Nederlandse literatuur in de middeleeuwen/Arthurromans

Fragment uit Ferguut In het begin van de 13e eeuw schreef Guillarmes li clers (de klerk Guillaume) de Franse Arturroman Fergus. Dit werd de bron voor de anonieme auteur van de Middelnederlandse Ferguut. Het verhaal gaat over Ferguut, een boerse, onbeschaafde jongen die zich tot doel stelt om een ridder aan het hof van koning Arthur te worden. In een roestig harnas reist hij Arthur (ook:'Artur') en zijn gevolg op een boerenpaard achterna. Uitgelachen door de ridders aanvaardt hij de uitdaging om de vijand van de koning, de Zwarte ridder, te zoeken en te verslaan. Een van zijn avonturen is de strijd tegen de afschuwelijke, meterslange heks Pantasale, die het kasteel bewaakt waar een wit magisch schild hangt. Het fragment begint op versregel 3402. Ferguut heeft net een charge op zijn paard uitgevoerd en haar met zijn lans gestoken, maar daar heeft ze geen last van. Van een slag van zijn zwaard op haar hoofd evenmin. Daarop bijt de heks dwars door zijn harnas in zijn schouder en Ferguut valt van zijn paard... Ferguut met zijn wit schild. Varinge spranc hi op weder, Snel sprong hij terug op zijn paard Met beiden handen hise sloech; en sloeg haar met beide handen Metten swerde hi hare af droech hakte haar met het zwaard Vanden buke die rechterhant van de romp de rechterhand af Datsi neder viel int sant. zodat die in het zand viel Ferguut wart doe harde blide Ferguut was toen erg verblijd Ende gaf hare enen slach met nide, en gaf haar een driftige slag Dat hise geraecte wel ter core zodat hij ze op de juiste plaats raakte Ende sloechse toten tanden dore. en kloofde haar het hoofd Dus bleef Pantasale doet. Zo bleef Pantasale dood Ferguut van sinen orsse doe scoet Ferguut steeg toen van zijn paard Ende warp hem op derde schire. en sprong snel op de grond Hi sach vore hem dien torre diere Voor zich zag hij het dierbare kasteel Daer in hinc die witte scilt. Daarin hing het witte schild Dat vreseleke serpent, datne hilt, Die vreselijke draak die het bewaakte Lach vore den torre ende sliep. lag voor het kasteel en sliep Ferguut toten scilde liep, Ferguut liep tot aan het schild Hi namen ende helsden sere Hij drukte het stevig tegen zich aan Ende dankes onsen Here en dankte onze Heer Dat hi den scilt heft vercregen. Dat hij het schild had verkregen Ane sinen hals heft hine verdregen. Om zijn hals heeft hij het gehangen. Het Schotse kasteel van Dunnotar, waar zich het witte schild uit de 'Ferguut' zou bevonden hebben.

Tijdens de Middeleeuwen zijn er heel wat Arthurromans geschreven in de lage landen. Romans als 'Ferguut' gaan terug op oudere Franse voorbeelden. Chrétien de Troyes was de pionier van dit nieuwe genre. In de periode tussen 1170 en 1190 schreef hij vijf ridderverhalen op rijm in het Frans. De naam 'roman' is trouwens afgeleid van 'Romaans', dus: geschreven in een Romaanse taal. Chétiens de Troyes verweeft in zijn romans verschillende verhaallijnen, waardoor de focus afwisselend op verschillende personages valt. Deze nieuwe verteltechniek kreeg veel navolging in de Engelse, Duitse en Nederlandse literatuur.

Arthurverhalen draaien om de Brits-Keltische figuur van de legendarische koning Artur, wiens hof als voorbeeld wordt gesteld van een na te volgen hoofse cultuur. De 'Ronde Tafel' waar hij en zijn ridders aan vergaderen, is een mooie metafoor voor Arthurs democratische instelling. Hij gaat op een respectvolle manier met zijn ridders om en, in tegenstelling tot de ruwe Karelromans, worden vrouwen hoofs behandeld. De beschavingsidealen van de adel worden verpersoonlijkt in ridders als Lancelot, Perceval en Walewein. Die idealen zijn onder meer: dapperheid, loyaliteit, beminnelijkheid en vriendelijkheid. De wereld 'buiten' die van Arthur wordt voorgesteld als een soort wildernis bewoond door draken, heksen en onbeschaafde pummels. Er valt in deze buitenwereld altijd wel een prinses te redden uit de klauwen van een tiran, of een land dat onder de knoet leeft van een monster. De Ferguut, waarvan hier een fragment is opgenomen, is een soort ontwikkelingsroman (bildungsroman) over een onopgevoede jongeling die zichzelf wil omvormen tot een van de hoofse ridders van de Ronde Tafel.

Een oorspronkelijk Middelnederlandse Arthurroman is de Vlaamse Roman van Walewein (ca.1260), die begonnen werd door Penninc en voltooid is door Pieter Vostaert.