Deze module behandelt alles over labels (teksten) die op de kaart worden gebruikt. Na het lezen van dit deel kent de lezer de belangrijkste zaken die spelen rondom het plaatsen van labels, zoals de labelgrootte, het lettertype, de labelkleur, de positie van het label en de verschillende manieren waarop labels op kaarten geplaatst kunnen worden.
Labels zijn de teksten die in vlakken (zoals landen), bij punten, of naast lijnen geplaatst worden. Soms is dit om de waarden (temperaturen, status of klasse) van een verschijnsel of object weer te geven. Vaker is het echter om de namen van alle objecten te benoemen, zoals de naam van alle of de belangrijkste steden. Bij topografische namen worden deze labels ook toponiemen genoemd. Bij vrijwel alle kaarten, ook de thematische kaarten, worden labels gebruikt, om de kaartlezer houvast te geven.
Labels zullen vaak door een GIS automatisch gegenereerd worden. Vaak hebben ze dan een redelijke positie meegekregen, namelijk rechtsboven bij een punt en in het midden van een vlak. Er zijn al gauw probleemgevallen. De labels zijn te groot, overlappen elkaar of lijken te zijn verdwenen. Een GIS kent vaak allerlei technieken om deze probleemgevallen te voorkomen. Bijvoorbeeld door te werken met prioriteiten bij bepaalde labelgroepen, of door af te dwingen dat labels niet boven bepaalde grenzen of objecten mogen komen te staan. In de meeste gevallen behoeft de door het GIS aangedragen plaatsing van labels geen handmatige verbetering. In alle gevallen - wil je een kaart tenminste delen met anderen - dien je op zijn minst te kijken of je GIS de labels aardig heeft geplaatst.
NB1: Labels op de kaart wijzigen als ze geplaatst zijn door jouw GIS op basis van een tabel. Dat wil zeggen, zie je in een kaart achteraf een spelfout, dan is het aanpassen van de tabel genoeg. De kaart zal dan 'vanzelf' verbeterd zijn. Wanneer labels niet de naam, maar een dynamisch verschijnsel weergeeft, zoals de temperatuur van 10 meteo-kastjes in Nederland, en die tabel wijzigt elke dag automatisch, dan passen de labels zich elke dag aan op de kaart. Labellen met een GIS is dus een handig en krachtige functionaliteit.
NB2: Pas wel op. Het laten plaatsen van een label in GIS gaat eenvoudig en is in enkele seconden gebeurd. Maar er kunnen dan meteen erg veel labels in beeld komen, met een default lettergrootte, al of niet door elkaar heen. Pas labels alleen toe indien nodig, en beperk waar mogelijk het aantal labels. Stel de labelgrootte juist in. Haal onnodige, dubbele labels weg, zorg dat door ruimtegebrek ongeplaatste labels - indien nodig - alsnog geplaatst worden.
Labels kan je ook handmatig plaatsen op de kaart. Feitelijk zijn dat gewoon labels, al zal je GIS dit gewoon als losse teksten beschouwen, en niet als labels.
Labels geplaatst door een GIS kunnen omgezet worden in 'annotatie'. Met annotatie wordt bedoeld de labels die niet meer gekoppeld zijn aan de database. De teksten zullen dan niet meer wijzigen op het moment dat dat in de database wel gebeurt.
Teksten, labels en annotatie kunnen met een bepaalde lettergrootte op de kaart gezet worden. Deze lettergrootte kan je 'vast' zetten, of laten variëren met de schaal.
Is het lettergrootte vastgezet, en zoom je in of uit, dan blijft deze altijd goed zichtbaar (bijvoorbeeld: de tekst is altijd 2 cm lang, onafhankelijk van de schaal).
Varieert deze met de schaal, en zoom je in of uit, dan wordt de tekst groter of kleiner.
Maak je een statische kaart (voor een bepaalde site, een folder of een boek), houd hier dan rekening mee. Maak in dat geval de labels op het juiste schaalniveau aan, dus dat van de uiteindelijke oplevering.
