Nieuwgrieks/Onregelmatige werkwoorden

Uit Wikibooks

Op deze pagina bespreken we enkele werkwoorden die vrij veel onregelmatigheden hebben. Het Grieks kent ook werkwoorden waarvan enkel de stammen onregelmatig gevormd worden. Ze worden per vervoeging op een afzonderlijke pagina besproken (zie onderaan de hoofdpagina over werkwoorden).


Al deze werkwoorden hebben 3 onregelmatige vormen: de aorist, de μέλλοντας 2, de gebiedende wijs 2.

We kunnen ze in drie groepen indelen al naargelang de aorist of de tegenwoordige tijd actief of medio-passief gevormd wordt.


Onregelmatige werkwoorden met actieve aorist[bewerken]

We geven telkens van de aorist en de μέλλοντας 2 de eerste persoon enkelvoud:

Basisvorm Aorist Mέλλοντας 2 Geb. wijs 2 Enkelvoud Geb. wijs 2 Meervoud Vertaling
βλέπω είδα θα δω δες δέστε / δείτε zien
λέω είπα θα πω πες πέστε / πείτε zeggen
πίνω ήπια θα πιω πιες πιέστε / πιείτε drinken
πηγαίνω πήγα θα πάω gaan
παίρνω πήρα θα πάρω πάρε πάρτε nemen
τρώω έφαγα θα φάω φάε / φα φάτε eten


Opmerkingen:

  • Bij het werkwoord πηγαίνω "gaan" mag je ook de werkwoordsvorm van de μέλλοντας 2 zonder het partikel θα als tegenwoordige tijd gebruiken. Dit werkwoord heeft geen gebiedende wijs 2, in plaats hiervan wordt altijd de gebiedende wijs 1 gebruikt.
  • De aoristen van deze werkwoorden worden regelmatig gevormd gebruik makend van de bovenstaande stammen. Bij τρώω "eten" vindt er een accentverschuiving plaats in de eerste en tweede persoon meervoud, hierdoor vervalt het augment: φάγαμε, φάγατε (en de derde persoon meervoud heeft de alternatieve vorm φάγανε).
  • De gebiedende wijs 2 enkelvoud van τρώω "eten" is φα indien er een persoonlijk voornaamwoord op volgt.
  • Als voorbeeld van de vervoeging in de μέλλοντας 2 nemen we βλέπω "zien" en τρώω "eten":
βλέπω τρώω
1ste pers. Enk. θα δω θα φάω
2de pers. Enk. θα δεις θα φας
3de pers. Enk. θα δει θα φάει
1ste pers. Mv. θα δούμε θα φάμε
2de pers. Mv. θα δείτε θα φάτε
3de pers. Mv. θα δουν / δούνε θα φάνε


De transitieve werkwoorden in deze groep hebben ook een onregelmatig medio-passief:

Basisvorm Aorist Mέλλοντας 2 Voltooid deelwoord Geb. wijs Meervoud Vertaling
βλέπω είδώθηκα θα ιδωθώ ειδωμένος ιδωθείτε zien
λέω ειπώθηκα / λέχθηκα θα ειπωθώ /     θα λεχθώ ειπωμένος ειπωθείτε / λεχθείτε zeggen
πίνω πιωμένος drinken
παίρνω πάρθηκα θα παρθώ παρμένος παρθείτε nemen
τρώω φαγώθηκα θα φαγωθώ φαγωμένος φαγωθείτε eten


Opmerkingen:

  • Het werkwoord λέω "zeggen" heeft een aantal dubbele vormen. De vormen gebaseerd op de stam ειπ- zijn het frequentst.
  • Het werkwoord πίνω "drinken" heeft in het medio-passief enkel de tijden die met de eerste stam of het voltooid deelwoord gevormd worden. Soms vinden we echter toch de vormen πιωθώ, πιώθηκα.
  • Het werkwoord παίρνω "nemen" is het enige werkwoord in de tabel met een enkelvoudsvorm van de mediale gebiedende wijs: πάρου.


