Η οριστική (de aantonende wijs)
[bewerken]- De οριστική wordt gebruikt om de volgende situaties aan te geven.
- een werkelijkheid of een feit
| κοιτάζει το γαλάζιο πουλί
|
hij kijkt naar de blauwe vogel
|
| το νερό της θάλασσας δεν πίνεται
|
het water van de zee is niet drinkbaar
|
- een mogelijkheid
| θα έδινα τα πάντα, για να πετύχω
|
ik zou alles geven om te slagen
|
- een waarschijnlijkheid
| ο Πέτρος δεν είναι μέσα. Θα παίζει στην αυλή
|
Petros is niet binnen. Hij zal (wel) in de tuin spelen
|
| δε θέλει να ακολουθήσει˙ θα κουράστηκε
|
hij wil niet meegaan. Hij zal wel moe zijn (geworden)
|
- een wens
| μακάρι να μην τον γνώριζα
|
had ik hem maar niet leren kennen
|
- een vraag
| δεν έρχεσαι αύριο μαζί μου στη δουλειά;
|
kom je morgen niet met me mee naar het werk?
|
- οριστική του ενεστώτα in plaats van een gebiedende wijs
| αν τύχει και αργήσω, με περιμένεις λίγο
|
als ik wellicht laat ben, wacht dan even op me
|
- οριστική παρατατικού in plaats van gebiedende wijs
| πού είσαι, Πέτρο, να πήγαινες μια στιγμή να δείς τι κάνει το παίδι (= πήγαινε σε παρακαλώ)
|
waar ben je Petros? ga even kijken hoe het met het kind gaat
|
- οριστική παρατατικού in plaats van οριστική του ενεστώτα in geval van een gedetailleerde actie.
| θα σε συμβούλευα να δεις το έργο αυτό
|
ik zou je adviseren dat stuk te gaan zien
|
Η υποτακτική (de aanvoegende wijs)
[bewerken]- De υποτακτική geeft aan:
- wat eventueel gebeurt
| αν βρω λίγο χρόνο, θα ζωγραφίσω
|
als ik even tijd vind, ga ik schilderen
|
- of wat wenselijk is
| ας γίνω πρώτα καλά, και βλέπουμε ύστερα
|
als ik eerst maar beter ben, dan zie we later wel
|
- een aansporing
| εδώ ας σταθούμε κι ας ξαποστάσουμε λίγο
|
laten we hier (even) stoppen om wat uit te rusten
|
- een concessie
| ας έρθει κι αυτός, αφού το θέλει
|
laat hij ook maar komen, als hij dat wil
|
- een wens
| ας πάει στο καλό
|
moge het hem goed gaan
|
- een mogelijkheid
| τοτε να δεις τι αξίζω
|
dan kan je zien wat ik waard ben
|
- een onzekerheid
| να το πω; να μην το πω; τι να κάνω;
|
zal ik het zeggen of niet, wat zal ik doen?
|
- een waarschijnlijkheid
| έρθει δεν έρθει, εγώ θα πάω
|
of hij (nou) komt of niet; ík zal (in ieder geval) gaan
|
- een bevel of verbod
| μη μου ξαναμιλήσεις
|
spreek niet meer tegen mij
|
- De υποτακτική kan in een bijzin zowel in het heden, verleden als toekomst gebruikt worden, dit heeft echter geen invloed op de uitgangen. De betekenis laat zich dan afleiden uit de hoofdzin.
- Bovendien kan de υποτακτική zowel het onvoltooide, momentane als voltooide aspect verwoorden.
- Zie ook de voorbeelden aan het eind van dit hoofdstuk.
Η προστακτική (de bevelende wijs)
[bewerken]- bevel, aansporing, verbod, verzoek of wens
| ανοίξτε τα παράθυρα
|
open de ramen
|
| μη φωνάζετε έτσι
|
schreeuw niet zo
|
- Behalve de deelwoorden op –οντας, -ώντας, -όμενος, -ομένος komen nog regelmatig de archaïsche deelwoorden op –ών en -άς voor.
- Deelwoorden op –οντας, -ώντας, -όμενος, -ομένος
- Deelwoorden bestaan in de
- ενεστώτας
- στην ενεργητική φωνή
| πέρασε τη ζωή του ταξιδεύοντας
|
hij bracht zijn leven reizend door
|
| πάτησε πρώτος το κάστρο κρατώντας στα χέρια του τη σημαία
|
hij betrad als eerste het kasteel, de vlag in zijn handen houdend
|
| μην ξέροντας τι να πω, ρώτησα κάτι, για να βγω από την αμηχανία
|
niet wetend wat te zeggen, vroeg ik iets om aan de verlegenheid te ontkomen
|
- en zeldzamer in de παθητική φωνή
| το πήρε με τρεμάμενα χέρια
|
hij pakte het met trillende handen aan
|
| τρεχούμενος λογαριασμός
|
de lopende rekening
|
| χωρίστηκαν σε δύο αντιμαχόμενα στρατόπεδα
|
ze verdeelden zich in twee vijandige kampen
|
- παρακείμενος
| είδα πάνω στο μόλο αραδιασμένα τα κόκκινα σταμνιά
|
ik zag boven op de pier de rode waterkruiken uitgestald
|
| ήταν πολύ λυπημένος με όσα γίνονταν γύρω του
|
hij was heel verdrietig met al wat er om hem heen gebeurde
|
Η μετοχή του ενεργητικού ενεστώτα (tegenwoordig deelwoord actief)
[bewerken]- De μετοχή του ενεργητικού ενεστώτα wordt alleen bijwoordelijk gebruikt.
