Nieuwgrieks/Syntax/Werkwoord/Tijd en Aspect

Een werkwoord is een woord dat een werking weergeeft die verbonden is met een persoon of zaak, het onderwerp.

Het werkwoord legt tevens een relatie met de tijd waarin die werking plaats vindt.

In het Grieks legt het werkwoord bovendien een relatie met de mate van afronding waarin die werking zich bevindt, te weten: is de werking gaande, wordt de werking als een geheel beschouwd of is de werking volbracht.

Deze mate van afronding wordt in het Nedelands het aspect van het werkwoord genoemd.

Nb Het woord aspect is hier dus geen letterlijke vertaling van de Griekse term τρόπος, wat meer in het algemeen ‘wijze’of ‘manier’ betekent. De Nederlandse grammaticale term ‘wijs’ of ‘wijze’ is wat in het Grieks έγκλιση genoemd wordt.

De drie belangrijkste aspecten die in het Grieks worden onderscheiden zijn: het onvoltooide aspect, het momentane aspect en het voltooide aspect.

 Daarnaast worden in het Grieks ook nog het begin-aspect en het resultaat-aspect onderscheiden, maar deze laten zich vanuit het Nederlandse gezichtspunt probleemloos bij de andere aspecten indelen.

Merk op dat de drie aspecten elkaar niet volledig uitsluiten. Dit geeft ruimte voor interpretatieverschillen en de mogelijkheid om een bepaald betekenis-accent te leggen in de zin.

Er wordt hier niet ingegaan op de vraag hoe de aspecten en tijden van het werkwoord vorm krijgen, maar welk aspect en welke tijd in een bepaalde context gebruikt wordt.

Waar in het kader van de syntax over het werkwoord gesproken wordt, wordt eigenlijk steeds het werkwoordelijk deel van het gezegde bedoeld.

Οι τρόποι του ρήματος (de aspecten van het werkwoord)

ο εξακολουθητικός τρόπος (onvoltooid aspect)

het voortduren, het plaatsvinden

γράφει γράμμα στους γονείς του	hij schrijft een brief aan zijn ouders (hij zit een brief aan zijn ouders te schrijven)
έγραφε γράμμα, όταν πήγα να τον δώ	hij schreef een brief aan zijn ouders, toen ik hem opzocht (hij zat een brief aan zijn ouders te schrijven, toen ik hem opzocht)

of het herhalen

τις Κυριακές έγραφε στους γονείς του	’s zondags schreef hij een brief aan zijn ouders
τις Κυριακές γράφε στους γονείς σου	schrijf ’s zondags aan je ouders
υποσχέθηκε να γράφει στους γονείς του	hij beloofde zijn ouders (regelmatig) te schrijven

ο συνοπτικός τρόπος (momentaan aspect)

de samenvatting of het moment

θα γράψει στους γονείς του	hij zal aan zijn ouders schrijven
έγραψε γράμμα στους γονείς του	hij schreef een brief aan zijn ouders
γράψε στους γονείς σου	schrijf aan je ouders

ο συντελεσμένος τρόπος (voltooid aspect)

de afronding

είχε γράψει τo γράμμα, όταν πήγα να τον δώ

hij had de brief geschreven, toen ik hem opzocht

Behalve het onvoltooide, momentane en voltooide aspect onderscheidt het Grieks nog het begin-aspect en het resultaat-aspect. Het begruik daarvan kan echter vanuit het Nederlanse gezichtspunt probleemloos bij de andere aspecten worden ondergebracht.

het begin aspect (bij het onvoltooid aspect)

ξημέρωνε, όταν φτάσαμε στα σύνορα (=άρχιζε να ξημερώνει)

het werd (net) dag, toen we de grens bereikten

het resultaat aspect (bij het gebruik van het onvoltooide aspect in plaats van het voltooide aspect om een verhaal levendig te houden)

πήρες γράμμα; Τι σου γράφει; (Τι σου έχει γραμμένα;)

heb je een brief ontvangen? (Wat stond erin?)

Οι χρόνοι του ρήματος

Zie ook het overzicht.

We beperken ons hier tot de betekenis van de tijden in de aantonende wijs.

Οι παροντικοί χρόνοι (de tegenwoordige tijden)

ο ενεστώτας (de onvoltooid tegenwoordige tijd)

De ενεστώτας wordt gebruikt om iets weer te geven dat gebeurt in het heden, hetzij bij voortduring, hetzij herhaald.

τα σπλάχνα τους κι η θάλασσα ποτέ δεν ησυχάζουν	hun ingewanden en de zee rusten nooit (een beter voorbeeld wordt gezocht)
τα χελιδόνια έρχονται την άνοιξη και φεύγουν το φθινόπωρο	de zwaluwen komen in het voorjaar en vertrekken in de herfst

Verder wordt de ενεστώτας gebruikt voor de toekomst en geeft dan iets weer waarvan de verteller beweert dat het zal gebeuren.

