Gronings/Hoofdstuk 2
Dit is de eerste les Gronings. In deze les komen de volgende punten aan bod:
Spelling
[bewerken]De spelling van het Gronings is vooral een voorkeursspelling. Deze spelling is gebaseerd op die van Kornelis Ter Laan, maar is geen officiële spelling. Veel mensen zeggen dat het Gronings geschreven wordt zoals het ook uitgesproken wordt, maar toch verschillen veel woorden toch sterk van hun uitspraak. Vandaar dat er in dit boek ook vaak de uitspraak van een woord bij vermeld staat. Hieronder een aantal belangrijke regels:
tekens/accenten
[bewerken]Zo min mogelijk gebruik maken van vreemde tekens en accenten. Het is dus niet "wèst", maar "west". Toch prefereren veel mensen toch accenten op bepaalde woorden, bijvoorbeeld "wèst" om het verschil tussen "geweest" en het "westen" te onderscheiden. Een ander voorbeeld is "of". Zonder accent kan het zowel "of" betekenen als "af", vandaar de vertaling van "af" ook wel eens als "òf" of "ôf" geschreven wordt.
c
[bewerken]Zo min mogelijk gebruik maken van de letter c en dus vervangen door s of k, behalve in de combinatie ch. Het woord "officieel" wordt dus niet geschreven als "officieel", maar als "offisjeel". Het woord "dialect" wordt dus geschreven als "dialekt", enz.
-en
[bewerken]Woorden die eindigen op -en (meervouden, werkwoorden, enz.) worden gewoon geschreven als -en, ondanks een andere uitspraak. Je schrijft dus geen "reegn", "hebbm" of "weedn", maar "regen", "hebben" en "wezen".
-lijk, -ig
[bewerken]Woorden die in het Nederlands eindigen op -lijk of -ig (bijvoeglijke naamwoorden, bijwoorden, enz.) worden geschreven als -lek of -elk en -eg.
Open lettergrepen
[bewerken]Bij open lettergrepen in werkwoorden, wordt er geen extra klinker toegevoegd.
- Bijvoorbeeld
- Loopen (fout) - loopm (fout) - lopen (goed)
oa/ ao
[bewerken]In het Gronings wordt de lange o klank geschreven als oa (zie uitspraak) en niet als ao zoals in de andere Nedersaksische dialecten.
Lidwoorden
[bewerken]De lidwoorden "de" en "het" worden in het Gronings afgekort als d' en t. Bij d' wordt het volgende woord er aan vast geplakt. Bij t komt er gewoon een spatie tussen.
u/ ö
[bewerken]In veel Groningse woorden, bijvoorbeeld in Grönnen (Groningen), is er bij de spelling zowel ö als u mogelijk (Grunnen). De voorkeursspelling prefereert de u (dus Grunnen), vanwege de regel dat er zo min mogelijk vreemde tekens/accenten geschreven moeten worden.
v
[bewerken]Zo veel mogelijk gebruik maken van de v in plaats van f.
De Nederlandse combinatie -ff wordt in het Gronings altijd geschreven als -v. De Groningse plaats Warffum wordt dus niet geschreven als Waarffum, maar als Waarvum.
Uitzonderingen zijn bijvoorbeeld Fraislaand (Friesland), Floandern (Vlaanderen), offisjeel (officieel) en nog een aantal anderen.
-rn
[bewerken]Wanneer de stam van een werkwoord eindigt op een r, wordt de e weggelaten en de n er automatisch aan vast geplakt.
Bijvoorbeeld:
- plouteren (fout) - ploutern (goed)
Uitspraak
[bewerken]Voornaamwoorden
[bewerken]Nominatief
[bewerken]Gronings | Nederlands | Uitspraak |
ik | ik | ik |
doe | jij | doe |
hai | hij | (h)aj |
zai/zie | zij | saj/sie |
wie | wij | wie |
joe/je/ie | jullie/u | joe/ju/ie |
zai/zie | zij | saj/sie |
Genitief
[bewerken]Grunnegs | Nederlands | Engels | Uitspraak |
Mienent | de mijne | mine | miennt |
Dienent | de jouwe | yours | diennt |
Zienent | dat van hem | his | siennt |
Heurent | dat van haar | hers | heurnt |
Ozzent* | dat van ons | ours | oznt |
Joenent | dat van jullie | yours | joent |
Heurent | dat van hen | theirs | heurnt |
Voorbeeld:
- Engels: This coat is mine
- Nederlands: Deze jas is de mijne
- Gronings: Dizze jaas is mienent
Datief
[bewerken]Gronings | Nederlands | Uitspraak |
Mie | mij | mie |
Die | jou | die |
Hom | hem | (h)om |
Heur | haar | (h)eur |
Os | ons | os (o als in bos) |
Joe | jullie | joe |
Heur | hen | (h)eur |
Accusatief
[bewerken]Gronings | Nederlands | Uitspraak |
Mie | mij | mie |
Die | jou | die |
Hom | hem | (h)om |
Heur | haar | (h)eur |
Os | ons | os (o als in bos) |
Joe | jullie | joe |
Heur | hen | (h)eur |
Werkwoorden
[bewerken]Hebben [hebbm] = hebben
[bewerken]Tegenwoordige tijd | Uitspraak | Verleden tijd | Uitspraak | Voltooide tijd | Uitspraak |
---|---|---|---|---|---|
Ik heb | Ikk'eb | Ik haar | Ik'aar | Ik heb had | Ikk'eb hatt |
Doe hest | Doeëst | Doe haarst | Doeäast | Doe hest had | Doeëst hatt |
Hai het | Ajet | Hai haar | Ajaar | Hai het had | Ajet hatt |
Wie hebben | Wiejebbm | Wie haren | Wiejaadn | Wie hebben had | Wiejebbm hatt |
Joe hebben | Joehebbm | Joe haren | Joehaadn | Joe hebben had | Joehebbm hatt |
Zai hebben | Sajebbm | Zai haren | Sajaarn | Zai hebben had | Sajebbm hatt |
Wezen [weedn] = zijn
[bewerken]Tegenwoordige tijd | Uitspraak | Verleden tijd | Uitspraak | Voltooide tijd | Uitspraak |
---|---|---|---|---|---|
Ik bin | Ik bin | Ik was/waar | Ik was/waar | Ik heb west | Ikk'eb wèst |
Doe bist | Doe bist | Doe wasst/waarst | Doe wast/waast | Doe hest west | Doeëst wèst |
Hai is | Ajis | Hai was/waar | Aj was/waar | Hai het west | Ajet wèst |
Wie binnen | Wie binn | Wie waren/wazzen | Wie waarn/wazn | Wie hebben west | Wiejebbm wèst |
Joe binnen | Joe binn | Joe waren/wazzen | Joe waarn/wazn | Joe hebben west | Joehebbm wèst |
Zai binnen | Saj binn | Zai waren/wazzen | Saj waarn/wazn | Zai hebben west | Sajebbm wèst |
Terug naar hoofdstuk 1 · verder naar hoofdstuk 3 |