verkennen, zodat je deze kunt doorbreken door met concentratie objectief te kijken naar je ongewenste gevoelens om die te transformeren in plaats van te bedekken.

De vreugde omdat je een goede zet hebt gedaan of een goede afloop verwacht, kan je concentratie en objectief denken ook tijdens de partij verblinden. De begeert om te willen winnen omdat je er status, succes of geld mee verdient, zorgt ervoor dat je vreugde over het schaken tijdelijk en nooit volledig is. Het zuigt je tijdens de partij de toekomst in, en daardoor verlies je de aandacht voor het heden, de partij zelf. Als we niet achter de winst aanjagen, maar vol opgaan in het schaken, dan bereiken we niet alleen het beste resultaat, maar geniet je in volle teugen op elk moment dat je schaakt.

Oefening

Mindful schaken kun je bijvoorbeeld oefenen als volgt.

Probeer te schaken op een ontspannen en voor jou natuurlijke manier. Bereid je goed voor. Wens je tegenstander en jezelf een fijne partij toe. Uit dankbaarheid voor het bestaan van het schaakspel.

Doe een mindfulness oefening waar je je prettig en vertrouwd mee voelt en zorg dat je eerst met volle waakzaamheid bij je geest bent voordat je verder gaat. Let op als je te snel wilt starten, dat ongeduld is waardevol om op te mediteren niet om je in mee te laten nemen. Laat geduldig alle emoties en gedachten die opkomen er zijn, en ga pas beginnen als ze vanzelf - door er je niet aan te hechten - als wolken zijn weggedreven. Let vooral op de begeertes die komen met de wil om te winnen. Lukt dit niet, geen probleem, maar ga dan dit keer niet beginnen met schaken. Dan is de voorbereiding al voldoende oefening geweest.

Begin eerst op bekend terrein, zoals een opening die je goed beheerst en niet veel bij na hoef te denken de eerste zetten. Bij elke zet van jouw kant streef je naar een vredig gevoel, vrij van de uitkomst van je zet. Neem hier de tijd voor ook al betekent dat je de partij verliest door tijdoverschrijding. Dan is dat de oefening voor vandaag. Je kunt een vredige ontspannen toestand bereiken door te letten op je ademhaling. Tel hoeveel ademteugen je neemt voordat je jouw zet doet. Let op het gevoel in je handen als je een zet doet (contact met het schaakstuk of je laptop of smartphone).

Het zal je na een tijdje oefenen opvallen dat er - zeker bij de routinematige zetten - een ritme ontstaat in je zetten. Bij het inademen kun je jouw bewuste aanwezigheid ondersteunen door te zeggen bij het inademen tegen jezelf; "ik zit hier voor een schaakbord". Bij het ademen kun je bijvoorbeeld zeggen; "ik heb deze zet met aandacht genomen!". Deze zinnen helpen je om pas een zet te doen als je volledig erbij bent geweest.

Voor het opbouwen van een kalmerend ritme is snelschaken het meest geschikt. Begin met de langzaamste variant zoals Rapid. Als je deze langzaamste variant onder de knie hebt dan kun je dit op de andere varianten toepassen. Uiteindelijk zal je zelfs bij de Bullet variant volledig aanwezig en in vrede kunnen schaken. Vrede in de zin dat je uiteraard gevoelens ervaart, maar deze op voldoende afstand en zonder je erin te verliezen waarneemt.

Probeer nog niet te starten met een toernooi. Dan is de tijdsdruk voor een volgende partij te lastig om rustig te reflecteren en je weer voor te bereiden. Pas als je volleerd bent in mindful schaken in de zin dat je merkt dat je snel en makkelijk mindful kunt blijven voor, tijdens en na een partij, kun je mindful aan een Rapid schaaktoernooi deelnemen.

Door te oefenen kun je steeds verder komen in het mindful schaken

Mindful voorbereiding.
In Rapid mindful schaakzetten, maar door tijdnood verloren.
In Blitz mindful schaakpartij gespeeld.
In Bullet mindful schaakpartij gespeeld.
Mindful een Rapid schaaktoernooi gespeeld.
Mindful een Blitz schaaktoernooi gespeeld.
Mindful een Bullet schaaktoernooi gespeeld.

Ongeacht de fase van ontwikkeling van het mindful schaken is het belangrijk altijd tijd te reserveren voor een goed afsluiting. Dat betekent dat je reflecteert op wat er allemaal afspeelde tijdens de partij. Welke emoties er tijdens ontstonden en op dit moment zijn. Hierbij kun je eender welke mindfulness oefening die graag gebruikt voor inzetten.

Na afronding van de afsluiting, wens je weer je tegenstander en jezelf al het goeds van de wereld en uit je je dankbaarheid voor de schaakpartij en de daarbij behorende ervaringen. Noteer welke inzichten je hebt verkregen en hoe je die in de volgende oefening gaat toepassen. Het gaat hierbij niet alleen om inzichten in het schaken zelf, maar vooral ook inzichten in het verder ontwikkelen van mindful schaken.

Bronnen

Verdieping

De volgende open en gratis bronnen kunnen helpen bij verdere verdieping in deze materie:

Soort	Bron	Link	Beschrijving

Verwijzingen

Personen

Organisaties

Begrippen

Referenties