Platbodemzeilen op een Volendammer Kwak/Inleiding

Dit wikiboek is de digitale opvolger van het tekstboek bij de vaartraining, die in 2004 is gevolgd door vrijwilligers van Stichting Zuyderzee Cultuur Volendam en Stichting d’Garnkwak.

Waarom dit Wikiboek ?

In Volendam werkt de Vereniging Behoud de Volendammer Botters aan de restauratie en het behoud van vier Volendammer kwakken. Het gaat om de VD17, VD84, VD172 en VD241. Dit zijn laatste vier originele houten kwakken die nog bestaan. De schepen worden ingezet bij culturele evenementen, uitstapjes met gasten en sponsors, wedstrijden en opleidings- en trainingstochten met vrijwilligers. Ze vormen een beeldbepalend element in thuishaven Volendam.

Kwakken zijn forse schepen, met een inrichting en tuigage die rechtstreeks uit de 19e eeuw stamt. Om er bekwaam en veilig mee te kunnen varen is specifieke kennis en ervaring nodig. Dat geldt zeker bij tochten met passagiers. Schip en passagiers zijn dan toevertrouwd aan de zorg van de schipper, plus één maat. De bemanning is steeds wisselend, afkomstig uit het vrijwilligersbestand van de vereniging. Er zijn grote verschillen in kennis en ervaring. Als de vaardigheden onvoldoende zijn, ontstaan er risico's voor schip en opvarenden: schades, blessures en geknakte ego’s. Daaarom is er structuur gebracht in het bemanningssyteem:

Er is een opleidingscommissie.
Er zijn specifieke eisen aan de bekwaamheid van bemanningsleden, los van de bestaande, wettelijke vereisten.
Er wordt in de bemanningspools onderscheid worden gemaakt tussen opstappers, maten en schippers.
Om maat of schipper te kunnen worden, moet je een vaartraining hebben doorlopen, tenzij je daar door de opleidingscommissie geheel of gedeeltelijk van wordt vrijgesteld vanwege bewezen vaardigheid.
Van elke opstapper wordt verwacht, dat hij de ambitie heeft om door te groeien naar maat of schipper.

Leerdoelen

Het doel van onze vaartraining is:

Veilig en vlot kunnen varen met een Kwak, bij elk weertype, op het Markermeer, met een tweekoppige bemanning en een groep van maximaal 12 passagiers.

Afgeleide doelstellingen:

De specifieke veiligheidsrisico’s op een kwak leren kennen en hanteren.
Alle vaarhandelingen op een doeltreffende en consequente manier kunnen uitvoeren. Schipper en maat moeten elkaar niet voor verassingen stellen; de onderlinge communicatie over vaarhandelingen moet kort en bondig kunnen blijven.
Andere opvarenden veilig, effectief en met plezier laten meehelpen bij de vaarhandelingen, ook als ze geen enkele ervaring hebben.
Leren om je lichaamskracht aan boord efficiënt te gebruiken. Alles is groot en zwaar. Als je verkeerd tilt of trekt dan lukken dingen niet en loop je blessures op.
Onder alle omstandigheden het gastheerschap overeind kunnen houden. De passagiers moeten steeds het gevoel houden dat ze in goede handen zijn en dat er oprechte aandacht voor ze is.

Er wordt tijdens de training geen aandacht besteed aan bijzondere handelingen, die bij het normale vaarbedrijf niet aan de orde komen, zoals wedstrijdtechnieken en visserijtechnieken. Zaken die per schip kunnen verschillen, zoals motor- en elektrische installatie, worden slechts globaal aangeduid.

Waarom deze theorie, naast praktijktrainingen ?