Onregelmatige werkwoorden met mediale tegenwoordige tijd[bewerken]

Basisvorm Aorist Mέλλοντας 2 Geb. wijs 2 Enkelvoud Geb. wijs 2 Meervoud Vertaling
έρχομαι ήρθα θά'ρθω έλα ελάτε komen
κάθομαι έκατσα / κάθισα θα κάτσω / θα καθίσω κάτσε / κάθισε κάτσετε, καθίστε zitten
γίνομαι έγινα θα γίνω  — γίνετε gebeuren, worden


Opmerking:

  • Bij het werkwoord έρχομαι "komen" wordt na een klinker de vorm έρθω altijd tot 'ρθω afgekort en met een afkappingsteken geschreven.
  • Bij het werkwoord κάθομαι "zitten" worden de vormen met de stam κατ- heet meest gebruikt.
  • Het voltooid deelwoord van γίνομαι is γινώμενος.


Onregelmatige werkwoorden met medio-passieve aorist[bewerken]

Basisvorm Aorist Mέλλοντας 2 Geb. wijs 2 Enkelvoud Geb. wijs 2 Meervoud Vertaling
ανεβαίνω ανέβηκα θα ανεβώ / θα ανέβω ανέβα ανεβείτε omhooggaan
βγαίνω βγήκα θα βγω βγες / έβγα βγέστε / βγείτε buitengaan
βρίσκω βρήκα θα βρω βρες βρέστε / βρείτε vinden
διαβαίνω διάβηκα θα διαβώ διάβα διαβείτε voorbijgaan
επεμβαίνω επενέβηκα θα επεμβώ επέμβετε tussenbeide komen
κατεβαίνω κατέβηκα θα κατεβώ / θα κατέβω κατέβα κατεβείτε omlaaggaan
μπαίνω μπήκα θα μπω μπες / έμπα μπέστε / μπείτε binnengaan
συμβαίνει συνέβηκε θα συμβεί het gebeurt


Opmerkingen:

  • συμβαίνει is een onpersoonlijk werkwoord, het heeft dus enkel een derde persoon enkelvoud.
  • Het werkwoord επεμβαίνω "tussenbeide komen" heeft geen gebiedende wijs 2 in het enkelvoud.
  • Ook in de μέλλοντας 2 vinden we de medio-passieve uitgangen.

Werwkoorden met oude vormen[bewerken]

medio-passieve aorist[bewerken]

Een aantal werkwoorden hebben ongewone uitgangen in de medio-passieve aorist, het zijn overblijfselen uit een oudere vorm van het Grieks. Ze worden als "geleerd" alternatief voor de regelmatige vormen gebruikt:

στέλνω   zenden
geleerd regelmatig
1ste pers. Enk. εστάλην στάλθηκα
2de pers. Enk. εστάλης στάλθηκας
3de pers. Enk. εστάλη στάλθηκε
1ste pers. Mv. εστάλημεν σταλθήκαμε
2de pers. Mv. εστάλητε σταλθήκατε
3de pers. Mv. εστάλησαν στάλθηκαν

In dit geval gebruiken we σταλ- als derde stam (θα σταλώ, έχω σταλεί naast de regelmatige vormen θα σταλθώ, έχω σταλθεί).

Volgende werkwoorden vertonen dit fenomeen (let hierbij vooral op het frequent voorkomende inwendig augment). Bij de werkwoorden met een streepje bestaat de regelmatige vorm niet:

αναδύομαι  →  αναδύθηκα  /  ανεδύθην   "bovenkomen"
αναθέτω  →  ανατέθηκα  /  ανετέθην   (ανατεθειμένος)   "toevertrouwen"
ανθίσταμαι  →  αντιστάθηκα  /  αντέστην   "weerstaan"
αντιθέτω  →  αντιτέθηκα  /  αντετέθην   "tegenstellen"
αρκώ  →  αρκέστηκα  /  ηρκέσθην   "volstaan"
αφίσταμαι  →  —  /  απέστην   "verschillen"
βάλλω  →  βλήθηκα  /  εβλήθην   (βεβλημένος)   "werpen"
βαρύνω  →  βαρύνθηκα  /  εβαρύνθην   (βεβαρημένος)   "doorwegen"
δίνω  →  δόθηκα  /  εδόθην   "geven" (voor de overige tijden, zie lastige aoriststammen)
δύναμαι  →  —  /  ηδυνήθην   "kunnen, capabel zijn"
εγείρω  →  —  /  ηγέρθην   (ήγειρα, εγερμένος)   "wekken, opwekken"
εκπέμπω  →  —  /  εξεπέμφθην   "uitzenden"
εκπλήσσω  →  εκπλήγηκα  /  εξεπλάγην   (θα εκπλαγώ)   "verassen"
εκρήγνυμαι  →  —  /  εξερράγην   (θα εκραγώ)   "ontploffen"
εξαίρω  →  εξάρθηκα  /  εξήρθην   (εξήρα, εξηρμένος)   "benadrukken, loven"
επεμβαίνω  →  επέμβηκα  /  επενέβην   "tussenkomen"
επιτείνω  →  —  /  επετάθην   (επιτεταμένος)   "versterken"
ερωτώ  →  ερωτήθηκα  /  ηρωτήθην   "vragen"
ηγούμαι  →  ηγήθηκα  /  ηγήθην   "leiden, bevelvoeren"
ηττώμαι  →  ηττήθηκα  /  ηττήθην   (ηττημένος)   "verslagen worden"
θίγω  →  θίχτηκα  /  εθίγην   (έθιξα, θιγμένος)   "aanraken"
ίσταμαι  →  έστην  /  εστάθην   "staan"
κατάγω  →  —  /  κατήχθην   "winnen (medio-passief: afstammen)"
καταθέτω  →  κατατέθηκα  /  κατετέθην   (κατατίθεμαι, κατατεθειμένος)   "getuigen"
καταπλήσσω  →  —  /  κατεπλάγην   (κατέπληξα)   "verbazen"
καταρρίπτω  →  κατέρριψα  /  κατερρίφθην   "vernielen"
κηρύσσω  →  κηρύχτηκα  /  εκηρύχθην   (κήρυξα)   "preken, aankondigen"
μαίνομαι  →  —  /  εμαινόμην   "razen"
μηνύω  →  μηνύθηκα  /  εμηνύθην   "aanklagen"
παρίσταμαι  →  —  /  παρέστην   (θα παραστώ)   "assisteren"
παριστάνω  →  —  /  παρεστάθην   (παρέστησα)   "voorstellen, inbeelden"
πέμπω  →  —  /  επέμφθην   (έπεμψα)   "zenden"
πράττω  →  —  /  επράχθην   (έπραψα, πεπραγμένος)   "handelen"
προαναφέρω  →  προαναφέρθηκα  /  προανεφέρθην   "op voorhand melden"
προϊσταμαι  →  —  /  προέστην   (προϊστάμενος)   "aan het hoofd staan"
προσφέρω  →  προσφέρθηκα  /  προσεφέρθην   "aanbieden"
συγκρίνω  →  —  /  συνεκρίθην   (συνέκρινα, συγκεκριμένος)   "vergelijken"
συμπτύσσω  →  —  /  συνεπτύχθην   (συνέπτυξα, συνεπτυγμένος)   "afkorten"
συνάπτω  →  συνάφθηκα  /  συνήφθην   (σύναψα, συνημμένος)   "aanhangen, besluiten"
συνιστώ  →  συστάθηκα  /  συνεστήθην   (συνέστησα, συνιστώμαι, συστημένος)   "stichten"
συγκρίνω  →  —  /  συνεκρίθην   (συνέκρινα, συγκεκριμένος)   "vergelijken"
στέλνω  →  στάλθηκα  /  εστάλην   (έστειλα, σταλμένος)   "zenden"
συστέλλω  →  —  /  συνεστάλην   (συνέστειλα, συνεσταλμένος)   "verlegen zijn"
τάσσω  →  τάχτηκα  /  ετάχθην   (έταξα, τεταγμένος)   "rangschikken"
τείνω  →  —  /  ετάθην   (τεταμένος)   "uitrekken"
τελώ  →  τελέστηκα  /  ετελέσθην   (τέλεσα, τετελεσμένος)   "vieren"
υφίσταμαι  →  &mdash,  /  υπέστην   (θα υποστώ)   "bestaan"
φείδομαι  →  —  /  εφείσθην   "sparen (d.w.z. niet doden)"
φθείρω  →  φθάρηκα  /  εφθάρην   (έφθειρα, φθαρμένος)   "verspillen"
ψεύδομαι  →  —  /  εψεύσθην   "liegen"


