Onderwijs in relatie tot P2P/ILVO

Het ILVO of Instituut voor Landbouw en Visserij Onderzoerk verricht multidisciplinair, onafhankelijk onderzoek gericht op duurzame landbouw en visserij in economisch, ecologisch en maatschappelijk perspectief. Het ILVO bestaat uit 4 eenheden: Dier, Plant, Technologie en Voeding en Landbouw en Maatschappij. De eenheid Landbouw en Maatschappij is de sociaaleconomische pijler van het ILVO en focust op maatschappelijke keuzes rond een duurzame en competitieve Vlaamse landbouw en visserij. Het onderzoeksdomein bedrijfs- en sectorontwikkeling binnen deze eenheid ontrafelt de complexiteit van keuzes in het verduurzamingsproces van landbouw en visserij.

Waar staan wij voor? Hoe, waar en waarom speelt duurzaamheid en educatie een rol?

Dit is een voorbeeld van een duurzaamheidsbeoordelingsinstrument voor landbouwbedrijven (MOTIFS of duurzaamheidsster genoemd). Dit instrument kan gebruikt worden als leerinstrument. Het laat landbouwers toe om na te gaan hoe hij scoort voor verschillende duurzaamheidsthema's ten opzichte van zijn collega's.

Enerzijds leeft er een heel sterke maatschappelijke vraag naar duurzamere landbouw. Anderzijds heerst ook binnen de landbouw en de voedselketen een sterke nood aan verduurzaming. Zij willen immers hun competitiviteit ook in de toekomst garanderen. De vertaling van het theoretische en controversiële concept ‘duurzaamheid’ naar de landbouwpraktijk blijkt echter niet eenvoudig. Daarvoor zijn leerprocessen nodig. Leerprocessen creëren nieuwe kennis, vaardigheden en attitudes bij alle betrokkenen in de voedselketen (landbouwers, onderzoekers, voedingsverwerkers, landbouwbedrijfsvoorlichters, beleidsmakers, consumenten, …). ILVO probeert om door middel van gevalstudies inzicht te verwerven in deze leerprocessen. Onze focus ligt hierbij op:

1. Het opzetten en faciliteren van leertrajecten bij zowel landbouwers als andere betrokkenen in de voedselketen;
2. De ontwikkeling en implementatie van leer- en meetinstrumenten. Onze leerinstrumenten focussen hoofdzakelijk op de ondersteuning van leerprocessen rond een duurzame bedrijfsvoering bij landbouwers. Onze meetinstrumenten proberen de evolutie van duurzame ontwikkeling in de landbouw in beeld te brengen;
3. Kennis co-creatie, waarbij getracht wordt om de diversiteit aan kennis aanwezig bij de verschillende betrokkenen in de voedselketen te capteren en creatief te combineren.

Hiervoor werken we in hoofdzaak in opdracht van en samen met de overheid, sectororganisaties (bijvoorbeeld Boerenbond en Biobedrijfsnetwerken), en andere onderzoeksinstellingen. Afhankelijk van het project, werken we in onze projecten samen met verschillende types stakeholders in de voedselketen (om een zo groot mogelijk draagvlak te creëren): landbouwers, landbouworganisaties, landbouwadviseurs, beleidsmakers, voedingsverwerkende bedrijven, onderzoekers, … .

Waar en hoe is er potentieel voor P2P? Zijn er ook grenzen?

Leertrajecten voor boeren worden vaak ingericht op de landbouwbedrijven zelf, waarbij boeren bij elkaar komen en van elkaars praktijken kunnen leren. Soms wordt ook een expert uitgenodigd waaraan boeren zeer specifieke vragen kunnen stellen.

Leertrajecten voor boeren worden vaak ingericht op de landbouwbedrijven.

In ons onderzoek zien wij zeker potentieel voor P2P, meer zelfs, in onze huidige werking proberen we al een aantal P2P-principes toe te passen toe te passen. Voor de 3 onderzoeksfoci die hierboven beschreven zijn betekent dit concreet:

1. Voor het opzetten van leertrajecten bij landbouwers gaan we ervan uit dat boeren in de eerste plaats zelf expert zijn op hun bedrijf. Hoewel experts uit de academische wereld of landbouwpraktijk interessante informatie en inzichten kunnen leveren aan de boeren, kunnen ze dus vooral ook veel van elkaar leren. We faciliteren deze kennisuitwisseling door boeren samen te brengen (al dan niet in aanwezigheid van een expert) in discussiegroepen en hen te laten discussiëren vanuit hun eigen ervaringen.
2. Voor de ontwikkeling van leer- en meetinstrumenten betrekken we de beoogde eindgebruiker en andere belanghebbenden in het ontwikkelingsproces. In de mate van het mogelijke zijn de eindgebruikers dus ‘produsers’ van het instrument. Een instrument dat op een dergelijke participatieve manier is ontwikkeld is Pigs2win. Pigs2win is een instrument voor adviseurs en boeren dat het bruto saldo en onderliggende kengetallen (voederconversie, groei, worpgrootte, varkensprijs etc.) van gesloten varkensbedrijven analyseert (http://www.remiweb.be/).
3. De principes van kennis co-creatie proberen wij te hanteren in bijna al onze projecten. Het impliceert dat we kennis ontwikkelen samen met experts uit verschillende disciplines en achtergronden. Het vereist een echte transdisciplinaire aanpak waarin zowel academische kennis als kennis uit andere maatschappelijke organen en het praktijkveld samengebracht worden. Wij proberen steeds een zo breed mogelijke groep te betrekken, mede om het draagvlak te vergroten. Afhankelijk van het project kent de participatie van de betrokkenen verschillende gradaties. Zij kunnen betrokken zijn vanuit een klankbordfunctie, waarbij hen feedback gevraagd wordt over ontwikkelingen van een project. Ze kunnen betrokken worden om inhoudelijke input te geven. Of ze worden intensief betrokken om samen met de onderzoekers ook al de onderzoeksvragen te ontwikkelen.

ILVO organiseert workshops met stakeholders zodat ook hun (praktijk)kennis kan benut worden in de projecten. Tijdens deze stakeholdermeetings wordt onder meer gepolst naar verschillende meningen en standpunten.

Op basis van onze huidige werking heeft deze P2P- aanpak zijn nut dus zeker al bewezen wanneer gewerkt wordt rond duurzaamheid en verduurzaming. Wij botsen immers steeds weer op conflicten en misvattingen over het concept ‘duurzaamheid’. Boeren associëren het vaak met kostelijke beperkingen die hen opgelegd worden vanuit ‘groene’ overwegingen, landbouworganisaties leggen de focus eerder op de economische aspecten en de economische leefbaarheid van landbouwbedrijven, andere actoren benadrukken de aandacht voor de sociale context waarin een landbouwbedrijf zich bevindt. Deze diversiteit aan visies toont dus aan dat het echt nodig is om verschillende partijen samen te brengen, zodat misvattingen kunnen aangepakt worden en wederzijds begrip kan gecreëerd worden. Maar hoewel de noodzaak van participatie van een brede groep actoren duidelijk is, blijft dit een moeilijk proces. Onze huidige aanpak leert ons dat er ook grenzen zijn om P2P te implementeren in onze praktijk. De grenzen die wij detecteren zijn:

• We botsten vaak op een moeizame implementatie en doorstroming van onze onderzoeksresultaten naar de landbouwpraktijk. Gaan we nog niet ver genoeg in onze P2P aanpak? Zien we nog zaken over het hoofd?

• Onze opdrachtgevers vragen soms om iets te ontwikkelen of uit te werken waar de beoogde doelgroep niet op zit te wachten. M.a.w. de doelgroep is geen vragende partij voor de geplande ontwikkelingen of onderzoek. Hierdoor ontbreekt het eventuele belanghebbenden of beoogde eindgebruikers aan motivatie om deel te nemen aan bv. een onderzoek of de ontwikkeling van een instrument en is het moeilijk een actief P2P netwerk op te zetten. Onze ervaring is dat als de eindgebruikers zelf vragende partij zijn voor een project, zowel de participatie als het eindresultaat een groter succes zijn.

• We merken dat steeds dezelfde (selecte) groep boeren/belanghebbenden gemotiveerd zijn om mee te werken, maar een grote meerderheid (boeren) is moeilijk warm te maken om mee te werken of denken rond duurzaamheid. Ze zijn geen ‘produsers’, maar ook geen users. Blijkbaar wordt die nood aan praktijken rond verduurzaming te werken niet door iedereen erkend. Ligt de gebrekkige motivatie bij de misvattingen en verwarring (of negatieve connotatie) die het begrip duurzaamheid oproept?

• Betrokkenen in de voedselketen hebben vaak beperkte beschikbare tijd (en/of middelen) om aan een project mee te werken.