De praktijk blijft de beste leerschool. Maar aan boord is niet altijd genoeg rust en concentratie om alles optimaal in je op te nemen. Het water lokt, iedereen wil graag vlot en energiek aan de slag. Sommigen zijn erop gebrand om ongevraagd hun eigen kundigheid tentoon te spreiden. En mensen helpen elkaar soms té goed, waardoor je nauwelijks de kans krijgt, om te leren hoe je iets solo kunt doen. Daarom kiezen we ervoor om naast de praktijkdagen ook een tekstboek en theoriebijeenkomsten te verzorgen. Het tekstboek dient als naslagwerk en is nu in een modern jasje gestoken, in de vorm van dit wikibook.

Voor welke schepen ?

Deze tekst is geschreven met de situatie en gewoontes op 'Volendammer kwakken' als uitgangspunt, omdat onze vrijwilligers meestal met dat scheepstype varen. De vier houten kwakken zijn in grote lijnen allevier identiek getuigd en uitgerust. Alleen in de details zijn er wat kleine verschillen, bijvoorbeeld motorisering en zwaarte van het zeildoek. Een zeer groot deel van deze tekst is toepasbaar op een veel bredere groep schepen: alle botters, of zelfs alle platbodems.

Schippers en maten

De vaartraining is zowel voor schippers als voor maten bestemd, omdat beide in staat moeten zijn om alle vaarhandelingen te verrichten (één van beide kan onderweg uitvallen). Wat betreft de onderlinge verhouding tussen schipper en maat: de schipper beslist, ook als je het als maat anders zou doen, of als het indruist tegen dingen die je eerder geleerd hebt. Deze gezagsverhouding aan boord bestaat al sinds mensenheugenis en daar zijn goede redenen voor:

De wet eist ondubbelzinnig, dat het gezag aan boord bij één persoon ligt.
De schipper is doorgaans degene met de meeste kennis en ervaring, zijn oordeel moet daarom automatisch het zwaarst wegen.
In spoedeisende situaties is er geen tijd voor discussies en inspraak.
Discussie tussen schipper en maat maakt geen vertrouwenswekkende indruk op gasten.
Last but not least: ook een schipper heeft het recht om van z'n fouten te leren!

Er is een belangrijke uitzondering: een acute noodsituatie. Dan mag iedereen aan boord alles in het werk stellen om schip en opvarenden in veiligheid te brengen, ook als dit ten koste gaat van het gezag van de schipper. Natuurlijk kan er na afloop (als de passagiers zijn vertrokken!) onbeperkt gediscussieerd worden over de vaarpraktijk. Dat is leuk en leerzaam. Een goede schipper zal de mening van z’n maat daarbij ook serieus nemen. Maar stel het alsjeblieft even uit tot het biertje na afloop!

Indeling tekstboek

Dit boek is verdeeld in 3 blokken:

Achtergrondkennis schip. De kern van dit blok is het hoofdstuk “benamingen tuig-onderdelen”. Hierin wordt de naam, plaats en functie van alle tuigonderdelen behandeld.
Vaarpraktijk: hier worden de meest voorkomende vaarhandelingen stapsgewijs uitgelegd.
Veiligheid aan boord: hier worden de veiligheidsaspecten van diverse handelingen uit blok 2 nog eens op een rij gezet en er is daarnaast o.a. aandacht voor algemene veiligheidsregels, EHBO, man-over-boord.

Verbeteringen

Verbeteringen in de tekst van dit Wikiboek zijn altijd welkom. Maak wel even een wiki-gebruikersnaam aan, zodat we op het tabblad "geschiedenis" kunnen volgen wie wat doet. Als je een flinke wijziging wilt aanbrengen, kun je het ook van tevoren even "in de groep" gooien op het tabblad "overleg". Henk de Boer (schrijver van de oorspronkelijke tekst) zal proberen van tijd tot tijd een oogje in het zeil te houden.

Tot slot : voor het gemak wordt overal in de tekst van “hij/hem” gesproken. Uiteraard kan hiervoor “zij/haar” worden ingevuld als dat je beter past. Veel leesplezier !

Terug naar beginpagina