αύριο φεύγω

morgen vertrek ik

Verder wordt de ενεστώτας gebruikt in plaats van de aoristus om een verhaal levendig te maken.

έφτασα επιτέλους στον πύργο· ανοίγω και μπαίνω· παρουσιάζεται μπροστά μου ένας πανύψηλος άνθρωπος

eindelijk bereikte ik de poort; ik open hem en ga naar binnen; voor me (zie ik) een reus van een vent (een beter voorbeeld wordt gezocht)

Verder wordt de ενεστώτας gebruikt in plaats van de paratatikos om een verhaal levendig te maken.

στα σκοτεινά την έλουζε, στ’ άφεγγα τη χτενίζει

in de duisternis waste zij d’r haar, in het donker kamde ze het (een beter voorbeeld wordt gezocht)

Verder wordt de ενεστώτας gebruikt in plaats van de παρακείμενος om een verhaal levendig te maken.

στέκομαι και κοιτάζω

ik sta te kijken

ο παρακείμενος (de onvoltooid verleden tijd)

De παρακείμενος geeft aan dat een gebeurtenis is afgerond in het verleden, maar nog voortduurt in het heden.

τα νερά έχουν παγώσει	het water is bevroren
τα αγάλματα είναι στημένα στα μουσεία	de beelden zijn in het museum opgesteld
έχει αναστατωθεί από τις φωνές σου η γειτονιά	door je geschreeuw heb je de buurt wakker gemaakt

Οι παρελθοντικοί χρόνοι (de verleden tijden)

ο παρατατικός (de paratatikos)

De paratatikos geeft aan dat een gebeurtenis in het verleden bezig was of herhaald optrad.

μιλούσε, κι όσο μιλούσε το πρόσωπό του φωτιζόταν	hij sprak, en terwijl hij sprak, klaarde zijn gezicht op
κάθε πρωί ξυπνούσε στις εφτά	elke ochtend stond hij om zeven uur op

ο αόριστος (de aoristos)

De aoristus wordt gebruιkt om aan te geven dat een gebeurtenis als geheel in het verleden plaats vond.

όλα τα χρόνια τα έζησε στο νησί

alle jaren leefde hij op het eiland

ο υπερσυντέλικος (de voltooid verleden tijd)

De υπερσυντέλικος wordt gebruikt om aan te geven dat een gebeurtenis was afgerond in het verleden voor het moment dat wordt genoemd of bedoeld.

ο ήλιος είχε ανατείλει, όταν φτάσαμε στο βουνό	de zon was op toen we de berg bereikten
ο βοριάς είχε κοπάσει	de noordenwind was gaan liggen

Οι μελλοντικοί χρόνοι (de toekomende tijden)

ο συνοπτικός (στιγμιαίος) μέλλοντας (de toekomende tijd van de 2e stam)

De συνοπτικός (στιγμαίος) μέλλοντας beschrijft een gebeurtenis die in de toekomst wordt afgerond, ongeacht of deze kort of lang duurt.

ο πύραυλος θα εκτοξευτεί αύριο στις οχτώ ακριβώς	de raket zal morgen om precies acht uur gelanceerd worden
θα δουλέψω σκληρά όλο το καλοκαίρι	ik zal de hele zomer hard werken

Ze wordt ook gebruikt als alternatief voor de bevelende wijs.

Εσύ, Σοφία, θα μείνεις εδώ. Η Κατερίνα θα πάει στην αγορά

jij, Sofia, blijf thuis. Katerina gaat naar de markt

ο εξακολουθητικός μέλλοντας (de toekomende tijd van de 1e stam)

De εξακολουθητικός μέλλοντας wordt gebruikt om een gebeurtenis in de toekomst aan te geven die ononderbroken is of die herhaald wordt.

μέσα η καρδιά μου θα σωπαίνει	in mijn hart zal het stil zijn
και τους δικαίους θ’αγαπώ και θα τιμώ τους νόμους, θα κατατρέχω το κακό, θα σφάζω τον προδότη	en ik zal de rechtvaardigen liefhebben en de wetten eerbiedigen, ik zal het kwaad vervolgen, ik zal de verrader afslachten (een beter voorbeeld wordt gezocht)

Verder kan de εξακολουθητικός μέλλοντας gebruikt worden om een verhaal levendig te maken.

θα έρχομαι στις έξι το πρωί και θα φεύγω στις οχτώ το βράδυ

ik zal om zes uur ’s morgens komen en om acht uur ’s avonds weggaan

Ο συντελεσμένος μέλλοντας (de voltooid verleden toekomende tijd)

De συντελεσμένος μέλλοντας wordt gebruikt om aan te geven dat een gebeurtenis is afgerond voor een bepaald moment in de toekomst.

θα έχουμε ανοιχτεί στο πέλαγος, πριν ανατείλει ο ήλιος	we zullen ver op zee zijn, als de zon opgaat
θα έχω τελειώσει τις δουλειές μου, όταν θα έρθεις	ik zal mijn werk af hebben, wanneer je komt