Onderwijs in relatie tot P2P/Collectief

Het concept collectief kan zowel verwijzen naar een adjectief als naar een zelfstandig naamwoord. Wanneer we kijken naar collectief als een adjectief spreken we over iets gezamenlijk of gemeenschappelijk. Een collectief als zelfstandig naamwoord is een verzameling of een massa (Van Dale Uitgevers, 2014). Het is een georganiseerde groep of gemeenschap met gezamenlijke belangen (Etymogoliebank, 2014). Meerbepaald gaat het over een optredende groep mensen die als eenheid betrokken zijn bij een gezamenlijke onderneming en allen dezelfde rechten en plichten hebben (Woordenboek Nederland, 2014). In wat volgt ligt de focus op een collectief in de zin van het zelfstandig naamwoord.

Collectief en P2P

Peer-to-peer (P2P) slaat op een relationele dynamiek waarbij gelijke partners vrij participeren en meewerken aan de productie en creatie van een gemeenschappelijk project. Men blijft wederzijds afhankelijk van elkaar en van de individuele inbreng van de andere. Opdat een peer-to-peer proces kan slagen is het essentieel dat diegenen die meewerken aan het proces zich als een collectief beschouwen. Deze gaan een gezamenlijk belang realiseren via het proces. Het gemeenschappelijk project dient immers iets te zijn waarvan niemand de beheerser, coördinator of eigenaar is. Men kan de deelnemers echter niet dwingen om het eigen belang opzij te zetten om mee te werken aan een gezamenlijk proces. Deelnemers aan een peer-to-peer project oordelen zelf dat zij een gezamenlijk doel dienen. Ze zijn intrinsiek gemotiveerd om bij te dragen aan het project. Hierbij gaat het eigen belang niet verloren, maar gaat het op in een groter geheel dat ook het algemeen of gemeenschappelijk belang dient. Zo kunnen we stellen dat het individueel belang in zekere zin samen valt met het gemeenschappelijk belang (Bauwens, 2013).

De deelnemers moeten bereid zijn om bij te dragen tot een gezamenlijk of gemeenschappelijk doel. Een voorbeeld van een gezamenlijk doel kan een universele encyclopedie zijn zoals wikipedia. Dit is een vorm van ‘commons’ of gemeengoed. Het is een common omdat kennis hier wordt gezien als een bron die door iedereen vrij kan worden geraadpleegd en bewerkt. Over heel de wereld werken duizenden auteurs aan een universele encyclopedie, aan kennis die voor iedereen zichtbaar is. Bovendien valt dit onder het gezamenlijke beheer van een groep of organisatie. Iedere burger heeft de vrije toegang om bij te dragen tot de ‘commons’ of het gemeengoed (Bauwens, 2013).

Het begrip collectief kan beter begrepen worden in Bauwens bespreking van het verband tussen peer-to-peer, individualiteit, relationaliteit en collectiviteit. Bauwens is geen voorstander van extreme individuele vrijheid (zoals in liberalisme), maar benadrukt dat deze individuen onderlinge relaties aangaan en dat we de onderlinge afhankelijkheid van individuen dus moet erkennen. Dit noemt hij relationaliteit. Deze individuen gaan echter niet enkel als individuen onderlinge relaties aan, maar opereren ook in een maatschappelijk of collectief veld. Voor Bauwens is het met andere woorden noodzakelijk dat mensen gemeenschappelijke doelen nastreven. Deze collectieve dimensie is volgens Bauwens slechts mogelijk indien er een context is van maatschappelijke instituties en reglementeringen. De civiele maatschappij die van onderuit gevoed wordt is echter niet genoeg. We hebben nood aan partnerstaten waar de overheid de noodzakelijke infrastructuur gaat creëren om meer sociale innovatie toe te laten. Zo kunnen ze van bovenuit het proces versterken. De staat creëert optimale en noodzakelijke voorwaarden voor het bevorderen van de ‘commons’ of het gemeengoed (Bauwens, 2013).