SAMENVATTING: Labels zijn de teksten die een GIS automatisch bij objecten in de kaart kan zetten. Vaak zijn dat toponiemen, oftewel topografische namen zoals gemeente- of straatnamen. Labels hebben een koppeling met de database; als deze verandert, zal de tekst van het label mee veranderen. Labels kunnen daardoor ook gebruikt worden voor een tekstuele statusaanduiding, wanneer die in de database wordt bewaard en steeds wordt geupdate. Bij het omzetten van labels naar een annotatie (losse grafische teksten op de kaart) is deze link kwijt. Annotaties kunnen handmatige op het scherm worden bijgewerkt.
TIP1: Waarschijnlijk kan jouw GIS ook zogenaamde 'samengestelde labels' genereren. Zo kan je bij bijvoorbeeld elke plaats met één actie (op één regel of op twee regels onder elkaar) zowel de plaatsnaam als het inwoneraantal genereren. Of de parkeerplaatsnaam met het aantal parkeerplaatsen. Of (de afkorting van) de meetlocatie met de gemeten waarde. Of bij percelen zowel de sectie (A) als het perceelnummer (1074) (levert het label "A 1074"), Et cetera.
TIP2: Let op bij het automatisch plaatsen van labels. Overlappende labels worden soms niet geplaatst, tenzij je dat afdwingt. Soms worden labels die dubbel voorkomen (wellicht onterecht volgens jou) slechts éénmaal weergegeven. Labels kunnen exact binnen een vlak geplaatst worden, of je kan afdwingen dat dat in principe buiten dat vlak moet. Bijvoorbeeld omdat dat vlak belangrijk is om geheel gezien te worden. Of labels mogen nooit op of door (bepaalde) lijnen (bijvoorbeeld wegen) heen getekend worden. Dit zijn allemaal - al of niet verborgen - instellingen waarvan je het bestaan en de plek moet kennen. Wijzig deze indien nodig. Zorg dat je hier een keer flink mee geëxperimenteerd hebt, anders weet je niet wat je allemaal beter kan afdwingen, of wat er allemaal fout kan gaan bij het labelen. Soms denk je dat de labels goed geplaatst zijn, terwijl een enkeling gewoon niet of op een totaal onlogische plek staat.
Verschillende lettertypen, op verschillende wijzen ingekleurd en met verschillende lettergroottes. Schreefloze lettertypen (zoals 'Desdemona' en 'Helvetica' kennen géén uitstekende uiteinden (schreefjes) zoals die bij 'Wide Latin' en 'Times' te zien zijn.
Meestal zal je bij het plaatsen labels willen kiezen voor een goed leesbaar lettertype, dat zo min mogelijk interfereert met (ingewikkeld) lijnenspel op de kaart. Dat betekent bijvoorbeeld een schreefloos lettertype (zie figuur).Voorbeelden van lettertypen zonder schreef zijn Arial, Arial Narrow, Helvetica & Gill Sans. Lettertypes mét schreef zijn gemaakt om op een regel met veel tekens (boeken) de leesrichting te versterken, waardoor een tekst sneller is te lezen.
De leesbaarheid van hoofdletters en kleine letters verschilt bij dezelfde lettergrootte. Zie verder tekst.
Proportionele lettertypes (waarbij bijvoorbeeld de i en de l minder ruimte in beslag nemen dan de m en de w) zijn beter voor cartografische toepassingen dan niet-proportionele lettertypes (waarbij de i en de m evenveel ruimte in beslag nemen). Niet proportionele lettertypes worden niet veel meer gebruikt, of het moet voor administratieve doeleinden of programmeurs zijn. Courier is een bekend niet-proportioneel lettertype.
Kleine letters in plaats van HOOFDLETTERS zijn ook beter te lezen. Het gebruik van hoofdletters voor (alle) labels wordt dus sterk afgeraden. De figuur toont het verschil in (snelheid van) leesbaarheid van teksten in hoofdletters (ook wel bovenkast of kapitalen genoemd) en in gewone, kleine letters (onderkast). Merk op dat met name de bovenkant van de letters het meeste bijdragen aan de leesbaarheid. Het oog blijkt bij het lezen dan ook vooral op de bovenkant van letters te zijn gericht. Bij kleine letters vallen de uítstekende letters - bdfghklpqt - meer op dan bij hoofdletters. Ook de ANWB gebruikt géén hoofdletters voor meer zichtbaarheid. Dat zorgt ervoor dat kleine letters beter leesbaar zijn dan hoofdletters dezelfde grootte. Bij titels van kaarten wordt wel vaak gekozen voor hoofdletters, om aan te geven dat dat de titel is. De leesbaarheid daarvan wordt toch wel gegarandeerd door de grootte van het letters. Bij labels zul je de teksten vaak niet onnodig groot willen hebben. Bijvoorbeeld, omdat het kaartbeeld, de symbolen eronder vooral goed zichtbaar moeten zijn. Je maakt dus gebruik van zo klein mogelijke, leesbare letters. Daardoor zijn de lijnen, punten en vlakken op de kaart beter zichtbaar; dat is immers waar het om gaat op de kaart. Labels zijn ondersteunend, beschrijvend.
