Nederlandse literatuurgeschiedenis/De renaissance

Joost van den Vondel

De cultuurbeweging die in de 14e eeuw in Italië was begonnen (de renaissance) kenmerkte zich door een grote interesse voor de klassieke Griekse en Romeinse auteurs en het navolgen en commentariëren van die auteurs in de (Toscaanse) volkstaal. Tegen omstreeks 1550 leek de renaissance in de volkstaal ook in de Lage Landen te zijn doorgedrongen. Ook in onze literatuur kreeg het wereldlijke meer aandacht dan tevoren, en noordelijke humanisten als Erasmus genoten onder Europese intellectuelen veel aanzien. Kenmerken van deze periode zijn:

• wereldse thematiek wint veld tegenover bijbelse symboliek
• invloed van het humanisme (en klassieke auteurs) en de reformatie
• beoefening van nieuwe genres zoals |tragedie, embleem, sonnet, martelaarsliederen en geuzenliederen.

Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden

Na 1585 (de verovering van Antwerpen door de Spanjaarden) ontstond een breuk tussen noord en zuid. In de 17e eeuw beleefde de Republiek een 'Gouden Eeuw', terwijl het zuiden de katholieke invloed van de contrareformatie onderging. De literatuur in de Zuidelijke Nederlanden behield daardoor een hoofdzakelijk rooms-katholiek karakter.

Belangrijke literaire auteurs uit deze periode zijn onder meer Pieter Corneliszoon Hooft, Jan van der Noot, Dirck Volkertsz. Coornhert, Gerbrand Adriaensz. Bredero, Constantijn Huygens, Jacob Cats en Joost van den Vondel.

Aan Vondel, uit de Noordelijke Nederlanden, worden ook al eens barokke trekken toegeschreven, maar eigenlijk is deze schrijver te veelzijdig om hem zo maar in een hokje te stoppen. Het was eerder in de katholieke, Zuidelijke Nederlanden dat de barok in de beeldende kunst, architectuur en literatuur tot volle ontplooiing kwam. Daar was het dat de contra-reformatie onder Spaans bewind het werk van kunstenaars en letterkundigen richting gaf. De 'ketters' (protestanten) dienden gestuit te worden via polemische geschriften en inspirerende en ontzag inboezemende 'rooms-katholieke' kunst, het volk diende bezield te worden via mystieke poëzie en geëxalteerde uitbeeldingen van graveurs en kunstschilders die het behoud van het katholicisme verdedigden. Kortom: barokkunstenaars en schrijvers uit de Zuidelijke Nederlanden hadden een missie. Zo oefende de wetenschappelijke en religieuze literatuur der contra-reformatie (vooral die in het Latijn), een grote invloed uit op de beeldende kunst uit die periode.

Bij Anna Bijns en haar passionele aanvallen op afvallige 'Lutheranen' zou men al kunnen gewagen van een pre-barok. De meeste 17e-eeuwse schrijvers uit de Zuidelijke Nederlanden konden in faam niet tippen aan auteurs als Vondel en Bredero in de Noordelijke Nederlanden (die hun Gouden Eeuwbeleefden), maar zij waren wel meer bezield van de geest van de barok. Onder hen kunnen worden genoemd: de dichters Lambertus Vossius, Cornelis de Bie, Justus de Harduwijn (1582-1641), de satireschrijver Richard Verstegen, de dichter van zinnelijke mystiek Daniël Bellemans (1640-1674), Adriaen Poirters ook 'de Roomse Cats' genoemd (1605-1674) en de mystiek-katholieke schrijver Michiel de Swaen (1654-1707).

Vroege renaissance (1550 - 1600)

• Martelaarsliederen
• Geuzenliederen
• Sonnetten
  • Jan van der Noot : Het bosken (1571)
• Proza
  • Dirk Volkertszoon Coornhert : Zedekunst dat is wellevenskunste

Bloeitijd van de renaissance (1600 - 1669)

Gerbrand Adreaenszoon Bredero

• Boertigh, amoreus en aendachtigh groot lied-boeck
• Spaanschen Brabander
• De klucht van de koe

Pieter Cornelliszoon Hooft

• Emblemata amatoria
• Granida
• Geeraardt van Velsen
• Baeto
• Warenar
• Neederlandsche histoorien

Constantijn Huyghens

• Koren-bloemen

Joost van den Vondel

• Vertalingswerk
  • Aeneis
  • Metamorphosen
  • Ars poetica
• Aenleidinge ter Nedeerduitsche dichtkunste
• Gysbreght van Aemstel
• Joseph in Dothan
• Jeptha
• Lucifer

Jacob Cats

• Sinne- en minnebeelden
• Houwelijck
• Trouringh

Jacobus Revius

• Statenbijbel
• Over-Ysselsche sangen en dichten

Willem Godschalck Focqenbroch

• Thalia