Onderwijs in relatie tot P2P/Transdisciplinair

Transdisciplinair verwijst naar het samenwerken van mensen via interactie en vanuit de denk- en werkwijze van een andere dan de eigen discipline. Ook niet-deskundigen worden soms gezien als belangrijke partners in een dergelijk proces (Huibers, Luitwieler, Martinot & Meijers, 2012). De term wordt gebruikt in verschillende disciplines of interessegebieden, zoals onderzoek, werk, kunst, sport, etc. Transdisciplinair verwijst dus altijd naar een samenwerking tussen verschillende domeinen en geldt dus niet enkel voor de academische wereld van het onderzoek.

Transdisciplinair en P2P

Michel Bauwens wijst in zijn boek “De wereld redden: met peer-to-peer naar een post-kapitalistische samenleving” naar het toenemende belang van een transdisciplinaire aanpak in de bedrijfswereld. Dit betekent dat men vertrekt vanuit het onderzoeksfenomeen van de discipline, niet vanuit de discipline zelf. Integendeel, men zoekt personen die over de beste methoden en technieken beschikken om het fenomeen beter te onderkennen, zonder rekening te houden met de discipline waartoe zij behoren. Hieruit volgt een groep personen uit verschillende disciplines of interessegebieden die al hun vaardigheden en onderzoeksmethoden samenbrengen om het fenomeen beter te begrijpen. Zo is bijvoorbeeld het onderzoeksfenomeen van de psychologie het menselijk gedrag. Bij een transdisciplinaire aanpak is de psychologie niet langer dé discipline bij uitstek om het menselijk gedrag te onderzoeken. Het menselijk gedrag zal bestudeerd worden vanuit verschillende disciplines en interessegebieden, waardoor een beter begrip van dit fenomeen ontstaat (Bauwens & Lievens, 2013).

Transdisciplinariteit is belangrijk binnen de gedachtegang van peer-to-peer, omdat het een mogelijke werkwijze is voor peers om hun kennis in te zetten voor het belang van de maatschappij. Bij peer-to-peer gaat het over de kennis en vaardigheden die peers bezitten en die ze beschikbaar stellen voor anderen. Die kennis en vaardigheden zijn onafhankelijk van de disciplines waartoe de peers behoren. De centrale idee is dat peers hun eigen inbreng kunnen doen bij verschillende onderwerpen of onderzoeksfenomenen, wanneer ze dat willen en op basis van hun eigen opgebouwde kennis, vaardigheden en ervaringen. Het verband tussen transdisciplinair en peer-to-peer is ook terug te vinden in het boek van Michel Bauwens en Jean Lievens op pagina 157 tot 158 (Bauwens & Lievens, 2013).

Voorbeeld

Een fictieve illustratie van transdisciplinair is een kookworkshop. Een professionele kok begeleidt een groep van vrijwillige personen, die gepassioneerd zijn door koken, in het maken van een gerecht. De kok staat in dit voorbeeld voor een deskundige uit zijn eigen discipline, namelijk de kookkunst. De kok stelt zich niet op als een alleswetende expert, maar plaatst zich op het niveau van de groep door een wederkerige interactie. Hij stelt een gerecht voor dat men samen gaat maken. Er is geen vast recept, maar iedereen mag zijn bijdrage leveren. Op basis van allerlei ideeën van verschillende personen wordt er één product gerealiseerd: het gerecht. De kok is niet langer de persoon die alles in handen heeft en iedereen kennis oplegt. Vanuit hun eigen kennis en vaardigheden dragen de vrijwilligers bij tot het gerecht. Het gerecht is een samensmelting van alle bijdrages van elke persoon. Deze bijdrages zijn niet meer te onderscheiden van elkaar. Het gerecht vormt een gemeenschappelijk geheel. Dit geheel heeft vorm gekregen door een gemeenschappelijke interactie vanuit verschillende disciplines.