Wil je een labeltekst accentueren, groter maken, doe dat dan niet door voor hoofdletters te kiezen, maar maak de labels zelf gewoon groter, of maak ze vet. Hoofdletters kan je wél gebruiken als dit label zeer sporadisch voorkomt. Zorg er dan wel voor dat het qua grootte ook afwijkt van de andere labels. Het wordt onder andere gebruikt voor hoofdsteden (zie de kaart van Zweden).
Cursiveren wordt ook afgeraden, zeker bij gedraaide teksten kan dit problemen opleveren. Bij sommige kaarten zal je er misschien toch voor willen kiezen, bijvoorbeeld wanneer de meeste labels wegen van een naam voorzien, en de cursieve labels de minder vaak gebruikte onverharde wegen. Helaas is de leesbaarheid van een cursieve tekst minder, zodat je deze cursieve label nooit te klein mag maken.
Zijn lange ondersteunende teksten op een kaart nodig, dan is het wellicht toch verstandig voor een lettertype met schreef te kiezen. Zorg dan wel dat deze mooi oogt bij het schreefloze lettertype dat je op de kaart hebt gebruikt. Maar voor consistentie valt ook wat te zeggen. Voor hetzelfde geld kies je ook hier gewoon voor dat schreefloze lettertype.
Kies voor een 'narrow' (smalle) variant van een lettertype indien andere trucs (minder labels, anti-aliasing, andere lettergroottes en een andere letterkleur) niet meer helpen. Zo kent het lettertype Arial een Arial Narrow variant.
Goed leesbaar op het scherm zijn lettertypes als: Verdana, Helvetica, Helvetica Narrow, Arial, Tahoma en Swiss Helonia.
SAMENVATTING: Labels en andere soorten teksten op de kaart dienen maximaal leesbaar te zijn. Ze dienen alléén voor die objecten die belangrijk zijn te worden aangemaakt. Bij voorkeur met een schreefloos lettertype. Er zijn verschillende methoden om met labels van sommige objecten de grotere belangrijkheid weer te geven, zoals het gebruik van een groter lettertype, vette letters en hoofdletters. Gebruik hoofdletters spaarzaam, en gebruik geen onderstreping. Gebruik cursief niet om de belangrijkheid, maar andersoortigheid van een (gelabeld) object weer te geven.
TIP1: Zoek je een origineel font voor een bijzondere kaart? Start een tekstverwerker zoals Microsoft Word. Type en selecteer een fictieve, maar representatieve labeltekst, zoals "1234Honolulu". Zorg ook dat je er het cijfer één en de letter l in hebt staan, wanneer dit onderscheid van belang is, bijvoorbeeld wanneer je getallen én teksten in de labels moeten komen. Via 'opmaak > lettertype' (bij Word) zie je dan hoe zo'n label er uit komt te zien. Je kunt zo in één oogwenk alle verschillende, bij jouw beschikbare fonts bekijken.
TIP2: Labels en andere teksten komen bij de oplevering als PDF-document niet altijd goed aan bij de opdrachtgever. De kaart is dan wat verminkt. Soms zijn de labels nog wel goed te lezen, maar iets veranderd. Een andere keer zijn alle tekens, of sommige specifieke tekens helemaal niet te lezen. Dat komt omdat zij niet over het font beschikken dat jij hebt gebruikt in je GIS, op het moment dat jij de kaart genereerde. Het gebruik van zogenaamde True-Type fonts zijn daarom het slimst. Deze lettertypes zullen bij de eventuele conversie naar PDF, niet tot problemen leiden. True-Type fonts kunnen namelijk zonder problemen worden nagebootst, ook wanneer deze niet geïnstalleerd zijn bij de ontvanger van je PDF-document. Het 'includen' of 'embedden' (bijsluiten) van dit font bij het maken van het PDF-document is een andere optie om problemen bij de ontvanger van het PFD-document te voorkomen. Naast PDF kunnen ook andere vectorexportformaten dit probleem hebben. Rasterexportformaten hebben dit probleem sowieso niet.
