Nieuwgrieks/Telwoorden
De getallen (τα αριθμητικά)
[bewerken]In volgende tabellen geven we telkens een overzicht van de telwoorden in een bepaalde groep. De tweede kolom bevat de Griekse notatie van het telwoord. Deze notatie wordt tegenwoordig wel minder gebruikt, ze zijn een beetje equivalent aan ons gebruik van Romeinse cijfers (bvb. om de inleidende pagina's van een boek te nummeren, om hoofdstukken te nummeren, enz.). Zie ook Griekse cijfers in wikipedia.
De hoofdtelwoorden en de rangtelwoorden gedragen zich als adjectieven. Een aantal telwoorden kan ook als zelfstandig naamwoord worden gebruikt.
| Griekse notatie | hoofdtelwoord | rangtelwoord | |
|---|---|---|---|
| 1 | α' | ένα | πρώτος |
| 2 | β' | δυο / δύο | δεύτερος |
| 3 | γ' | τρία | τρίτος |
| 4 | δ' | τέσσερα | τέταρτος |
| 5 | ε' | πέντε | πέμπτος |
| 6 | ς' | έξι | έκτος |
| 7 | ζ' | εφτά / επτά | έβδομος |
| 8 | η' | οχτώ / οκτώ | όγδοος |
| 9 | θ' | εννέα / εννιά | ένατος |
Bij de getallen waar twee mogelijkheden gegeven worden, kan je in principe beide gebruiken; de eerste zijn echter de meest gebruikelijke.
| Griekse notatie | hoofdtelwoord | rangtelwoord | |
|---|---|---|---|
| 10 | ι' | δέκα | δέκατος |
| 11 | ια' | έντεκα | ενδέκατος |
| 12 | ιβ' | δώδεκα | δωδέκατος |
| 13 | ιγ' | δεκατρία | δέκατος τρίτος |
| 14 | ιδ' | δεκατέσσερα | δέκατος τέταρτος |
| 15 | ιε' | δεκαπέντε | δέκατος πέμπτος |
| 16 | ις' | δεκαέξι | δέκατος έκτος |
| 17 | ιζ' | δεκαεφτά | δέκατος έβδομος |
| 18 | ιη' | δεκαοχτώ | δέκατος όγδοος |
| 19 | ιθ' | δεκαεννέα | δέκατος ένατος |
| Griekse notatie | hoofdtelwoord | rangtelwoord | |
|---|---|---|---|
| 20 | κ' | είκοσι | εικοστός |
| 21 | κα' | είκοσι ένας | εικοστός πρώτος |
| 22 | κβ' | είκοσι δυο | εικοστός δεύτερος |
| 30 | λ' | τρίαντα | τριακοστός |
| 40 | μ' | σαράντα | τεσσερακοστός |
| 50 | ν' | πενήντα | πεντηκοστός |
| 60 | ξ' | εξήντα | εξηκοστός |
| 70 | ο' | εβδομήντα | εβδομηκοστός |
| 80 | π' | ογδόντα | ογδοηκοστός |
| 90 | Ϟ' | ενενήντα | ενενηκοστός |
Het symbool Ϟ is een Griekse letter die evenwel rond 700 v.Chr. reeds in onbruik geraakt was. Ze heette qoppa en stond origineel voor een "k" die achter in de keel uitgesproken werd. Het Grieks heeft echter nooit zo een klank bevat maar toen de Grieken deze letter elimineerden, was ze ondertussen reeds door de Etrusken als Q overgenomen.
| Griekse notatie | hoofdtelwoord | rangtelwoord | |
|---|---|---|---|
| 100 | ρ' | εκατό(ν) | εκατοστός |
| 101 | ρα' | εκατό ένα | εκατοστός πρώτος |
| 200 | σ' | διακόσιοι | διακοσιοστός |
| 300 | τ' | τριακόσιοι | τριακοσιοστός |
| 400 | υ' | τετρακόσιοι | τετρακοσιοστός |
| 500 | φ' | πεντακόσιοι | πεντακοσιοστός |
| 600 | χ' | εξακόσιοι | εξακοσιοστός |
| 700 | ψ' | εφτακόσιοι | εφτακοσιοστός |
| 800 | ω' | οχτακόσιοι | οχτακοσιοστός |
| 900 | Ϡ' | εννιακόσιοι | εννιακοσιοστός |
Het symbool Ϡ is eveneens een Griekse letter die rond 700 v.Chr. reeds in onbruik geraakt was. Ze heette sampi en werd gebruikt als afkorting voor een dubbele sigma σσ.