Een transdisciplinaire samenwerking werkt ook in de praktijk, zo blijkt uit het voorbeeld van RevArte. Dit is een revalidatiecentrum dat inzet op een transdisciplinaire aanpak. Enerzijds zijn er de patiënten wiens noden en behoeften steeds veranderen. Anderzijds zijn er de hulpverleners uit verschillende disciplines. In dit revalidatiecentrum zijn er onder andere artsen, neuropsychologen, ergotherapeuten, verpleegkundigen, kinesitherapeuten, logopedisten, klinische psychologen en diëtisten aanwezig. Hun transdisciplinaire aanpak werkt als volgt: de hulpverlener blijft deels bij zijn discipline en haalt daar kennis uit. Maar de hulpverlener gaat ook eens kijken bij de andere disciplines om te toetsen wat daar belangrijk is. Daarna stelt hij zijn eigen kennis bij, op basis van inzichten uit andere disciplines. Voor de behandeling van een patiënt leggen alle hulpverleners hun kennis, verkregen zowel uit de eigen als andere disciplines, samen. Deze behandeling kan nog aangepast worden wanneer de patiënt dit wilt. De hulpverleners gaan dan de behandeling op een transdisciplinaire manier bijsturen, naar de noden van de patiënt. De patiënt krijgt daardoor een centrale rol toebedeeld in zijn eigen revalidatie. Dit leidt tot een transdisciplinaire samenwerking tussen patiënt en hulpverleners (RevArte, n.d.).

Theoretische duiding

Transdisciplinair wordt vaak verward met multidisciplinair en interdisciplinair. Deze begrippen hebben echter niet dezelfde betekenis. Multidisciplinair verwijst naar de samenwerking tussen verschillende disciplines om een bepaalde onderzoeksvraag op te lossen en verschillende onderzoeksresultaten met elkaar te linken (Stevens, 2013). Interdisciplinair betekent een gezamenlijke, gecoördineerde, continue en geïntegreerde samenwerking tussen experten van verschillende disciplines. Het resultaat van deze samenwerking zijn gezamenlijke verslagen, aanbevelingen of plannen, waarbij de specifieke bijdragen van elke expert verduisterd worden door het gezamenlijk product (Stevens, 2013). Het verschil tussen multidisciplinair en interdisciplinair zit bevat in de mate van samenwerking. Interdisciplinaire samenwerking is meer gezamenlijk en geïntegreerd en leidt tot een gemeenschappelijk product. De multidisciplinaire samenwerking is meer oppervlakkig en leidt tot een product waarin elke bijdrage zichtbaar is. Het grote verschil tussen deze twee begrippen en transdisciplinair zijn de betrokken actoren. Bij multi- en interdisciplinaire samenwerking zijn enkel experten uit verschillende disciplines betrokken. Transdisciplinaire samenwerking gaat verder en betrekt zowel experten als niet-experten. Het voordeel van transdisciplinair, tegenover multi- of interdisciplinair, is dat transdisciplinair werken leidt tot een open discussie. Deze open discussie leidt tot meer diepgang en een uitgebreide analyse van het probleem (Rosenfield, 1992). Personen uit andere disciplines hanteren vaak een andere bril. Door met hen in interactie te gaan, kunnen bepaalde vanzelfsprekendheden bloot gelegd worden. Dit leidt ook tot meer diepgang. Een belangrijke voorwaarde is uiteraard dat alle personen openstaan voor zo’n discussie en interactie.