TIP3: Op www.Fontexplorer.com en www.ITCfonts.com kan je inspiratie op doen voor wat betreft de verschillende lettertypes. Allerlei (bijzondere) lettertypes zijn downloadbaar van Internet. Let er bij installatie wel op dat niet iedereen over dat ene unieke lettertype dat jij gevonden hebt, beschikt (zie ook tip2 hierboven!). Let er ook op dat dit wel een goed (niet nagebootst of illegaal) lettertype is. Op lettertypes rusten licenties.
TIP2: (Laser) printers en plotters, kunnen zeer kleine labels (< 6 pts) vaak niet goed leesbaar weergeven, terwijl dat met drukwerk wel lukt. Dat komt omdat (laser) printers en plotters technisch gezien anders werken. Het papier zuigt de er op gespoten inktdruppeltjes op, terwijl het inkt droogt. Daarbij wordt de punt breder dan vooraf bedacht. Dit heet ook wel puntverbreding of 'dot gain' op z'n Engels. Sommige geavanceerde printers en plotters kunnen hier overigens voor corigeren. Feit blijkt dat drukwerk kleinere details (en dus ook: labels) aan kan dan printers en plotters. Houd hier rekening mee. Gebruik voor print en plotters gerust labels tot 8 pts. Gebruik voor drukwerk gerust labels tot 6 pts. Kleiner is vaak wel mogelijk, maar dat is niet plezierig leesbaar voor het gemiddelde oog.
Zie figuur over labels. Deze worden van boven naar beneden behandeld.
Ad A) Labels bij puntsymbolen.
Labels dienen in principe rechtsboven een punt object te staan. Waarom? Het object is het belangrijkste, dat komt eerst. De mens leest van links naar rechts. Is het object eenmaal gesignaleerd, dan wil deze daarna weten hoe het genoemd wordt of wat de status ervan is. Deze positie, rechtsboven, is echter een richtlijn. Staan andere labels, of andere objecten in de weg, dan zijn andere posities geoorloofd. Overigens, de cartografische vrijheid en persoonlijke smaak kunnen in sommige gevallen toch ook weer voor andere opties zorgen...
Kies voor een goed leesbaar lettertype, Arial of Frutiger. Kies voor een schreefloos lettertype, dat is op een kaart rustiger.
Kies voor niet te kleine letters, en niet te grote. Voor op het scherm zijn grotere letters (10 / 12 punts) nodig, voor drukwerk is 7 punts nog goed moegelijk.
Je kan hoofdletters voor grotere steden gebruiken, om een onderscheid te maken. Kies er echter niet voor om alle labels met hoofdletters weer te geven. Kleine letters zijn beter leesbaar.
Hoe moet je het niet moet doen; zie bij 1)
Plaats labels niet tussen twee plaatsen (Is die rechter stip nu 'Amsterdam' of 'Almere'?)
Kies niet voor lettertypes met een schreef.
Vermijd (te veel) verschillende lettertypen.
Kies je er toch voor om een onderscheid te maken in kleine en grote letters, geef dan de grote objecten grotere letters; in dit voorbeeld lijkt door het lettertype Almere groter dan Amsterdam!
Hoe wel (links) en niet (rechts) te labellen. De situaties worden in de tekst bij 'plaatsing en van labels' besproken.
Ad B) Plaatsing van labels t.o.v. de omgeving
In dit voorbeeld zijn alle labels niet op andere objecten (lijnen of punten) geplaatst.
Kustplaatsen geef je vaak (afwijkend) aan door het label (geheel!) in zee te plaatsen, ook al staat dat label dan misschien niet meer rechts maar links van het punt. Bijkomend voordeel: er is meer plaats voor het plaatsen van andere symbolen. Zou 'Kustplaats' géén kustplaats zijn, dan zou het label dus niet in zee geplaatst mogen worden!