Tenslotte nog een overzicht van de grote getallen:
| Griekse notatie | hoofdtelwoord | rangtelwoord | |
|---|---|---|---|
| 1000 | ,α | χίλιοι | χιλιοστός |
| 2000 | ,β | δυο χίλιοι | δισχιλιοστός |
| 10.000 | ,ι | δέκα χίλιοι | δεκακισχιλιοστός |
| 100.000 | ,ρ | εκατό χίλιοι | εκατοντακισχιλιοστός |
| 1 miljoen | ένα εκατομμύριο | εκατομμυριοστός |
Het Griekse woord voor 1 miljoen bevat nog de oude stam myriade dat stond voor 10000. Omdat in het oude Griekenland niet 1000 maar 10000 de basis van het tellen met grote getallen was, werkte men eigenlijk met groepjes van 4 cijfers in zulke grote getallen.
In het moderne Grieks is men daarvan afgestapt maar 1 miljoen is dus nog altijd een honderd-myriade.
Het telwoord nul (0) is μηδέν. Het is een samentrekking van de beide ontkennende woordjes μην en δεν.
De verbuiging van dit telwoord vind je op de pagina over onregelmatige substantieven.
Om te tellen gebruiken we steeds de onzijdige vormen van de hoofdtelwoorden.
Verbuiging van telwoorden
[bewerken]- De uitgangen van enkele telwoorden zijn afhankelijk van de naamval waarin ze staan. De diverse verbuigingen verschillen per geslacht.
- Ένας, μια, ένα wordt verbogen als het onbepaald lidwoord.
- Δυο (2) en alle telwoorden van πέντε (5) tot είκοσι (20) zijn onverbuigbaar.
- Τρία (3) en τέσσερα (4) worden als volgt verbogen:
| 3 | 4 | |
|---|---|---|
| Nom. Mv. | τρεις | τέσσερις |
| Gen. Mv. | τριών | τεσσάρων |
| Acc. Mv. | τρεις | τέσσερις |
| 3 | 4 | |
|---|---|---|
| Nom. Mv. | τρία | τέσσερα |
| Gen. Mv. | τριών | τεσσάρων |
| Acc. Mv. | τρία | τέσσερα |
- De telwoorden van 21 tot 199 zijn enkel verbuigbaar als ze eindigen op een 1, een 3 of een 4.
- Bij de hogere telwoorden worden de hondertallen en de duizendtallen wel verbogen (en ook weer de eenheden als ze eindigen op 1, 3 of 4):
- διακόσιοι (200) wordt in het vrouwelijk: διακόσιες en in het onzijdig: διακόσια.
- De genitief (meervoud) is voor de 3 geslachten: διακόσιων.
- χίλιοι (1000) wordt in het vrouwelijk: χίλιες en in het onzijdig: χίλια.
- De genitief (meervoud) is voor de 3 geslachten: χιλίων.
- εκατομμύριο (miljoen) volgt de verbuiging van een onzijdig zelfstandig naamwoord.
