Italiaanse renaissance/Cultuur

Donatello: ruiterstandbeeld, Gaatamaleta

Een periode van vernieuwingen

De meeste uit de 19e eeuw daterende aannames over de renaissance zijn in onze tijd door historici en kunsthistorici verworpen of bijgestuurd. Zo is bijvoorbeeld de zienswijze dat met de renaissance een periode was aangebroken van vernieuwing in de kunsten die een breuk betekende met de middeleeuwen al zeer problematisch. Het voor de hand liggende bezwaar is immers dat ook in de middeleeuwen hoogwaardige kunst werd gemaakt en dat op geen enkele manier te verifiëren valt of een renaissancewerk 'beter' is dan een middeleeuws.

De renaissance in Italië was natuurlijk wel een periode van vernieuwingen, vaak afkomstig uit andere regio's zoals de Nederlanden en Duitsland: de eerste Italiaanse olieverfschilderijen, de eerste kopergravures en de eerste gedrukte boeken werden gemaakt, en de ontdekking van de regels van het lineair perspectief kreeg een grote impact op vooral de schilderkunst. In de beeldhouwkunst verschenen losstaande standbeelden, in het bijzonder het ruiterstandbeeld en de portretbuste. Vanaf de 15e eeuw is er binnen de architectuur een opvallende ontwikkeling: die van de bewuste stadsplanning. Binnen de literatuur is er de opkomst van de komedie, de tragedie en de pastorale en een herwaardering van de volkstaal tegenover het Latijn. In het algemeen kregen de kunsttheorie, de muziektheorie en de politieke theorie nu een eigen autonome ontwikkeling. Humanisme (de studia humanitatis) was het achterliggende opvoedingsideaal, met een studieprogramma dat in hoofdzaak bestond uit grammatica, retorica, poëzie, geschiedenis en ethiek.

Ondanks deze culturele bloei zien veel historici de renaissance tegelijk echter als een periode waarin een economische recessie voor Italië begon, als gevolg van de openstelling van de Atlantische handelsroutes en de herhaalde buitenlandse invasies. Er werd evenmin veel vooruitgang geboekt op het gebied van de experimentele wetenschap, een discipline die pas ten tijde van de protestantse cultuur in de 17e eeuw goed op gang kwam.