actieve aorist[bewerken]

Enkele werkwoorden vertonen ook in de actieve aorist "geleerde" uitgangen:

παρέχω   verschaffen
geleerd regelmatig
1ste pers. Enk. παρέσχον παρείχα
2de pers. Enk. παρέσχες παρείχας
3de pers. Enk. παρέσχε παρείχε
1ste pers. Mv. παρέσχομεν παρείχαμε
2de pers. Mv. παρέσχετε παρείχατε
3de pers. Mv. παρέσχον παρείχαν


απολαμβάνω  →  απόλαυσα  /  απέλαβον   "genieten"
λανθάνω  →  —  /  έλαθον   (λανθασμένος)   "sluimeren"
παρέχω  →  παρείχα  /  παρέσχον   "verschaffen"

Volgende werkwoorden hebben zowel een actieve als een medio-passieve aorist met geleerde vormen:

ευρίσκω  →  εύρον  +  ευρέθην   "vinden"
τέμνω  →  έτεμνον  +  ετμήθην   (τετμημένος)   "doorsnijden"
τίκτω  →  έτεκον  +  ετέχθην   "baren"


medio-passieve eerste stam[bewerken]

Het werkwoord θέτω "zetten" en de afgeleiden ervan hebben een andere eerste stam in het medio-passief: τιθ- en een aantal andere uitgangen (αναθέτω "toevertrouwen", διαθέτω "beschikken", εκθέτω "tentoonspreiden", καταθέτω "deponeren", μεταθέτω "overbrengen", παραθέτω "aanhalen", προσθέτω "toevoegen", συνθέτω "samenstellen", υποθέτω "veronderstellen).

θέτω   zetten
tegenwoordige tijd imperfectum
1ste pers. Enk. τίθεμαι  —
2de pers. Enk. τίθεσαι  —
3de pers. Enk. τίθεται ετίθετο
1ste pers. Mv. τιθέμεθα  —
2de pers. Mv. τίθεσθε  —
3de pers. Mv. τίθενται ετίθεντο


Ook een aantal werkwoorden op -ιστώ vertonen in deze tijden bijzondere uitgangen (αντικαθιστώ "vervangen", αποκαθιστώ "herstellen", εγκαθιστώ "huisvesten", εφιστώ "attenderen", καθιστώ "weergeven", συνιστώ "aanbevelen"):

καθιστώ   weergeven
tegenwoordige tijd imperfectum
1ste pers. Enk. καθίσταμαι  —
2de pers. Enk. καθίστασαι  —
3de pers. Enk. καθίσταται καθίστατο
1ste pers. Mv. καθιστάμεθα  —
2de pers. Mv. καθίστασθε  —
3de pers. Mv. καθίστανται καθίσταντο



>> Nieuwgrieks >> Werkwoorden >> Onregelmatige werkwoorden

Informatie afkomstig van https://nl.wikibooks.org Wikibooks NL.
Wikibooks NL is onderdeel van de wikimediafoundation.