De rangtelwoorden worden steeds als een adjectief van groep 1 (-ος, -η, -ο) verbogen. Er vinden meestal geen accentverschuivingen plaats. Enkel de telwoorden waarbij in de mannelijke nominatief het accent op de derde laatste lettergreep valt, vertonen in bepaalde context accentverschuivingen:
- δεύτερος, τέταρτος, έβδομος, όγδοος, ένατος, δέκατος.
| Mannelijk | Vrouwelijk | Onzijdig | |
|---|---|---|---|
| Nom. Enk. | δεύτερος | δευτέρη | δεύτερο |
| Gen. Enk. | δευτέρου | δευτέρης | δευτέρου |
| Acc. Enk. | δεύτερο | δευτέρη | δεύτερο |
| Voc. Enk. | δεύτερε | ||
| Nom. Mv. | δεύτεροι | δεύτερες | δεύτερα |
| Gen. Mv. | δευτέρων | δευτέρων | δευτέρων |
| Acc. Mv. | δευτέρους | δεύτερες | δεύτερα |
Als een rangtelwoord uit meerdere woorden bestaat dan wordt elk woord verbogen.
Achtervoegsels
[bewerken]- -πλός, -ή, -ό: dit achtervoegsel betekent "-voudig"
- Ze worden als adjectieven gebruikt:
- ένα διπλό σπίτι "een dubbel huis"
- μια τριπλή έξοδος "een drievoudige uitgang"
- απλός / μονός "enkelvoudig"
- διπλός "tweevoudig / dubbel"
- τριπλός "drievoudig"
- τετραπλός "viervoudig"
- δεκαπλός "tienvoudig"
- εκατονταπλός "honderdvoudig"
- -πλάσιος, -ια, -ιο: dit achtervoegsel betekent "-maal zoveel"
- Ze worden eveneens als adjectieven gebruikt:
- έχει διπλάσια χρήματα από εμένα "hij heeft tweemaal zoveel geld als ik"
- διπλάσιος "tweemaal / dubbel zoveel"
- τριπλάσιος "driemaal zoveel"
- τετραπλάσιος "viermaal zoveel"
- δεκαπλάσιος "tienmaal zoveel"
- εκατονταπλάσιος "honderdmaal zoveel"
- -ριά: dit achtervoegsel betekent "-tal":
- εικοσαριά "een twintigtal"
- -άδα: dit achtervoegsel betekent "stuks":
- δεκάδα "tien stuks"
Rekenkundige bewerkingen
[bewerken]- de optelling (η πρόσθεση)
- We gebruiken συν of και, "gelijk aan" is ίσον
- δυο συν δυο ίσον τέσσερα "twee plus twee is vier"
- δυο και δυο ίσον τέσσερα "twee en twee is vier"
- de aftrekking (η αφιάρεση)
- We gebruiken από of πλην
- δυο από πέντε ίσον τρία "twee van vijf is drie"
- πέντε πλην δυο ίσον τρία "vijf min twee is drie"
- de vermeningvuldiging (ο πολλαπλασιασμός)
- We gebruiken επί
- τρία επί τρία ίσον εννέα "drie maal drie is negen"
- de deling (η διαίρεση)
- We gebruiken δια
- έξι δια δυο ίσον τρία "zes door twee is drie"
Breuken
[bewerken]Net zoals in het Nederlands is de teller een hoofdtelwoord en de noemer een rangtelwoord:
- δυο δέκατα "twee tienden"
De breuk "een half" wordt weergegeven door het adjectief: μισός, μισή, μισό.
- μισό κιλό "een halve kilo"
- μισή ώρα "een half uur"
Voor anderhalf, tweeënhalf, enz. gebruiken we het achtervoegsel -ήμισι na een medeklinker en -μισι na een klinker:
- δυόμισι "tweeënhalf"
- τεσσερισήμισι "vierenhalf"
Als deze vormen verbogen worden omdat ze voor een substantief gebruikt worden, dan zijn de uitgangen: -μισος, -μιση, -μισι. De telwoorden waaraan deze uitgangen gehecht worden, moeten zelf ook verbogen worden:
- μιάμιση "anderhalf" (vrouwelijke vorm)
Percent en promille worden uitgedrukt met behulp van een Oudgriekse datief:
- δέκα τοις εκατό "tien percent"
- πέντε τοις χιλίος "vijf promille"
>> Nieuwgrieks >> Telwoorden