Bekende filosofen uit de geschiedenis/Heraclitus

Heraclitus, schilderij van Johannes Moreelse

Heraclitus van Efeze (ca. 535-475 v.Chr.) was een presocratische Griekse filosoof uit Efeze, gelegen aan de Ionische kust van het hedendaagse Turkije. Hij stond bekend als "De Duistere" (Grieks: Skoteinos) omwille van de opzettelijke onduidelijkheid en moeilijkheidsgraad van zijn leerstellingen. Heel wat latere filosofen, waaronder Plato, Aristoteles, de stoïcijnen, de kerkvaders en Hegel, zeiden door hem te zijn beïnvloed.

Heraclitus schreef één enkel boek, "Over de natuur", verdeeld in drie verhandelingen: één over het universum, een ander over de politiek en een derde dat handelde over theologie. Van hem komt het denkbeeld van een constant veranderend universum waar toch Logos, orde en orde, aan ten grondslag ligt. De mensen moeten leren inzien dat Logos een verborgen harmonie van tegenstellingen inhoudt.

Zijn uitspraak "Panta rhei, ouden menei", betekent: “Alles stroomt en niets is blijvend.” Een variant hierop luidt: "Je kunt je voet geen tweemaal in dezelfde stroom dompelen". Alles is dus in voortdurende beweging en verandert, net als vuur dat opflakkert en weer uitdooft. De tegenstellingen die daardoor ontstaan leiden tot conflicten waaruit weer wat nieuws kan ontstaan. Dit geeft mogelijkheden tot vooruitgang. Met deze denkbeelden ligt Heraclitus aan de basis van de dialectiek, die veel later door Hegel en Marx zal worden uitgewerkt volgens het schema These-antithese-synthese.