Plaats labels over het hele vlak heen en gebruik eventueel extra spaties. Dit heet 'aanspatiëring'. Zo is te zien dat het 'Brabants Massief' zich blijkbaar uitstrekt over het hele vlak.
Kleinere objecten (Bergdorp is een dorp) krijgen kleinere labels (maar wel zelfde kleur en lettertype!) als grotere objecten (Kustplaats is een stad).
Hoe moet je het niet moet doen; zie bij 2)
De labels 'Bergdorp' en 'Kustplaats' staan door objecten/lijnen/grenzen heen. Dit is slecht voor de leesbaarheid van de kaart en de labels. Het zorgt ook voor meer onrust.
Labels moeten soms gedraaid worden. Bij het strand was dit bijvoorbeeld goed geweest als er te weinig ruimte was. Echter, bij cursieve teksten, zeker kleine cursieve teksten, zorgt het draaien van teksten voor veel minder goede leesbaarheid, zeker om schermen.
Het lijkt alsof het 'Brabants Massief' als gebergte of streek alleen in het linker deel van het gele gebied ligt.
Kies niet voor een blauwe tekst bij 'Kustplaats' en 'Cursief strand'. Dan zou verwarring met namen in de zee kunnen ontstaan.
Ad C) Plaatsing van labels langs lijnobjecten (wegen en rivieren)
Plaats de labels zo veel mogelijk in het midden, met de richting van de lijn mee. Kies een logische kleur; bij rivieren dezelfde kleur als de zee.
Plaats de labels over een groot deel van de lijn. Betekent dit heel veel aanspatiëren, of wordt dit onduidelijk, plaats het label dan tweemaal.
Splitst een rivier, zorg dan dat de naam doorloopt met de hoofdstroom - als die riviernaam tenminste ook doorloopt. Anders lijkt het of de rivier daar een nieuwe naam moet hebben.
Geef zijrivieren kleinere labels
Hoe moet je het niet moet doen; zie bij 3)
Gebruik niet verschillende lettertypen / verkeerde (groene) kleuren
Het is in dit voorbeeld onduidelijk wat nu de Zijrivier is. Dat komt doordat beide labels 'in de oxels' van de rivieren zijn geplaatst. Vermijd dat!
Ad D) Plaatsing van labels in gebieden D
Grote objecten hebben grote labels met dezelfde kleur, kleinere objecten van hetzelfde type mogen een kleiner label krijgen.
Hoe moet je het niet moet doen; zie bij 4)
Plaats de labels niet over grenzen, je zou bijna denken dat 'Oostzijde' een plaats is, en dat Hoofdpolder niet alleen het linker deel van de polder is, maar het gehele gebied.
Ad E) Plaatsing van labels in gebieden E
Hier is door de aanspatiëring en de grootte van het label duidelijk dat 'Hoofdpolder' de naam is van het héle gebied. Het label 'Oostzijde' is anders geplaatst. Oostzijde is een subonderdeel van de grote polder.
Hoe moet je het niet moet doen; zie bij 5)
Hier is totaal onduidelijk wat nu Oostzijde is. Paste deze tekst niet en was de cartograaf gewoon slordig? En waarom is 'Hoofdpolder' met zo'n dunne lettertype gelabeld?
Ad F) Plaatsing van labels in gebieden F
Hier is hetzelfde aan de hand als bij E): Nu is het door de kleur van het label en de grens van het vlak dat 'Hoofdpolder' de naam is van het héle gebied. Het label 'Oostzijde' heeft nu een andere kleur, net als de grens van Oostzijde, die overigens gedeeltelijk 'onder' die van de Hoofdpolder moet zijn gevallen.
Hoe moet je het niet moet doen; zie bij 6)
De onduidelijkheid is nu niet opgelost. Het lijkt alsof Oostzijde het rechter deel is, en Hoofdpolder het linker deel. Zeker is het niet door de vreemde kleuren. Waren die grijs geweest, dan was het goed geweest (zie bij D) ).
