Nieuwgrieks/Fonologie

Uitspraak

Klinkers

• η, ι, υ, ει, οι, υι (Η, Ι, Υ, ΕΙ, ΟΙ, ΥΙ)

Een van de voornaamste kenmerken van het Nieuwgrieks is dat maar liefst zes klinkercombinaties als [ie] uitgesproken worden. Taalkundigen noemen dit de verjotisering, naar de Griekse letter ι, de jota.

ι   ταξί   [taksi]   "taxi"

η   Ελένη   [eleni]   "Helena"

υ   ψυχή   [psichi]   "ziel"

ει   ειρήνη   [irini]   "vrede"

οι   οίκος   [ikos]   "firma"

υι   υιός   [ijos]   "zoon"

• ο, ω (Ο, Ω)

In het Nieuwgrieks is er geen verschil in uitspraak meer tussen beide klinkers, allebei klinken ze als "o" in 'kop'

μικροσκόπιο   [mikroskopjo]   "mikroscoop"

ανεμώνα   [anemona]   "anemoon"

• α (Α)

Deze klinkt net als onze "a" in 'grap'

καρτποστάλ   [kartpostal]   "postkaart"

• ε, αι (Ε, ΑΙ)

Beide klinken als "è" in 'erg'

καφές   [kafes]   "koffie"

καιρός   [keros]   "weer"

• ου (ΟΥ)

Deze klinkt net als onze "oe".

λουλούδι   [loeloedhi]   "bloem"

Klinkers, speciale gevallen

Enkele combinaties van klinkers en medeklinkers gedragen zich anders al naargelang de situatie waarin je ze tegenkomt:

• αυ, ευ, ιυ (ΑΥ, ΕΥ, ΙΥ)

Voor de medeklinkers θ, κ, ξ, π, σ, τ, φ, χ, ψ en op het einde van een woord klinken ze als "af", "ef" en "if":

αυτός   [aftos]   "deze"

In andere situaties als "av", "ev" en "iv":

ευλογία   [evlogia]   "lofrede"

Maar indien ευ gevolgd wordt door β of φ dan wordt de υ niet uitgesproken:

Εύβοια   [evja]   "Evia (eiland)"

Ευφράτης   [efratis]   "Eufraat (rivier)"

• ι, υ, ει, οι (Ι, Υ, ΕΙ, ΟΙ)

De jota wordt als "j" uitgesproken indien ze geen accent draagt en tussen een medeklinker en een andere klinker staat:

αυτιά   [aftja]   "oren"

maar

ακαδημία   [akadhimia]   "academie"

Indien deze medeklinker een γ is dan wordt deze gamma niet uitgesproken maar klinken ze samen als "j":

γιος   [jos]   "zoon"

Een jota die als "j" uitgesproken wordt telt als medeklinker en kan dus nooit aanleiding geven tot een nieuwe lettergreep. Daarom is γιος een eenlettergrepig woord en heeft dus geen accent (zie verder).

De overige drie i-klanken gedragen zich net als de jota indien ze tussen een medeklinker en een andere klinker staan:

ποιος   [pjos]   "wie"

άδειος   [adhjos]   "leeg"

γυαλί   [jali]   "glas"

Tweeklanken

Het Grieks kent slechts vier tweeklanken: αϊ, αη, οϊ, οη (ΑΪ, ΑΗ, ΟΪ, ΟΗ). De eerste twee spreken we uit als "aj" de laatste twee als "oj":

νεράϊδα   [nerajdha]   "fee"

αηδόνι   [ajdhoni]   "nachtegaal"

ρολόϊ   [roloj]   "uurwerk"

βοηθώ   [vojtho]   "helpen (ww.)"

Heel uitzonderlijk vinden we ook εϊ "ej" en υϊ "iej" (ΕΪ, ΥΪ):

θεϊκός   [thejkos]   "goddelijk"

μυϊκός   [miejkos]   "musculair"

