Anaximander over de natuur/Anaximander en Thales

Alle doxografische bronnen bevestigen dat Anaximander de zoon van Praxiades was, uit Milete kwam en een leerling van Thales van Milete was. Deze bronnen zijn dus biografisch van aard. Ze bevatten de gegevens voor de levensbeschrijving van Anaximander.

Omdat er overeenstemming bestaat tussen de bronnen die in dit hoofdstuk verzameld zijn onder het kopje "Doxografisch commentaar", zal ook Theophrastus, waarop die biografische bronnen immers teruggaan, van deze gegevens melding hebben gemaakt. Het is echter waarschijnlijk dat hij hiervoor het werk van Anaximander rechtstreeks heeft geraadpleegd, zodat ook Anaximander, in overeenstemming met de toen gebruikelijke traditie, aan het begin van een verhandeling van hem, wel zijn naam genoemd zal hebben met vermelding van de naam van zijn vader en zijn geboortestad. Vervolgens zal hij wel een korte mededeling hebben gedaan over de inhoud van zijn werk, gevolgd door een waarheidspretentie.

Op grond van de gangbare interpretaties van de doxografische berichten over de leer van Anaximander zou deze aanhef van zijn verhandeling, of van een van zijn verhandelingen, als volgt kunnen luiden:

“Anaximander, de zoon van Praxiades, uit Milete, brengt het tragische levensverhaal van de kosmische ordening die ontstaat als een kiem die groeit en zal vergaan en waarin voortdurend slag wordt geleverd tussen tegenstanders. Want alles tezamen is volgens zijn natuur een levend wezen, dat geboren wordt, groeit en zal sterven.”

Hier wordt herhaald wat in het woord vooraf al is vermeld, omdat deze passage een goed uitgangspunt lijkt te zijn voor het begrijpen van de doxografische berichten over de leer van Anaximander en het zal dan ook op al deze berichten moeten worden betrokken.

Het hieronder gegeven doxografisch bericht van Augustinus laat op de naamsaanduiding van Anaximader, die hij dus terecht aan het begin plaatst, echter onmiddellijk volgen dat Anaximander gesproken had over de gemeenschappelijke aard van alle dingen (: alles is terug te voeren tot één oerelement). Of ook Anaximader aan het begin van een verhandeling over deze gemeenschappelijke aard der dingen gesproken heeft is minder zeker, maar Theophrastus, waarop de bron terug gaat, zal dit waarschijnlijk wel aan het begin van zijn commentaar over Anaximander aan de orde hebben gesteld.

De doxografen delen mede dat dit oerelement, waartoe de gemeenschappelijke aard der dingen is terug te brengen volgens Thales in wezen het water is. Anaximander is, ondanks het feit dat hij de leerling van Thales was, hier onmiddellijk van afgestapt, maar hij behield wel de gedachte dat het oerelement in zijn aard één en dezelfde is, dus zich overal op gelijke wijze voordoet, en bovendien in beweging en onbegrensd is en dus niet beperkt wordt door iets anders, dat buiten de grenzen ervan gelegen is. Het oerelement is dus alomvattend.

Anaximander spreekt over dit oerelement en laat er alles uit ontstaan. Het is bepalend voor de ware aard (fusis of natuur) der dingen. Vandaar het onderwerp van dit boek, namelijk: Anaximander over de natuur.

Doxografisch commentaar

• S. in Phys. 24.13 (Phys. Opin., fr. 2; Dox. 476 = DK 12 A 9) τῶν δὲ ἓν καὶ κινούμενον καὶ ἄπειρον λεγόντων Ἀναξίμανδρος μὲν Πραξιάδου Μιλήσιος Θαλοῦ γενόμενος διάδοχος καὶ μαθητὴς . . .
  • Anaximander, de zoon van Praxiades, Milesiër, was de opvolger en leerling van Thales. Hij behoorde tot degenen die verklaarden dat het [oerelement] één, stromend en onbegrensd is. . .
• H. Refutatio I, 6 (Dox. 559 = DK 12 A 11) Θαλοῦ τοίνυν Ἀναξίμανδρος γίνεται ἀκροατής. Ἀναξίμανδρος Πραξιάδου Μιλήσιος.
  • Anaximander, waarvan wij nu melding willen maken, was een leerling van Thales. Anaximaner was de zoon van Praxiades en Milesiër.
• P. Stromateis 2 (Dox. 579 = DK 12 A 10) μεθ' ὃν (sc. Θάλητα) Ἀναξίμανδρον Θάλητος ἑταῖρον γενόμενον.
  • Anaximander ging met Thales om en werd een vriend van Thales.
• A. Placita I, 3.3 (Dox. 277 = DK 12 A 14) Ἀναξίμανδρος δὲ Πραξιάδου Μιλήσιός.
  • Maar Anaximander, de zoon van Praxiades, was Milesiër.
• D.L. Vitae II, 1 (= DK 12 A 1) Ἀναξίμανδρος Πραξιάδου Μιλήσιος.
  • Anaximander, de zoon van Praxiades, was Milesiër. — Cf. de laatste woorden van boek I: Θαλῆς, οὗ διήκουσεν Ἀναξίμανδρος. Thales heeft Anaximander onderwezen.
• C. Acad. II, 37.118 (cf. DK 12 A 13) Thales . . . ex aqua dixit constare omnia. Anaximandro populari et sodali suo non persuasit.
  • Thales zei dat alles uit water is samengesteld. Dit kon Anaximander, zijn kameraad en volgeling, niet overtuigen.
• Augustinus C.D. VIII, 2 (cf. DK 12 A 17) Huic (sc. Thaleti) successit Anaximander, eius auditor, mutavitque de rerum natura opinionem.
  • Tot zover de opvologer van Thales, namelijk Anaximander, gelijkaardige leerling, die de leerstellingen [van Thales] met betrekking tot de natuurlijke aard der dingen heeft aangepast.

Hoewel deze bronnen wat hun inhoud betreft met elkaar overeenstemmen, geven ze de tekst van Theophrastus, waarop zij teruggaan, niet allemaal adequaat weer. Dat Thales de leermeester van Anaximander geweest kan zijn, wordt bevestigd door het gegeven dat Thales een zonsverduistering voorspelde in 585 v. Chr., terwijl Anaximander vierenzestig jaar oud was in 547 of 546 v. Chr.