Labels (toponiemen in dit geval) op een overzichtskaart van Zweden
Geef labels bij voorkeur één duidelijk te onderscheiden kleur. In principe is dat zwart of die van het thema. Echter, het is ook mogelijk om de labels bij een specifiek soort object een andere kleur mee te geven. Een voorbeeld is het strand in de eerder getoonde voorbeeldkaart. Een mogelijkheid is om op een plaatsnamenkaart alle plaatsen gewoon zwart te labelen, maar de provincienamen bijvoorbeeld roze-rood (en met een iets groter lettertype, wellicht met spaties tussen de letters) te labellen, omdat je de grenzen van de provincies (en niet het hele vlak!) ook roze-rood hebt gemaakt.
Hoe moet je het niet moet doen; zie bij 6)
Wees gerust creatief, maar kom niet met vele soorten kleuren en lettertypen.
Pas op met harde rode labels, die duiden op gevaar; het lijkt er dan als snel op dat iets gesloopt moet worden. Op een politieke kaart zou het juist door de kaartlezer weer met het communisme gerelateerd kunnen worden.
Gewapend met bovenstaande richtlijnen is het makkelijk om 'fouten' te zien in een bestaande kaart. Cartografische vrijheid, bepaalde consequente keuzes van de kaartenmaker, zullen er voor zorgen dat sommige labels misschien toch elders worden geplaatst dan jij dat had gedaan. Zie bijvoorbeeld de kaart van Zweden. Voor sommige kustplaatsen is gekozen om het label niet in zee, maar toch op het land te plaatsen. Er valt iets voor te zeggen: er is daar genoeg ruimte, en de zee komt zo beter over. Ook goed is aangegeven waar de Botnische Golf ('Gulf of Bothnia) zich bevindt, omdat deze met de vorm van de zee is meegebogen. Er is ook gekozen voor maximale leesbare landsnamen, gezien de horizontale plaatsing ervan. Voor de meeste landen komt dit goed uit. Helaas komt deze consequente aanpak voor een niet onbelangrijk buurland Noorwegen niet goed uit. Dit land strekt zich uit van noord naar zuid, het label had daardoor beter, al of niet met extra spaties voorzien, van zuid naar noord getekend moeten worden, vergelijkbaar met 'Gulf of Bothnia'. Helsingborg is helaas over de landsgrens heen geplaatst; er was te weinig ruimte. Voor Karlshamn is een aanhaalstreepje gebruikt. Voor beide plaatsen lijkt dit inderdaad het meest haalbare. Immers, werken met een kleinere lettergrootte zou de leesbaarheid te ver naar beneden halen. Werken met cijfertjes (een '1' op de kaart en in de legenda '1 = Helsingborg') is weer te kunstmatig. Malmö, had misschien beter niet over de kustlijn hoeven te lopen, had iets noordelijke geplaatst mogen worden. Hoewel het werken met hoofdletters over het algemeen wordt afgeraden (hoofdletters vallen wel op, maar zijn minder snel / minder goed leesbaar), is dit hier toch goed gebruikt. Namelijk: sporadisch en maar op één plek: de hoofdstad Stockholm. Kortom: op deze kaart is duidelijk een cartograaf bedachtzaam en goed bezig geweest.
Het principe van het gebruik van halo's bij labelling (zie tekst).
Halo's zijn uitsparingen rondom de labels van een beperkt aantal pixels breed in een bepaalde kleur die ook op de achtergrond voorkomt. Doordat er als het ware een heel dun bufferzone rondom de labels wordt aangemaakt, zorgt een GIS ervoor dat lijnen die op de achtergrond voorkomen niet de leesbaarheid van de tekst aantasten.
In de figuur rechtsboven wordt dit duidelijk gemaakt. Links (bij A) is tweemaal géén gebruik gemaakt halo's. Rechts (bij B) is wel gebruik gemaakt van halo's (met twee verschillende kleuren). Het effect zal duidelijk zijn. Bij A is de leesbaarheid beperkt, bij B is de leesbaarheid véél sterker. Bij C is nota bene de halo (bij de laatste 'd' van Gelderland) zelf nog nét iets te zien. Dat is dus een mogelijk nadeel van halo's. Doordat in deze tekening van meerdere achtergrond kleuren gebruik gemaakt wordt in de ondergrond, moesten de verschillende labels verschillende halo-kleuren meekrijgen.
