Leer jezelf ecologisch tuinieren/Kruiskruid

Ecologisch tuinieren

Inleiding
De tuinkalender
Register
Wat zijn planten
Algemene begrippen
Sorteringslijsten
Grondbewerking
Plantkunde
Vermeerderen
Plantenfamilies
Geslachten
Soorten
Plantenziekten
Problemen
Het dierenleven
De moestuin
De kruidentuin
De boomgaard
De siertuin
De speeltuin

Kruiskruid (Senecio) is een geslacht uit de composietenfamilie (Asteraceae). Het behoort tot de grootste plantengeslachten op aarde. Naar schatting zo'n 1500 tot 2000 soorten horen bij dit geslacht. Sommige soorten zijn van Senecio afgesplitst en tot nieuwe geslachten gerekend, maar dat maakt op het totale aantal weinig uit. Deze afsplitsingen zorgen wel voor verdeeldheid onder de botanici. Zo wordt Moerasandijvie door de Flora van België onder de naam Senecio congestus tot dit geslacht gerekend, maar hoort de soort volgens Heukels' Flora van Nederland tot het geslacht Tephroseris als Tephroseris palustris.

Kruiskruid is een heel veelvormig geslacht. In de Benelux kennen we vooral kruidachtige planten, maar in Amerika en Afrika groeien ook struiken en boomvormige reuzenkruiden die tot dit geslacht gerekend worden. Sommige soorten zijn succulenten, andere groeien juist in zeer natte omgevingen.

De botanische naam Senecio betekent grijsaard. Dat verwijst naar een kenmerk van dit geslacht, namelijk de met dichte zaadpluisharen bezette uitgebloeide bloemhoofdjes. De naam kruiskruid verwijst vermoedelijk naar ditzelfde kenmerk. Het zou een verbastering zijn van grijskruid.

Soorten

In Nederland en België komen voor:

Bezemkruiskruid (Senecio inaequidens)
Boskruiskruid (Senecio sylvaticus)
Glanzend kruiskruid (Senecio squalidus)
Jakobskruiskruid (Jacobaea vulgaris, voorheen Senecio jacobaea)
Klein kruiskruid (Senecio vulgaris)
Kleverig kruiskruid (Senecio viscosus)
Moeraskruiskruid (Jacobaea paludosa, voorheen Senecio paludosus)
Oostelijk kruiskruid (Senecio vernalis)
Rivierkruiskruid (Senecio fluviatilis, synoniem: Senecio sarracenicus)
Schaduwkruiskruid (Senecio ovatus)
Spatelkruiskruid (Tephroseris helenitis, voorheen Senecio helenitis)
Veelbloemig schaduwkruiskruid (Senecio hercynicus)
Viltig kruiskruid (Jacobaea erucifolia, voorheen Senecio erucifolius)
Waterkruiskruid (Jacobaea aquatica, voorheen Senecio aquaticus)
Zilverkruiskruid (Jacobaea maritima, voorheen Senecio cineraria)

Alle in Nederland voorkomende kruiskruiden bevatten pyrrolizidine-alkaloïden waardoor ze giftig zijn voor veel dieren en ook voor mensen. Maar ze kunnen daarom ook als geneesmiddel aangewend worden.

DNA en nieuwe indeling

Recente DNA-onderzoeken, fylogenetische analyses met moleculaire en morfologische kenmerken leverden onder meer nieuwe informatie op over de identiteit van de nauwste verwanten van Jakobskruiskruid en de evolutionaire positie van deze groep (Senecio sect. Jacobaea) ten opzichte van andere Senecio-soorten. Veel soorten die nauw verwant blijken te zijn aan jakobskruidkruid werden voorheen niet met deze soort geassocieerd en de sectie Jacobaea blijkt, ondanks veel uiterlijke overeenkomsten, weinig verwant te zijn aan andere Senecio-secties. Zo zijn bijvoorbeeld de drie Nederlandse vertegenwoordigers van sectie Jacobaea, namelijk Jakobskruiskruid, Waterkruiskruid (Senecio aquaticus) en Viltig kruiskruid (Senecio erucifolius), nauwer verwant met het Noord-Amerikaanse geslacht Packera dan met de andere Nederlandse kruiskruiden.