Italiaanse renaissance/Humanisme

Humanisme De term humanisme is in de 19e eeuw gemunt door Georg Voigt in zijn uit 1859 daterende boek Die Wiedererlebung des Klassischen Altertums oder das erste Jahrhunderts des Humanismus (Het ontwaken van de klassieke oudheid of de eerste eeuw van het humanisme). Het woord umanista bestond wel in het Italië van de late 15e eeuw, maar werd dan gebruikt om iemand aan te duiden die onderwijs gaf in de 'studia humanitatis', dus grammatica, retorica, geschiedenis, poëzie en ethiek. Onder invloed van Voigt werd aan humanisme een ruimere betekenis toegekend, die verwees naar de studie van klassieke teksten en de poging in de renaissance om de klassieke cultuur in haar zuivere vorm te herstellen.

Humanisme als motor van de renaissance

Bij 'Italiaanse renaissance' wordt vaak vooral gedacht aan de kunstwerken die tijdens deze periode werden voortgebracht: de fresco's, schilderijen, beelden, gebouwen enz. Wat daarbij echter over het hoofd wordt gezien, is dat tijdgenoten zich toen eerder zouden beroemd hebben op het herontdekken van de teksten uit de antieke oudheid en wat dat teweeg had gebracht: in hun ogen niets minder dan de heropleving van de beschaving. Humanisten hulden zich bijvoorbeeld net als de Romeinen in toga's en bezaten een hogere maatschappelijke positie dan een beeldend kunstenaar. Het kunnen schrijven van een toespraak in de stijl van Cicero of een ode zoals Horatius werd hoger gewaardeerd dan het vervaardigen van een schilderij of beeld, tenzij die kunstenaar zo veelzijdig en geniaal was als Michelangelo of Leonardo da Vinci.

Een ander gevolg van de studie van de oude manuscripten die door humanisten en kritische filologen als Lorenzo Valla werd verricht was het ontstaan van wat moderne onderzoeksmethoden genoemd kunnen worden. Hier werd de eerste aanzet gegeven tot de latere moderne studie van geschiedenis en taalkunde. Omdat de passie voor oude geschriften en de kritische studie ervan leidde tot een vernieuwing in wetenschappen, kunsten en letteren, is het logisch om daarmee te beginnen.