Wikijunior:Schaken voor beginners/Bijzondere zetten

In het schaken zijn er niet alleen normale zetten, zetten die al beschreven zijn bij het verplaatsen van stukken, maar ook bijzondere zetten die niet altijd mogen worden gedaan.

Promoveren

8
7
6
5
4
3
2
1
	a	b	c	d	e	f	g	h
	Wit is bezig met promoveren. Als de pion een dame zou worden staat de zwarte koning pat. Het is dus verstandiger om tot een toren te promoveren.

Een pion komt wel eens aan de overkant terecht en zou daar dan volgens de normale regels niets meer kunnen, hij kan tenslotte niet achteruit spelen/slaan. Om dit op te lossen is er een beloning bedacht voor de dappere pion: hij mag een ander stuk worden van de eigen kleur; hij promoveert. Het enige stuk dat de pion niet mag worden is een koning. Het is dus theoretisch mogelijk om maximaal negen dames op het bord te hebben: acht gepromoveerde pionnen en de dame die in het begin start. De dame wordt het meest gekozen omdat die het sterkst is, maar niet altijd is dat handig. Daarom wordt er ook wel eens zwakker stuk gekozen (dat heet minorpromotie). Zie het diagram hiernaast.

En passant

8
7
6
5
4
3
2
1
	a	b	c	d	e	f	g	h
	Wit aan zet verplaatst de pion naar c4. De zwarte pion slaat de witte pion en passant en komt op het blauwe kruisje te staan.

Misschien wel de lastigste zet van alle zetten die er zijn: en passant. Letterlijk vanuit het frans: in het voorbijgaan.

Zoals we weten mag de pion op de tweede rij/zevende rij twee stapjes naar voren zetten. Als er dan van de tegenstander in de kolom ernaast op de vierde rij staat, mag deze de pion slaan. De pion komt dan op de plek waar pion zou zijn geslagen als deze maar een stapje had gezet. Let wel op dat deze zet meteen na de vorige zet moet worden uitgevoerd. Als zwart eerst een andere zet doet en daarna en passant wil slaan is zijn kans voorbij.

Rokeren

8
7
6
5
4
3
2
1
	a	b	c	d	e	f	g	h
	Wit voert de korte rokade uit, zwart de lange rokade. Op de 1 komen de koningen te staan, op de 2 komen de torens te staan.

8
7
6
5
4
3
2
1
	a	b	c	d	e	f	g	h
	Wit mag niet rokeren want hij staat schaak. Zwart mag niet rokeren want hij komt onderweg schaak te staan.

Waarschijnlijk de meest voorkomende bijzondere zet: Rokeren. Rokeren is de enige zet waarbij twee stukken worden verplaatst. De koning wordt met deze zet twee zetten opzij verplaatst en de toren ernaast aan de andere kant. Zie het diagram. Er zijn twee rokades: Korte rokade en Lange rokade.
Bij de korte rokade gaat de witte koning van e1 naar g1 en gaat de toren van h1 naar f1. Voor zwart geldt het gespiegelde.
Bij de lange rokade gaat de witte koning van e1 naar c1 en gaat de toren van a1 naar d1. Voor zwart geldt het gespiegelde.
Bij het rokeren volgen wel een aantal regels:

• Rokeren mag alleen als de koning en de toren nog niet hebben gespeeld. Ook niet wanneer de koning weer terug op e1/e8 staat.
• Rokeren mag alleen als de koning niet schaak staat of onderweg schaak staat.
• Rokeren mag alleen als de koning niet schaak staat op het veld waar hij uiteindelijk terecht komt.

Het maakt niet uit of de toren wordt aangevallen.