Wil Bauwens nu een terugkeer naar het collectieve of een verzoening tussen het individuele en het collectieve? In de premoderne samenleving ontleent de mens zijn of haar identiteit aan de sociale positie. Ieder individu vervult een bepaalde sociale rol bijvoorbeeld de bakker en deze wordt doorgegeven via familiale banden. De moderniteit of de moderne samenleving laat het individu toe om uit deze sociale rollen te stappen. We moeten nu onze eigen identiteit opbouwen op basis van eigen keuzes. Denk maar aan de keuze voor onze studie of beroep. Zo is de collectiviteit volgens Bauwens grotendeels stuk. Enerzijds ontlenen we geen identiteit meer aan onze sociale positie zoals in de premoderne samenleving. Anderzijds zijn we nu louter op onszelf aangewezen om onze identiteit op te bouwen. Om deze identiteit terug op te bouwen hebben we volgens Bauwens sociale technieken nodig. Peer-to-peer biedt deze sociale technieken aan. De mens kan zijn identiteit opnieuw opbouwen door individuele bijdragen aan verschillende peer-to-peer projecten te leveren. Deze nieuwe collectivisering is geen autoritaire collectivistische socialisering waar je identiteit vast staat en er geen sprake is van eigen keuze. Het gaat hier wel om een vrije socialisering op basis van vrije keuze, eigen voorkeuren en affiniteit (Bauwens, 2013).

Voorbeeld

Wat het concept collectief illustreert is het collectief experiment dat we proberen te realiseren in het opleidingsonderdeel ‘onderwijs in relatie tot samenleving en cultuur’. Het is een experiment omdat we samen iets onderzoeken en ontwerpen zonder dat we weten hoe dit op voorhand er gaat uitzien. Daarnaast is het een gemeenschappelijk dus collectief project waarin de deelnemers zich beschouwen als een collectief. Het gaat over een georganiseerde groep van gaststudenten en reguliere studenten die gezamenlijke belangen hebben. Samen bestuderen we het boek van Bauwens. Samenwerking is echter niet noodzakelijk om van collectief te spreken, wel de gerichtheid op het gezamenlijk doel. We willen goed en studeerbaar cursusmateriaal maken door middel van een wiki-pagina. Dit is het gezamenlijk doel dat we nastreven. Iedere individuele deelnemer moet de bereidheid hebben om zich ten dienste te stellen van het collectief. De individuele bijdragen verschillen van elkaar. Ook sluiten deze tot op zekere hoogte aan bij de individuele affiniteit van de persoon. Iedereen mag immers het concept waar hij een wiki-pagina over schrijft kiezen. Op deze manier komt de eigenheid van iedere individuele persoon naar boven.

Het tweede voorbeeld is de software Linux. Dit is een ‘open source’-besturingssysteem. De ‘open source’ wijst op het feit dat men vrije toegang heeft tot de bronmaterialen (de source). Het publiek kan dus alle onderliggende broncodes vrij verkrijgen, gebruiken, wijzigen, kopiëren en verspreiden. Iedereen kan Linux dan ook gratis gebruiken op zijn computer. De broncode kan men individueel of in teamverband aanpassen. Op deze manier zijn er verschillende versies verkrijgbaar die door verschillende groepen worden ontwikkeld (WikiHow, 2014). In dit voorbeeld kan het doel beschouwd worden als een ‘common’. Eerst en vooral omdat de hulpbronnen onder het gezamenlijke beheer van een organisatie of groep vallen. Ten tweede zijn er geen afbakende rechten. Iedereen kan er gebruik van maken (Bauwens, 2013). Bovendien kunnen we het project beschouwen als een collectief waarbij iedereen intrinsiek gemotiveerd is om een bijdrage te leveren. De individuele inbreng van iedere persoon levert een bijdrage aan het grotere, gemeenschappelijke geheel.

Theoretische duiding

In een collectief stelt men het belang van de gemeenschap boven dat van het individu. Een theoretische stroming waarin het collectivisme een belangrijke rol speelt is het socialisme. Het socialisme stamt af van het Latijnse “sociare” wat verbinden of delen betekent. Hier staat de gemeenschap centraal. Het socialisme huldigt een collectieve visie op de mensheid. Dit betekent dat volgens de socialisten mensen de capaciteit bezitten tot gemeenschappelijke actie en in staat zijn gemeenschappelijke doelen na te streven door samenwerking.

Privaat bezit wordt door het socialisme als een bron van ongelijkheid en onrechtvaardigheid gezien. Dit zou zorgen voor zelfzuchtig gedrag, verdeeldheid en conflict. Het bezit moet gemeenschappelijk dus collectief zijn en aangewend worden in het voordeel van de maatschappij (Devos, 2012). Er zijn verschillende visies op hoe en in welke mate het bezit collectief moet worden gemaakt. Enerzijds kan privaat bezit vervangen worden door staatseigendom. In dit opzicht heeft de staat de grootste beslissingsbevoegdheid over de verdeling van macht en goederen (Wikipedia socialisme, 2014). Anderzijds kan dit door middel van een gemengde economie waarin de staat een aantal cruciale bedrijven voor de samenleving zelf runt (Devos, 2012). De natuurlijke relatie tussen mensen is er één van samenwerking. Een belangrijke voorwaarde opdat deze tot stand komt is gelijkheid. De samenwerking zorgt voor gevoelens van solidariteit en betrokkenheid. Dit biedt een stimulans om te werken aan het gemeenschappelijk doel. Bij wijze van verduidelijking een illustratie. Stel dat het gemeenschappelijke doel het streven naar economische groei is, dan kan dit streven ontstaan zijn uit de wens om meer welzijn voor de medemens te genereren (Devos, 2012).

