Engelse literatuur/Paradise Lost

Illustratie van Paradise Lost door Gustave Doré, 1866

Paradise Lost is een episch gedicht in blank vers door de 17e-eeuwse Engelse dichter John Milton. Hoewel Milton het bijna tien jaar eerder schreef, werd het pas in 1667 gepubliceerd.

Deze publicatie bestond uit tien boekdelen met in totaal meer dan tien­duizend versregels. Een tweede editie volgde in 1674, met een herverdeling over twaalf boeken (in navolging van de wijze van verdelen bij Vergilius' Aeneis). Bij die gelegenheid werden enkele kleine herzieningen doorgevoerd. Het grootste deel van het gedicht schreef Milton toen hij al blind was, zodat hij het moest dicteren.

Thematiek

Het gedicht heeft als onderwerp het christelijke verhaal van de zondeval van de mens: de verleiding van Adam en Eva door de gevallen engel Satan en hun verdrijving uit de Hof van Eden. Miltons doel, vermeld in Boek I, was "de wegen van God te rechtvaardigen tegenover de mensen" en "opheldering verschaffen over het conflict tussen de eeuwige vooruitziende blik van God en de vrije wil". Hoewel het epos in de eerste plaats gaat over de val van de mens, werkt het personage van Satan als een anti-held en als een drijvende kracht in de plot. De manier waarop Milton hem had uitgebeeld fascineerde de critici. Sommigen interpreteerden Paradise Lost als een gedicht dat vraagtekens zette bij de macht van de kerk in plaats van slechts een beschrijving te zijn van de val van Adam en Eva.

Klassieke conventies

In het gedicht in jambische pentameter volgt Milton een aantal van de klassieke epische conventies zoals teruggevonden wordt in Homerus' Ilias en Odyssee, en Vergilius' Aeneis. Zo begint Paradise Lost net als vele klassieke heldendichten met een invocatie van de Muze, hoewel de 'muze' hier eerder de Heilige geest is:

Of Man's first disobedience, and the fruit

Of that forbidden tree whose mortal taste

Brought death into the World, and all our woe,

With loss of Eden, till one greater Man

Restore us, and regain the blissful seat,

Sing, Heavenly Muse, that, on the secret top

Of Oreb, or of Sinai, didst inspire

That shepherd who first taught the chosen seed

In the beginning how the heavens and earth

Rose out of Chaos: or, if Sion hill

Delight thee more, and Siloa's brook that flowed

Fast by the oracle of God, I thence

Invoke thy aid to my adventurous song,

That with no middle flight intends to soar

Above th' Aonian mount, while it pursues

Things unattempted yet in prose or rhyme.

And chiefly thou, O Spirit, that dost prefer

Before all temples th' upright heart and pure,

Instruct me, for thou know'st; thou from the first

Wast present, and, with mighty wings outspread,

Dove-like sat'st brooding on the vast Abyss,

And mad'st it pregnant: what in me is dark

Illumine, what is low raise and support;

That, to the height of this great argument,

I may assert Eternal Providence,

And justify the ways of God to men.

Vertaling

(Jules Grandgagnage, 2021)

Zing over d' eerste zonde van de mens

en hoe de vrucht van de verboden boom

dood en verdriet bracht in de wereld en het

verlies van Eden, tot een groter Mens

herstel bracht van 't gezegend paradijs;

Bezing dit, Muze, die op de heilige top

van Choreb of Sinaï een herder bezielde

die 't uitverkoren zaad voor 't eerst onthulde

hoe uit de chaos van het begin de hemel

en de aarde oprees, of, zo u wil,

op Sions heuvel, en hoe Sions beek

op Gods bevel daar sneller vloeide; aldaar

roep ik uw hulp in voor mijn gedurfde lied.

Een zang die boven Pindus' top zal stijgen

en daar zijn lied in boude vlucht laat klinken,

in alles overtreffend rijm of proza;

En U, O Hemelgeest, die het zuivere hart

veel meer van waarde acht dan alle tempels,

Leer me, U hebt de kennis van het begin

en spreidde uw wijdse vleugels over het Niets

als een duif die broedt en zwanger maakt;

Verlicht in mij wat duister is, verhef

wat in mij laag, verdorven is, versterk

de kracht van mijn woorden zodat zij Gods plan

verklaren in het licht van zijn voorzienigheid,

zodat de mens begrijpt wat Hij verlangt.

Andere conventies van de klassieken die Milton (soms in enigszins aangepaste vorm) volgt, zijn:

• Een nadruk op de 'verheven onderwerpen' van oorlog, liefde en heldendom.
• Het beginnen van een actie in medias res. Zo vertelt Boek 1 over de nasleep van de oorlog in de hemel, die pas later beschreven zal worden.
• Miltons epos begint in de helse onderwereld. In overeenstemming met de klassieke beschrijvingen van de onderwereld benadrukt Milton de duisternis en de helse branden die slechts pijn en geen licht geven.
• Milton maakt ook veelvuldig gebruik van de Homerische (grootse, overdreven) vergelijking: Satans schild is "als de Maan" en zijn speer "als de mast van een vlaggenschip".

Overeenkomsten met Vondels Lucifer (1654)

Sommige onderzoekers wijzen op de mogelijkheid dat Milton zich voor zijn Paradise Lost wellicht liet inspireren door Joost van den Vondels Lucifer (1654). De twee werken vertonen namelijk overeenkomsten: de focus op Lucifer, de beschrijving van de strijd in de hemel tussen Lucifers troepen en Michael, en de anticlimax als Adam en Eva gedwongen worden het paradijs te verlaten.

Nederlandse vertalingen

Anno 2023 zijn er slechts drie volledige vertalingen in verzen die Miltons jambische pentameter respecteren: die van Jacobus Van Zanten uit 1728, die van Peter Verstegen uit 2003 en die van Jules Grandgagnage uit 2023. De rest is onvolledig, is opgesteld in proza, of maakt gebruik van alexandrijnen (een zesvoetig ritme).

Vertalingen in verzen

1. Jacobus van Zanten (1728): volledig
2. Lambert(us) Paludanus, pseudoniem van Lambertus van den Broek, (1730): volledig, in alexandrijnen (gebaseerd op een Franse vertaling en op Van Zanten)
3. Ten Kate (1875): volledig, in alexandrijnen
4. Alex Gutteling (Zang I-VI gepubliceerd in 1912; voltooid door Albert Verwey (Zang VII-XII)
5. Wim Jonker (1993): gedeeltelijke vertaling (10,5 boeken van de 12) in tijdschrift 'De Tweede Ronde' Jaargang 14
6. Peter Verstegen (2003): volledig
7. Jules Grandgagnage (2023): volledig

Vertalingen in proza

1. J. H. Reisig (1791)
2. J.F. Schimsheimer (1856)

Zie ook

• John Milton: Het paradijs verloren