Er bestaan twee opvattingen over transdisciplinair. De eerste opvatting was vooral in jaren 1970 dominant. Tot die tijd richtte elke discipline zich op de eigen kennis die aanwezig was binnen die discipline. In de jaren 1970 begon men te beseffen dat kennis uit een bepaald domein, ook ingezet kon worden in andere domeinen. Zo kan bijvoorbeeld de kennis uit de psychologie over de effecten van medicijnen bij psychiatrische patiënten, ingezet worden in de geneeskunde. De geneeskunde kan op zijn beurt die medicijnen aanpassen of verbeteren op basis van de inzichten van de psychologie. Een transdisciplinaire aanpak moest ervoor zorgen dat de verschillende disciplines hun kennis zouden samen leggen. Op basis van al die kennis hoopte men één grote theorie te maken over een bepaald onderwerp (bijvoorbeeld: medicijnen voor psychiatrische patiënten). Deze benadering is tegenwoordig ook nog in gebruik (Groot & Klostermann, 2009). De tweede benadering ziet transdisciplinariteit als een samenwerking tussen wetenschap en maatschappij in het creëren van kennis. Concreet betekent dit dat wetenschappers en andere maatschappelijke actoren in onderlinge interactie samenwerken om maatschappelijke problemen aan te pakken. Er wordt nieuwe kennis gegenereerd op basis van kennis co-creatie. Kenniscocreatie is de kennisontwikkeling binnen transdisciplinaire onderzoeken. De wetenschap bezit niet langer de monopoliepositie op de verwerving van kennis en kennis in het algemeen (Groot & Klostermann, 2009).

Het proces van kenniscocreatie is een belangrijk gegeven binnen het transdisciplinair werken. Kennis co-creatie benadrukt het belang van contextafhankelijk en persoonsgebonden kennis. Zowel wetenschappelijke kennis als praktijkkennis worden belangrijk geacht. Dit proces telt drie stappen en begint wanneer de kennis en vaardigheden van de deelnemers tevoorschijn komt. Kennis is dan gecontextualiseerd en gedeeld over alle deelnemers. De tweede stap houdt in dat alle belanghebbenden samen komen om een gemeenschappelijk probleem op te oplossen of om een gemeenschappelijke kwestie te bekijken. Als laatste volgt er een samensmelting van alle kennis, vaardigheden en ervaringen. Het einde van dit proces is een nieuw geheel van gedeelde kennis, als oplossing voor dit probleem (Regeer & Bunders, 2009).

Rosenfield (1992) omschreef een aantal voorwaarden voor een transdisciplinaire samenwerking die in 1992 nog niet vervuld waren. Op academisch vlak was er nood aan ondersteunende academische instituten, voldoende financiering en bevredigende carrière-opties. Kennis was verspreid over eenzelfde discipline. Onderzoekers kregen erkenning binnen hun eigen discipline. Academische tijdschriften focusten zich op één discipline. De kennis die binnen een bepaald vakgebied werd verworven, vond nauwelijks doorgang naar andere vakgebieden. Personen die transdisciplinair werkten, ontvingen nauwelijks erkenning voor hun werk of bijdrage. Rosenfield (1992) verwachtte dat de doorbraak van transdisciplinariteit niet meer lang op zich zal laten wachten. Tegenwoordig zijn er al verschillende initiatieven genomen tot meer transdisciplinaire samenwerking. Uit onderzoek naar vier universiteiten blijkt dat de KU Leuven al meer geëvolueerd is naar transdisiciplinariteit. Transdisciplinariteit wordt hier opgesplitst in twee onderdelen: onderzoek en onderwijs. Op vlak van transdisciplinair onderzoek probeert de KU Leuven om verschillende actoren uit verschillende disicplines of uit het maatschappelijk veld te betrekken. De studenten van de KU Leuven verlangen meer transdisciplinair onderwijs, waarbij niet enkel het docententeam een plaats inneemt, maar waarbij ook verschillende maatschappelijke actoren betrokken worden tijdens de lessen. Deze maatschappelijk actoren kunnen uit diverse werkgebieden komen. Tot een grote universiteit, zoals de KU Leuven, behoren verschillende onderzoekseenheden of disciplines. De onderzoekers van deze disciplines vinden daarom sneller de weg naar elkaar. Maar ook maatschappelijke actoren worden sneller bereikt door de bekendheid van de KU Leuven. Toch blijkt uit hetzelfde onderzoek dat transdiscplinariteit nog niet centraal staat in zowel onderzoek als onderwijs. De studenten komen meestal alleen met hun eigen discipline in contact (De Wit, 2008). Maar ook de niet-academische wereld evolueert naar een transdisciplinaire samenwerking. Een voorbeeld hiervan is de energiesector. Wagner (2014) geeft aan dat de energiesector transdiscplinair moet werken, als ze een grote rol willen spelen in de maatschappij. Door transdisciplinaire samenwerking verkrijgt de energiesector allerlei informatie uit bijvoorbeeld de ICT of uit de autobranche. Die informatie kunnen ze in hun eigen sector inzetten, om het thema energie meer op de maatschappelijke agenda te plaatsen en op het belang van energie te duiden. Toch blijft hun focus op multidisciplinariteit liggen. Als besluit, kan gezegd worden dat transdisciplinariteit steeds meer wordt ingezet in verschillende disciplines en sectoren. Toch staat meestal multidisciplinariteit of interdisciplinariteit centraal.