In tegenstelling tot het socialisme waar de gemeenschap centraal staat legt het liberalisme de nadruk op het vrije individu. Mensen worden in eerste instantie beschouwd als individuen en niet als leden van een gemeenschap of groep. De onderlinge afhankelijkheid tussen mensen wordt geregeld via contracten. De staat is het resultaat van een sociaal contract tussen individuen met als doel de bescherming van de natuurlijke rechten van het individu (Devos, 2012).

Het liberalisme vertrekt dus niet vanuit de staat, een collectief, het algemeen belang, de gemeenschap of solidariteit. Alleen de mens en zijn vrijheid om keuzes te maken staat centraal. Indien de maatschappij zou primeren op het individu zouden de individuele vrijheden ten voordele van een hoger doel staan zoals bijvoorbeeld de gemeenschap. Dit keuren de liberalen niet goed. Met moet het individu beschermen tegen mogelijke beperkingen die hem vanuit de staat opgelegd kunnen worden (Liberales, 2012). Liberalen zijn dan ook sterk tegen opgelegde collectieve identiteiten. Elke burger heeft het recht om zijn of haar identiteit te bepalen. De uitdagingen waar we mee geconfronteerd worden lossen we niet op door terug te vallen op het collectieve maar wel door het individu met zijn of haar vindingrijkheid (Staes, & Dewael, 2014).

We kunnen concluderen dat het collectivisme niet sterk naar boven komt in de liberale stroming. Ik heb deze theorie echter aangehaald om het verschil met het socialisme en het collectief duidelijk te maken. Men kan stellen dat de theorie van Bauwens het beste uit deze twee theorieën naar boven haalt. Er is een collectief dus gemeenschappelijk doel maar de staat bepaalt niet wat de gemeenschappelijke doelen zijn. Dit wordt bepaald door de individuen die er deel van uitmaken.

Externe links

Voor meer informatie over de essay van Bauwens ‘de volgende Boeddha zal een collectief zijn’ zie http://p2pfoundation.net/De_volgende_Boeddha_zal_een_collectief_zijn

Voor een interessant artikel over de ideeën van Bauwens en hoe je meer samenwerking krijgt zie http://www.rektoverso.be/artikel/het-collectieve-heruitvinden

Voor meer informatie over het verschil tussen liberalisme en het socialisme zie http://www.leerwiki.nl/Liberalisme_versus_Socialisme

Voor meer informatie omtrent ‘commons’ of gemeengoed zie http://www.mo.be/column/de-commons-als-een-nieuwe-derde-weg

Voor meer informatie over het Linux besturingssysteem zie http://www.alleslinux.com/linuxinfo.php?layout=default

Referenties

Bauwens, M., & Lievens, J. (2013). De wereld redden: Met peer-to-peer naar een postkapitalistische samenleving. Antwerpen, Belgium: Uitgeverij Houtekiet.

Devos, C. (2012). De kleermakers en de keizer. Gent, Belgium: Academia Press.

Etymologiebank. (2014). Collectief. Retrieved from http://www.etymologiebank.nl/trefwoord/collectief

Liberales. (2012). Het leven en werk van Adam Smith. Retrieved from http://www.liberales.be/figuren/smith

Staes, B., & Dewael, P. (2014). Waar ga jij voor kiezen? Retrieved from http://www.rektoverso.be/artikel/we-hebben-nood-aan-meer-liberalisme

Van Dale Uitgevers. (2014). Collectief. Retrieved from http://www.vandale.be/opzoeken?pattern=collectief&lang=nn#.VEeCovmsVGx

WikiHow. (2014). Linux installeren. Retrieved from http://nl.wikihow.com/Linux-installeren

Wikipedia. (2014). Socialisme. Retrieved from http://nl.wikipedia.org/wiki/Socialisme

Woordenboek Nederland. (2014). Collectief. Retrieved from http://www.woorden-boek.nl/woord/collectief