Koningen aan de Nijl/Tweede tussentijd

Excursie:

De tweede tussentijd (ca 1800 v.Chr.-1520 v.Chr.) is de periode die volgt op het Middenrijk en gekenmerkt wordt door de overheersing van de Hyksos, een Semitische stam. Deze kwamen eerst vreedzaam Egypte binnen, maar later kon men van een echte inval spreken.

Na de val van de schitterende XIIde dynastie rond 1800 v. Chr., kwam de veel zwakkere XIIIde dynastie aan de macht. Beiden heersten vanuit Itjtawy ("Grijper-van-de-Twee-Landen") in de buurt van Memphis en el-Lisht, net ten zuiden van het hoogste punt van de Nijldelta. De Hyksos - Prinsen uit Azië - maakten gebruik van de politieke instabiliteit van de Nijldelta en de afgenomen macht van de XIIIde dynastie. De XIIIde dynastie die niet opgewassen bleek te zijn om het uitgestrekte land van Egypte bijeen te houden, kreeg te maken met een losscheuren van de provinciale heersende familie in Xois, gelegen in de moerassen van de westelijke delta, van de centrale macht wat zou leiden tot de stichting van de XIVde dynastie. De versplintering van het land werd versneld na de regering van farao Neferhotep I van de XIIIde dynastie.

Het was tijdens het bewind van zijn broer en opvolger, Sobekhotep IV, dat de Hyksos hun eerste verschijning maakten. Rond 1720 v. Chr. namen zij de stad Avaris (het huidigee Tell ed-Dab'a/Khata'na) in, in de buurt van Qantir. Het traditionele verslag "invasie" van het land door de Hyksos is in grote lijnen overgeleverd in de Aegyptiaca van Manetho, een Egyptische priester die ten tijde van Ptolemaeus II Philadelphus schreef. Manetho schreef dat het tijdens het bewind van een "Tutimaios" was (die met Dudimose I van de XIVde dynastie is geïdentificeerd geworden) dat de Hyksos Egypte innamen onder leiding van Salitis, de stichter van de XVde dynastie. Deze dynastie werd opgevolgd door een groep van Hyksosprinsen en -hoofdmannen, die in de oostelijke delta met hun plaatselijke Egyptische vazallen regeerden en aan ons voornamelijke bekend zijn door de scarabees met hun naam erop geschreven, die moderne Egyptologen als de XVIde dynastie beschouwen.

De latere koningen van de XIIIde dynastie schijnen enkel kortregerende vorsten onder de controle van een machtige lijn van viziers te zijn en men heeft dan ook gesuggereerd dat het koningschap in deze periode door keuze werd toegekend, indien het zelf door aanwijzing gebeurde. Een late vorst van de dynastie, Wahibre Ibiau, was mogelijk een voormalige vizier. Vanaf de regering van Sobekhotep IV, nam de macht van deze dynastie, die van in het begin al zwak was, af. De latere koning Merneferre Ai (ca. 1700 v. Chr.) schijnt slechts een vazal van de Hyksosprinsen die daar heersten geweest te zijn. Zijn opvolgers hielden vast aan hun wegdeemsterend ambt tot ca. 1633 v. Chr.

De Hyksos breidden tevens hun macht naar het zuiden uit. Zij brachten oorlogsblokkenwagens met zich mee. Het duurde niet lang of de Egyptenaren hadden het vermogen deze blokkenwagens zelf te maken en te gebruiken. Het zuiden kon echter uit hun macht blijven. Thebe was slechts kort bezet en voerde vanuit haar stad een heroveringspolitiek op de vreemde indringers. De Hyksosdynastie of de XVde dynastie zal meer dan honderd jaar over Egypte regeren, maar meer en meer acculturiseren. De XVIIde dynastie, die gelijkloopt met de XVde, zal de macht van de Hyksos breken. Kamose zal het grootste deel van de veroveringen verrichten en zijn broer Ahmose (?) zal het werk afmaken en Avaris innemen en het Egyptische rijk weer verenigen. Onder hem zal het Nieuwe Rijk aanvangen.

Rond de tijd dat Memphis en Itj-tawy de Hyksos toevielen, verklaarde het autochtone Egyptische koningshuis van Thebe zich onafhankelijk van de vazaldynastie in Itj-tawy en stichtte aldus de XVIIde dynastie. Deze dynastie zou de redding van Egypte betekenen en zou uiteindelijk de bevrijdingsoorlog leiden die de Hyksos terug naar Azië dreef. De twee laatste koningen van deze dynastie waren Tao II het Dappere en Kamose, aan wie de traditie het definitief verslaan van de Hyksos toeschreef. Met de Achttiende Dynastie begint het Nieuwe Rijk.

Bibliografie

J. von Beckerharth, Untersuchungen zur politischen Geschichte der Zweiten Zwischenzeit in Ägypten, Glückstadt, 1965. ISBN: 3870300590
A. Gardiner, Egypt of the Pharaohs, Oxford, 1961. ISBN: 0195002679
W.C. Hayes, Egypt: From the Death of Ammenemes III to Seqenenre II, in CAH II (1965²).
T.G.H. James, Egypt: From the Expulsion of the Hyksos to Amenophis I, in CAH II (1965²).
K.A. Kitchen, Further Notes on New Kingdom Chronology and History, in Chronique d'Egypte 63 (1968), pp. 313-324.
E.D. Oren (ed.), The Hyksos: New Historical and Archaeological Perspectives, Philadelphia, 1997. ISBN: 0924171464
K. Ryholt, The Political Situation in Egypt during the Second Intermediate Period c.1800-1550 B.C., Kopenhagen, 1997. ISBN: 8772894210
J. Van Seters, The Hyksos: A New Investigation, New Haven, 1966. ISBN: 0300008945

Referenties