Medeklinkers

• β (Β) wordt uitgesproken als "v"
• γ (Γ) wordt uitgesproken als "g" (maar let op: γ gevolgd door een e- of i-klank, wordt als "j" uitgesproken)
• δ (Δ) wordt uitgesproken als "dh" (zoals in het Engelse woord this)
• ζ (Ζ) wordt uitgesproken als "z"
• θ (Θ)wordt uitgesproken als "th" (zoals in het Engelse woord think)
• κ (Κ) wordt uitgesproken als "k"
• λ (Λ) wordt uitgesproken als "l"
• μ (Μ) wordt uitgesproken als "m"
• ν (Ν) wordt uitgesproken als "n"
• ξ (Ξ) wordt uitgesproken als "x"
• π (Π) wordt uitgesproken als "p"
• ρ (Ρ) wordt uitgesproken als "r"
• σ, ς (Σ, Σ) worden uitgesproken als "s"
• τ (Τ) wordt uitgesproken als "t"
• φ (Φ) wordt uitgesproken als "f"
• χ (Χ) wordt uitgesproken als "ch"
• ψ wordt uitgesproken als "ps"

Medeklinkercombinaties

Dubbele medeklinkers worden in principe altijd uitgesproken alsof er maar één medeklinker staat (dus net zoals in het Nederlands). De enige uitzondering is γγ, deze dubbele medeklinker wordt als "ng" uitgesproken:

άγγελος   [angelos]   "bode"

Het Grieks kent echter nog drie medeklinkercombinaties die samen één klank voorstellen:

• γκ wordt uitgesproken als een Franse "g"

γκάζι   [gazi]   "gas"

• μπ wordt uitgesproken als "b"

μπετόν   [beton]   "beton"

• ντ wordt uitgesproken als "d"

ντους   [does]   "douche"

Als ze echter in het midden van een woord onmiddellijk na een klinker voorkomen dan worden ze wel als twee opeenvolgende medeklinkers uitgesproken:

• γκ wordt uitgesproken als "ngk"

όγκος   [ongkos]   "volume"

• μπ wordt uitgesproken als "mb"

εμπόριο   [emborjo]   "handel"

• ντ wordt uitgesproken als "nd"

πέντε   [pende]   "vijf"

De medeklinkercombinatie τζ wordt altijd als "dz" uitgesproken:

τζατζίκι   [dzadziki]   "tzatziki"

de eind-ν

Een aantal woorden op -ν verliest deze letter voor β, γ, δ, θ, λ, μ, ν, ρ, σ, φ, χ (maar niet voor woorden beginnend met μπ- of ντ-).

Het betreft hier:

• de accusatief enkelvoud mannelijk (τον) en vrouwelijk (την) van het bepaald lidwoord
• de accusatief enkelvoud mannelijk (έναν) en vrouwelijk (μιαν) van het onbepaald lidwoord
• bij het vrouwelijk persoonlijk voornaamwoord derde persoon enkelvoud (αυτήν, την)
• bij de negaties δεν en μην

ένα γέρο   [enagero]   "een oude man (acc.)"

τη μητέρα   [timitera]   "de moeder (acc.)"

αυτή βλέπω   [aftivlepo]   "ik zie haar"

δε γράφω   [degrafo]   "ik schrijf niet"

Voor de medeklinkers κ, π, τ valt de eind-ν niet weg maar beïnvloedt ze wel de uitspraak van deze medeklinkers:

τον κήπο   [tongkipo]   "de tuin (acc.)"

μιαν πεθερά   [miambethera]   "een schoonmoeder (acc.)"

δεν τρέμω   [dendremo]   "ik beef niet"

Accent (ο τόνος)

In tegenstelling tot het Oudgrieks of het Katharévousa heeft het Nieuwgrieks slechts één accent meer: de acutus of η οξεία.

In het Grieks duidt het accent aan op welke lettergreep de klemtoon ligt en vermits Grieks een taal is die vrij snel uitgesproken wordt (volgens sommigen is dit nog een understatement) is voor een goed begrip de klemtoon noodzakelijk. Een Griekssprekende zal precies door het correct uitspreken van deze beklemtoonde lettergrepen vlug begrijpen wat er bedoeld wordt.

De klemtoon ligt steeds op een van de 3 laatste lettergrepen, daardoor zal bij het snel uitspreken van lange woorden juist het achterste deel van het woord het duidelijkst uitgesproken worden. Het is dan ook geen wonder dat het Grieks een taal is waar uitgangen essentieel zijn.

De basisregel van het accent is:

Ieder Grieks woord van twee of meer lettergrepen heeft een accent.

Woorden die uit één lettergreep bestaan krijgen dus meestal geen accent. Om te bepalen wat een lettergreep is, kan je best van volgende principes vertrekken:

• de tweeklanken αϊ, αη, οϊ, οη behoren tot één lettergreep
• de klinkercombinaties αι, ει, οι, υι, ου, αυ, ευ, ιυ behoren ook tot één lettergreep
• elke andere klinker behoort tot een afzonderlijke lettergreep

maar let wel op de regel voor de i-klanken die soms een "j" voorstellen en dus als medeklinker tellen (zie hoger).