Wanneer de labels wél en de lijnenpatronen er onder van minder belang zijn, is deze techniek goed toe te passen, waardoor de leesbaarheid 'met één druk op de knop' van alle labels is te garanderen. In het voorbeeld is echter duidelijk waar te nemen dat het ook anders en beter kan. Het label linksboven had beter iets verder naar rechts geplaatst kunnen worden. Dan waren het label en de lijnen zichtbaar geweest. Nadeel van deze methode is dat het lijnen patroon in kwaliteit achteruit gaat.
Als alternatief (zeker wanneer halo's niet door het grafische- of GIS-programma gemaakt kunnen worden) zie je op kaarten wel eens schaduwen (wit of zwart) achter de letters. De vraag is of hierbij de leesbaarheid wel toeneemt.
SAMENVATTING: Halo's zijn uitsparingen van één of enkele pixels rondom labels in de kleur van de achtergrond. Het doel is de leesbaarheid van de labels te garanderen bij een (druk) patroon van onderliggende lijnen. Bij labels die geplaatst moeten worden op één achtergrondkleur is dit makkelijk te realiseren met een GIS.
TIP: Gebruik halo's bij alleen indien de continuïteit van het lijnenpatroon op de achtergrond minder van belang is. Bij achtergrondkaarten met veel verschillende kleuren kan het handmatig verplaatsen van labels vaak beter zijn dan het aanbrengen van halo's met verschillende kleuren. Dat komt omdat beide handelingen dan even veel handwerktijd met zich meebrengen. Het handmatig verplaatsen van labels zal de kwaliteit van de kaart eerder ten goede komen. Een ander alternatief is uiteraard een andere kleur (grijs of blauw) te kiezen voor de (grens) lijnen op de achtergrond.
Intermezzo: Over contrast, kleuren en teksten; een vergelijking met bebording en de reclamewereld
In het verkeer dienen beslissingen snel genomen te worden. Bebording dient dan ook zeer duidelijk en niet voor meerdere uitleg vatbaar zijn. Ook in de reclame is het doel heilig: koop dit, bel ons, geef nú je geld uit, bedenk je niet, en ga vooral niet naar de concurrent. Als je een kaart wilt maken kan je van de visualisaties in het verkeer en in de reclame dus veel leren. Zowel van goede als van slechte voorbeelden. Hieronder acht foto's die dit illustreren.
Afwijkende, minder snel leesbare lettertypes kunnen functioneel zijn, zeker als het doel van de tekening is de geïnteresseerde nog (verder) te boeien. Gebruik deze truc niet te veel, en helemaal niet voor vele labels op de kaart zelf.
Teksten zijn slecht leesbaar als ze dezelfde contrast, kleur, helderheid of structuur hebben als de achtergrond. Houd hier - met name bij labels - rekening mee.
Wanneer de bestuurder hier voor het eerst komt, rijdt hij misschien wel rechtdoor, zeker bij schemering; de donkere pijl naar rechts staat op een donkerrode achtergrond; er is te weinig contrast voor datgene waar het echt om gaat bij dit bord: "u moet hier rechtsaf!".
Gebruik maximaal contrast bij de belangrijkste labels en symbolen ten opzichte van de achtergrond (-kleuren, -lijnen en - kaartlagen), net zoals deze reclame/informatie-zuil dat hier ook doet. Van een grote afstand, ook 's nachts, dienen prijs, logo en teksten goed te zien te zijn.
De titel van een kaart dient - net als in de reclame - niet tot allerlei vragen te leiden. Benoem alles zo kort mogelijk met de exacte termen. Gebruik geen algemene termen. Het zijn 'computeronderdelen' en geen 'gadgets', gemeenten en geen regio's, bevolkingsdichtheid en geen bevolkingskaart.
Langs de weg moeten - net als bij een legenda op een kaart - de symbolen snel en voor maar één uitleg vatbaar te interpreteren zijn. Figuratieve, universele symbolen verdienen dan de voorkeur boven woorden. 'Auto's rechtsaf' in drie talen wordt zo voorkomen.
Tot slot: je kan net zo mooie kaart hebben, als de data verouderd is, wil niemand ermee werken. Hier maakt iemand goed reclame, door mensen niet onnodig teleur te stellen...
Doelstellingen van deze module 'Labels' 
.jpg)