Externe links

Voor meer informatie over de verhouding van peer-to-peer tot transdisciplinair, zie http://p2pfoundation.net/Transdisciplinarity.

Voor een voorbeeld van transdiciplinair uit het wetenschappelijk veld, bekijk dan zeker de volgende website: http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/027795369290038R. Dit artikel beschrijft de relatie tussen de gezondheidszorg en de sociale wetenschappen. Meer bepaald wordt transdisciplinaire samenwerking gebruikt om bruggen te slaan tussen deze twee stromingen.

Voor een andere omschrijving van multidisciplinair, zie http://www.encyclo.nl/begrip/multidisciplinair.

Voor meer informatie en een concrete toepassing van het interdisciplinair, zie de volgende website: http://www.fracarita.org/document/ethiek/Ethisch%20advies%20GGZ%20-%20Interdisciplinair%20samenwerken.pdf.

Voor meer informatie over het verschil tussen multidisciplinair, interdisciplinair en transdisciplinair, zie http://finals2012magazine.artez.nl/wp-content/uploads/2012/09/CSP_BOEK_ArtEZ_2012-H2.pdf

Referenties

Bauwens, M., & Lievens, J. (2013). De wereld redden: Met peer-to-peer naar een postkapitalistische samenleving. Antwerpen, Belgium: Houtekiet.

De Wit, K. (2008). Universiteiten in Europa in de 21ste eeuw: Netwerken in een veranderende samenleving. Gent, Belgium: Academia Press.

Groot, A.E., & Klostermann, J.E.M. (2009). 'Daar botst het weten.': Interdisciplinair en transdisciplinair onderzoek binnen Wageningen UR. Wageningen, The Netherlands: Alterra.

Huibers, J., Luitwieler, M., Martinot, N., & Meijers, A. (2012). Begrippen en definities van interdisciplinair werken. Retrieved from http://finals2012magazine.artez.nl/wp-content/uploads/2012/09/CSP_BOEK_ArtEZ_2012-H2.pdf

Regeer, B.J., & Bunders, J.F.G. (2009). Knowledge co-creation: interaction between science and society: A transdisciplinary approach to complex societal issues. Retrieved from http://falw.vu.nl/nl/Images/Bunders%20%20Regeer%20(2009)%20Knowledge%20Co-Creation1_tcm19-355212.pdf

RevArte. (n.d.). Retrieved from http://www.revarte.be/

Rosenfield, P.L. (1992). The potential of transdisciplinary research for sustaining and extending linkages between the health and social sciences. Social Science & Medicine,35(11), 1343–1357. doi 10.1016/0277-9536(92)90038-R

Stevens, H. (2013). Multi-disciplinaire collaboration within universities: The Wageningen case (Ongepubliceerde Masterthesis). Universiteit Hasselt, België.

Wagner, M. (2014). Energiesector: multidisciplinair fenomeen vereist transdisciplinair denken. Retrieved from http://dspace.library.uu.nl/handle/1874/295876