Plaatsing van het accent

Het accent wordt bij de tweeklanken op de eerste klinker geplaatst:

ρολόι   [roloj]   "uurwerk"

In dat geval vervalt het trema bij αϊ en οϊ.

Bij de klinkercombinaties αι, ει, οι, υι, ου, αυ, ευ, ιυ staat het accent op de tweede klinker:

λουλούδι   [loeloedhi]   "bloem"

Als de beklemtoonde klinker een hoofdletter is, dan wordt het accent linksboven van deze letter geplaatst:

Άθος   [athos]   "Athos"

Έφεσος   [efesos]   "Efeze"

Ήλιος   [iljos]   "zon"

Ίος   [ios]   "Ios"

Όλυμπος   [olimbos]   "Olympus"

Ύδρα   [idhra]   "Hydra"

Ώρα   [ora]   "uur"

Eenlettergrepige woorden met accent

• het voegwoord ή "of"

Dit om het onderscheid te maken met het vrouwelijk bepaald lidwoord η:

ο Σταύρος ή η Μαρία   "Stavros of Maria"

• de vragende voornaamwoorden πού "waar" en πώς "hoe"

Dit accent maakt het onderscheid met de betrekkelijke voornaamwoorden που en πως:

Πού είστε;   "Waar bent u?"

Πώς είστε;   "Hoe voelt u zich? (hoe bent u?)"

Ze krijgen ook bij een bijzin beginnend met "waar" of "hoe" een accent:

βλέπω πού είστε   "ik zie waar u bent"

• de onbeklemtoonde persoonlijke voornaamwoorden worden beklemtoond indien ze met een bezittelijk voornaamwoord verward kunnen worden:

o αδελφός μου ψάχνει   "mijn broer zoekt"

o αδελφός μού ψάχνει   "broer zoekt mij"

• de partikels θα en να mogen met een accent geschreven worden voor eenlettergrepige werkwoordsvormen:

θά μπω   "ik zal binnenkomen"

θέλω νά βγεις   "ik wil dat jij buitenkomt"

• de woordjes νά "zie daar", ώς "tot", μά "in de naam van" (bij eden) om onderscheid te maken met να (partikel van de aanvoegende wijs), ως "zoals", μα "maar".

νά το μολύβι σου   "zie daar jouw potlood"

ώς εδώ   "tot hier"

μά την αλήθεια   "in de naam van de waarheid"

Enclitica

De enclitica zijn woordjes die geen eigen accent hebben maar omdat ze samen met het voorgaande woord als één geheel beschouwd worden, kunnen ze een accentverschuiving veroorzaken in dit voorgaande woord. De woordgroep die hierdoor ontstaat wordt uitgesproken met de klemtoon op de voorlaatste lettergreep.

Er zijn twee gevallen:

• de bezittelijke voornaamwoorden μου, μας, σου, σας, του, της, τους:

Als ze achter een substantief staan dat op de derdelaatste lettergreep beklemtoond is, dan krijgt dit substantief een extra accent op de laatste lettergreep:

το αυτοκίνητο   →   το αυτοκίνητό του   "zijn auto"

• een gebiedende wijs met klemtoon op de voorlaatste of derdelaatste lettergreep:

Bij een klemtoon op de voorlaatste lettergreep en als de gebiedende wijs gevolgd wordt door zowel een meewerkend voorwerp als een lijdend voorwerp die allebei onbeklemtoonde persoonlijke voornaamwoorden zijn, dan krijgt het meewerkend voorwerp een extra accent:

δώσε μου το βιβλίο   "geef mij het boek"   →   δώσε μού το   "geef het mij"

Als de klemtoon op de derdelaatste lettergreep staat dan treedt het verschijnsel op van zodra er minstens één onbeklemtoond persoonlijk voornaamwoord aanwezig is:

αγαπήσετε τη μητέρα σας   "houdt (mv.) van jullie moeders"   →   αγαπήσετέ μου   "houdt van mij"

Door deze extra accenten verandert natuurlijk ook de uitspraak: het nieuwe accent wordt beklemtoond, het originele accent wordt ook nog beklemtoond maar duidelijk minder luid.

---

>> Nieuwgrieks >> Fonologie