Klarinet/Mondstuk

Mondstuk van een Selmer klarinet, met een rietklem van Vandoren

Het mondstuk van een klarinet is meestal van een kunststof zoals eboniet (gevulkaniseerd rubber), maar kan ook gemaakt worden van glas, kristal, hout of metaal. Het mondstuk wordt meestal beschermd door een kap als de klarinet niet bespeeld wordt. Goedkopere mondstukken worden gegoten. De duurdere worden gedraaid en gefreesd.

Het riet wordt op zijn plaats gehouden door een soort metalen band, rietklem of rietbinder genoemd, in het Engels ligature genoemd. Ook het vastmaken met een koord is mogelijk, met name in Duitsland is dat gebruikelijk. De onderkant van het riet rust tegen de onderlip, die om de ondertanden heen is gekruld. De tanden drukken tegen de andere kant van het mondstuk.

Mondstukken zijn veelal zwart, maar ook transparante mondstukken bestaan, of mondstukken in allerlei kleuren.

Invloed op de klank

Details van het mondstuk

Door in het mondstuk te blazen ontstaat de toon doordat het riet trilt tegen de bovenste rand van het mondstuk. De inwendige vorm en de holte van het mondstuk bepalen naast het speelcomfort ook een deel van het timbre (de klank). Het gedeelte waar het riet op rust lijkt op het oog vlak, maar het is licht gekromd, zodat het riet aan de bovenzijde vrij is. Ook die kromming bepaalt de klank. Het mondstuk mag daar absoluut niet gekrast zijn, dit is direct hoorbaar.

Een mondstuk dat goed past bij de bespeler van de klarinet, kan er ook voorzorgen dat moeilijke overgangen tussen noten makkelijker tot stand komen en beter klinken. Met een goed mondstuk kan ook zachter gespeeld worden.

Individuele verschillen tussen de musici zijn er de reden van dat een mondstuk een individuele keus is. De mondholte, stand van het gebit, embouchure, manier van blazen zijn bij iedereen anders.

Het materiaal waarvan het mondstuk is gemaakt heeft geen invloed op de klank, hoewel sommigen anders beweren. Houten mondstukken (niet vaak gebruikt) zouden warmer klinken, kristallen zouden helderder klinken. Vaak kiest men in jazzmuziek voor kristallen mondstukken (doordat het geluid helderder is en effecten beter te spelen zijn), bij klassiek meestal voor houten of ebonieten versies.

Door de fabrikant wordt bij een mondstuk vaak een bepaalde range van rietsterkten aanbevolen.

Veroudering

Door het bespelen en door het reinigen kan het mondstuk verouderen. Na enige tijd past het riet dan wellicht niet meer, of is de klank negatief veranderd.

Met de tip van het mondstuk moet men speciaal voorzichtig zijn, die is erg dun. Daarom worden mondstukken met een dop beschermd.

Plakker

Mondstuk voorzien van plakker, deels losgelaten

De bovenkant van het mondstuk, waar de boventanden tegenaan komen, voorzien de meeste klarinettisten met een tamelijk zacht zelfklevend plakkertje. Daardoor is er meer grip op het gladde mondstuk, zodat het minder makkelijk verschuift. Dat vergroot de stabiliteit van de klarinet als geheel. Vooral bij het lopend spelen op de klarinet is dat van belang. Daarnaast wordt het mondstuk door zo een plakker beschermd voor beschadiging door de tanden.

Zorg ervoor dat die plakker niet boven de rand van het mondstuk uitkomt, want dat heeft een slecht effect op de klank. Er zijn plakkers met verschillende diktes in de handel. Van Dooren levert ze met een dikte van 0,35 en 0,8 mm.

Buitenmaten

De verschillende klarinetten hebben elke een andere maat mondstuk. De uitzondering zijn de B♭ en A klarinetten, die mondstukken hebben met de buitenmaten. Bij het spelen in een orkest kan de klarinettist dus het mondstuk overzetten, als de andere klarinet bespeeld moet worden.

Binnenmaten

Binnenmaten die van buiten zichtbaar zijn en vooral van belang zijn:

• Baanlengte, de afstand waarover het riet vrijloopt. Mondstukken met een kortere baanlengte zijn makkelijker te bespelen, vooral bij de hogere tonen, maar geven een minder mooi vibrato. Ook staccato is makkelijker bij een korte baanlengte.
• Tipopening, de afstand tussen het riet en de top van het mondstuk. Deze varieert tussen 0.5 mm of nog minder tot ca. 1.3 mm. Een kleinere tipopening vergroot de weerstand, maar maakt de klank warmer. Voor jazz worden grotere tipopeningen gebruikt dan voor klassieke muziek.

Een langere baanlengte vereist (bij dezelfde tipopening) een stijver riet. Een kleinere tiponening vereist (bij dezelfde baanlengte) ook een stijver riet.

Overige maten:

• Baffle: Het plafond van de klankkamer van het mondstuk. Een lagere baffle geeft een felle, heldere klank, een hogere baffle een donkere klank.

Fabrikanten

Fabrikanten en ontwerpers van mondstukken zijn:

• BG
• Maxton
• Otto Link
• P. Jeegers
• Pomarico
• Rico-D'Addario Woodwinds (type Reserve)
• Selmer
• Vandoren
• Wurlitzer
• Yamaha
• Zinner
  • Fabrikant op basis van mondstukken van Zinner: Viotto

De prijzen van veel gebruikte mondstukken lopen in 2018 vanaf enkele tientjes tot rond de € 150 voor een besklarinet. Er bestaan nog duurdere, tot € 450 is wel aangetroffen voor een mondstuk van kristal. Bij het aanschaffen van een nieuw mondstuk wordt meestal geen dop en ook geen rietbinder meegeleverd. Omdat de keus van een mondstuk zeer persoonlijk is, bieden veel winkels de mogelijkheid om een mondstuk eerst uit te proberen op de eigen klarinet.