Leer jezelf ecologisch tuinieren/Kroosvaren

Azolla is een geslacht met acht soorten varens uit de vlotvarenfamilie (Salviniaceae). Het zijn kleine, drijvende aquatische varens, die met hun kleine, dakpansgewijs gestapelde blaadjes helemaal niet lijken op enige andere varen.

Soorten

• 
  Grote kroosvaren (Azolla filiculoides)
• 
  Kleine kroosvaren (Azolla cristata)

Ze kennen een wereldwijde verspreiding, vooral in tropische gebieden van de Nieuwe Wereld, Afrika en Azië. In Europa is slechts één soort als inheems te beschouwen, de grote kroosvaren (Azolla filiculoides).

De botanische naam Azolla is samengesteld uit het Oudgriekse 'azo' (droogte) en 'ollyo' (doden, sterven).

Kenmerken

A. cristata, links de mannelijke sporocarp en microspore, rechts de vrouwelijke sporocarp en megaspore

Azollas zijn kleine waterplanten die op het wateroppervlak drijven en slechts enkele cm groot worden. Ze hebben een korte, horizontale rizoom bedekt met kleine, elkaar overlappende, schubachtige blaadjes, met aan de bovenzijde een- of tweecellige haren, en onderaan enkele tot 3 cm lang, draadachtige wortels. De jonge blaadjes zijn groen, maar kunnen onder stress (droogte, hitte, koude, ...), rood verkleuren.

Aan de onderzijde van de blaadjes vormen zich (zelden) kleine, bolvormige sporocarpen, die de sporendoosjes of sporangia omvatten. Azolla is heterospoor en produceert twee soorten sporen in twee verschillende typen sporocarpen. De (mannelijke) microsporocarpen zijn bolvormig, tot 2 mm in diameter, rood of groen gekleurd, en bevatten vele microsporangia met zeer kleine (mannelijke) microsporen. De (vrouwelijke) macrosporocarpen zijn kleiner en bevatten elk één megasporangia met telkens één grote (vrouwelijke) macrospore of megaspore.

De sporen worden in het water geloosd wanneer de wand van de sporocarp zich opent. De mannelijk microsporen klitten samen in klompen, massulae geheten. Ze bezitten haren waarmee ze zich aan de vrouwelijke macrosporen kunnen vasthechten, wat de bevruchting vergemakkelijkt.

De gametofyten ontwikkelen zich binnen de sporen (endospoor). De vrouwelijke gametofyt breekt bij rijpheid door de sporewand waardoor de enkele archegonia, elk met één eitje, vrij komen te liggen. De mannelijke microsporen vormen elk een mannelijke gametofyt met één enkel antheridium, die acht zwemmende zaadcellen vormt.

Azolla-soorten zijn drijvende, aquatische planten die in ondiep, stilstaand of langzaam stromend zoet water groeien zoals in poelen, meren, sloten, oude rivierarmen en moerassen. Ze kennen een wereldwijde verspreiding, met het zwaartepunt in subtropische en tropische streken van Noord-, Midden- en Zuid-Amerika, Afrika en Azië.

Eén soort, de grote kroosvaren (A. filiculoides), is als fossiel in Europa bekend. Alhoewel de soort tegenwoordig meer en meer wordt waargenomen, ook in België en Nederland, gaat het over herintroductie vanuit Noord-Amerika. Ook de kleine kroosvaren (A. cristata) kan in Europa gevonden worden.

Economisch belang

Azolla-soorten leven in symbiose met de blauwalg Anabaena azollae, die onderdak vinden in de holtes in de blaadjes. Anabaena is in staat atmosferische stikstof te binden (stikstoffixatie), wat de plant onbeperkte toegang geeft tot een essentiële voedingsbron. Daardoor kan de plant zich zeer snel vegetatief vermenigvuldigen, en zelfs elke twee tot drie dagen in biomassa verdubbelen. De limiterende factor daarin is fosfor, een andere essentiël mineraal. Bij onbeperkte beschikbaarheid van fosfor, zoals bij overbemesting, leidt dikwijls tot Azolla-bloei, mat alle kwalijke gevolgen.

Wegens het vermogen van de plant om stikstof te binden, wordt Azolla dikwijls gebruikt als meststof en als voedingssupplement in dierenvoeding. Azolla pinnata wordt in Noord-Vietnam en zuidoost-China reeds eeuwen als meststof gebruikt in rijstvelden; daarnaast verhindert het de groei van onkruid en van ziekteverwekkende muggenlarven. De grote kroosvaren (A. filiculoides) en enkele andere soorten zijn wereldwijd verspreid geraakt als stikstofbron in de tuin- en landbouw.

Daarnaast wordt Azolla als vijver- en aquariumplant gebruikt.

Taxonomie en fylogenie

In de recente taxonomische beschrijving van Smith et al. (2006) is het geslacht Azolla samen met salvinia opgenomen in de familie salviniaceae. Het omvat acht recente soorten, en ten minste zes fossiele soorten.

Bronnen, noten en/of referenties

• Dit artikel of een eerdere versie ervan is (gedeeltelijk) vertaald vanaf de Engelstalige Wikipedia, die onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen valt. Zie de bewerkingsgeschiedenis aldaar.
  
• Flora of North America (en)
• A.R. Smith, K. M. Pryer, E. Schuettpelz, P. Korall, H. Schneider, P.G. Wolf, 2006: A classification for extant ferns. Taxon. 55 (3), 2006, blz. 705–731. (en)
• Checklist of World Ferns (en)
• Mosquito Fern. America's Wetland Resource Center. Loyola University, New Orleans. Date of access 10/12/2011. (en)
• Hussner, A. (2010): NOBANIS – Invasive Alien Species Fact Sheet – Azolla filiculoides. – From: Online Database of the North European and Baltic Network on Invasive Alien Species – NOBANIS www.nobanis.org, Date of access 10/12/2011. (en)
• C.A.Arnold, 1955: A Tertiary Azolla from British Columbia. Contributions from the Museum of. Paleontology, University of Michigan 12 (4): 37–45. (en)