Toki Pona/Les 15

Les 15: Getallen

Besproken vocabulaire in deze les:

nanpa - nummer
tu - twee; delen
wan - een; verenigen
weka - weg; verwijderen, elimineren

Spaarzaamheid

Voordat we met deze les beginnen, eerst nog een mededeling. Je gaat hier leren om hogere getallen te zeggen, maar je moet proberen dat zo weinig mogelijk te gebruiken. Het kan dus wel, maar gebruik de hogere nummers alleen als het niet anders kan.

Hoofdtelwoorden

Je hebt ondertussen wel begrepen dat er maar twee getallen in Toki Pona: wan (1) en tu (2). En verder kun je ala gebruiken voor nul. Wil je hogere getallen maken, dat combineer je deze getallen. Je plakt wan en tu net zoveel aan elkaar totdat je het juiste getal hebt. Zo maak je bijvoorbeeld 3: tu wan = 2 + 1 = 3 Makkelijk, toch? Nog meer voorbeelden:

tu tu = 2 + 2 = 4
tu tu tu wan = 2 + 2 + 2 + 1 = 7

Je plakt getallen achter zelfstandig naamwoorden, net zoals je dat doet met bijvoeglijk naamwoorden:

jan tu wan = 3 mensen
jan lili tu tu = 4 kinderen

Zoals je ziet wordt het snel een vervelende zaak om je uit te drukken in hogere getallen. Toki Pona is doelbewust zo ontworpen om je te richten op eenvoud.

mute in plaats van getallen

Het is dus een slecht idee om getallen te gebruiken als het niet echt moet. Daarom gebruik je liever mute voor alles hoger dan 2.

jan mute li kama. - Veel mensen kwamen

Dat is natuurlijk erg vaag. In het zinnetje hierboven kan mute zowel 3 als 3000 betekenen. Gelukkig is mute een bijvoeglijk naamwoord en kunnen we er nog nog meer aan toevoegen. Hier staat wat je kan zeggen als er heel erg veel mensen kwamen:

jan mute mute mute li kama! - Heel erg veel mensen komen!

Waarschijnlijk is er in die zin sprake van meer dan duizend mensen. Stel nu dat er meer dan twee mensen zouden komen, maar erg veel. Zeg: 4 of 5 mensen. Dan zeg je dat zo:

jan mute lili li kama. - Een kleine hoeveelheid mensen komt.

Deze beschrijvingen zijn relatief en het hangt er maar helemaal van af waarover je spreekt. Gebruik je gewoon je verstand en onthoud dat Toki Pona niet exact wil zijn, maar om de essentie gaat.

Rangtelwoorden

Als je snapt hoe de hoofdtelwoorden werken, dan hoef je voor de rangtelwoorden één ding extra te doen. Hieronder een voorbeeld:

jan pi nanpa tu tu - persoon van nummer 4; 4de persoon

Dat is dus eenvoudig: je stopt gewoon pi nanpa tussen het zelfstandig naamwoord en het getal. Hier nog meer voorbeelden:

ni li jan lili ona pi nanpa tu. - Dit is haar tweede kind.
meli mi pi nanpa wan li nasa. - Mijn eerste vriendin was gek.

wan en tu als werkwoord

wan kan worden gebruikt als het werkwoord verenigen.

mi en meli mi li wan. - Ik en mijn vriendin zijn verenigd. Ik en mijn vriendin zijn getrouwd.

Als werkwoord kan tu delen betekenen.

o tu e palisa ni. - Deel deze stok. Breek de stok in twee stukken.

luka en nog meer

Tenslotte nog een opmerking over luka. Volgens sommige bronnen was het woord voor 5 luka (hand), maar werd dit woord uit de taal verwijderd vanwege de eenvoud. Echter: op de officiële site staat luka nog steeds vermeld. Zo wordt luka tu dus de uitdrukking voor zeven.
Om toch wat hogere getallen uit te kunnen drukken is er het volgende bedacht: mute, dat normaal gesproken veel betekent, kan gebruikt worden voor 20. En ale (alles) kun je voor honderd gebruiken. Zo heb je dus de volgende getallen:

mute mute luka: 20 + 20 + 5 = 45
ale wan: 100 + 1 = 101
ale ale ale mute: 100 + 100 + 100 + 20 = 320

Je kunt dus wel hogere getallen als bijv. 142 in het Toki Pona uitdrukken als je echt wilt, maar het wordt niet aangeraden.

Van alles

Het woord van deze les is weka. Als werkwoord betekent het kwijtraken, verwijderen, enzovoort.

o weka e len sina. - Verwijder je kleren.
o weka e jan lili tan ni. ona li wile ala kute e ni. - Verwijder het kind van hier. Hij moet dit niet horen.

weka wordt ook vaak gebruikt als bijvoeglijk naamwoord en bijwoord.

mi weka. - Ik was weg.
mi wile tawa weka. - Ik wil weggaan.

Het woord kan ook worden gebruikt om afstand uit te drukken.

tomo mi li weka tan ni. - Mijn huis is weg van hier. Mijn huis is elders
ma Elopa li weka tan ma Mewika. - Europa is ver weg van Amerika.

En voeg ala toe om te zeggen dat iets dichtbij is:

ma Mewika li weka ala tan ma Kupa. - Amerika ligt dicht bij Cuba.