| πέρασε τη ζωή του ταξιδεύοντας
|
hij bracht zijn leven reizend door
|
Η μετοχή του παθητικού παρακειμένου (voltooid deelwoord)
[bewerken]- geeft gewoonlijk een toestand weer, ook als het een deelwoord bij een deponens is.
| είδα πάνω στο μόλο αραδιασμένα τα κόκκινα σταμνιά
|
ik zag boven op de pier de rode waterkruiken uitgestald
|
Η μετοχή του παθητικού ενεστώτα (tegenwoordig deelwoord passief)
[bewerken]- als bijvoeglijk naamwoord
| το αποφάσισαν οι εκπρόσωποι των συνεργαζόμενων σωματείων
|
dat besloten de vertegewoordigers van de samenwerkende arbeidersverenigingen
|
- naamwoordelijke bepaling
| άσπρα τα μαλλιά, τρεμάμενα τα πόδια
|
wit de haren, trillend de benen
|
- naamwoordelijk deel van het gezegde
| όλοι του ήταν χαρούμενοι
|
ze waren allemaal gelukkig
|
- De μετοχή kan zowel in het heden, verleden als toekomst gebruikt worden, dit heeft echter geen invloed op de uitgangen.
- Bovendien kan de μετοχή zowel het onvoltooide, momentane als voltooide aspect verwoorden.
- Zie ook de voorbeelden aan het eind van dit hoofdstuk.
De archaïsche deelwoorden op –ών en –άς
[bewerken]ο ενεργητικός ενεστώτας (tegenwoordig deelwoord actief)
[bewerken]
| -ων, -ουσα, -ον
|
ακμάζων
|
| -ών, -ώσα, -ών
|
κυβερνών
|
| -ών, -ούσα, -ούν
|
αντιφρονών
|
ο ενεργητικός αόριστος (tegenwoordig deelwoord actief)
[bewerken]ο παθητικός αόριστος (voltooid deelwoord actief)
[bewerken]
| -είς, -είσα, -έν
|
διασωθείς
|
- Als vertaling van het begrip απαρέμφατο wordt steevast voor het begrip infinitief gekozen. Dat is eigenlijk zeer merkwaardig. Het Nieuwgrieks kent geen infinitief (onbepaalde wijs) en werkwoordsvorm die ermee aangeduid wordt, heet in het Nederlands voltooid deelwoord.
- Wat de twee begrippen gemeen hebben is dat ze onverbuigbaar zijn. Wat ze verschillend maakt, is dat het Nieuwgrieks aparte vormen voor de ενεργητική φωνή en voor de παθητική φωνή kent.
- De aparemfato wordt gebruikt om de voltooid tegenwoordige tijd en de voltooid verleden tijd te vormen.
- Los van de απαρέμφατο (infinitief/voltooid deelwoord) bestaan er in het Nieuwgrieks nog enkele archaïsche uitdrukkingen waarin de echte Oudgriekse infinitief nog voorkomt.
| το υπάρχειν
|
het bestaan
|
| τρόπος του λέγειν
|
bij wijze van spreken
|
| έχει δούναι και λαβείν με τους εμπόρους
|
hij heeft zakelijke relaties met de kooplui
|
Waar in het Nederlands de infinitief (als onderdeel van het werkwoordelijk deel van het gezegde) gebruikt wordt, wordt in het Grieks een bijzin gebruikt (en dus niet de aparemfato).
Waar in het Nederlands de infinitief als zelfstandig naamwoord wordt gebruikt, heeft het Grieks in een aantal gevallen een speciaal van het werkwoord afgeleid zelfstandig naamwoord. Als dit niet bestaat, gebruikt het Grieks een gesubstantiveerde bijzin.
Betekenis van de tijden bij de andere aspecten
[bewerken]- υποτακτική (aantonende wijs) en προστακτική (bevelende wijs)
- hoofdzin
- toek.tijd, aanvoegende wijs, onvolt.aspect
| μην καρτερείς εδώ πουλί και μην προσμένεις χλόη
|
verwacht hier geen vogel en geen gras
|
- toek.tijd, bevelende wijs, moment.aspect
| μαύρισε, κύμα, τον αφρό κι εσείς, βουνά, το χιόνι
|
golf, maak het schuim zwart en jullie, bergen, de sneeuw
|
- bijzin
- heden, aanvoegende wijs, onvolt.aspect
| περπατούν στις άκρες των ποδιών, για να μην ξυπνήσουν το παιδί
|
zij lopen op hun tenen om het kind niet wakker te maken
|
- verleden, aanvoegende wijs, onvolt.aspect
| περπατούσαν στις άκρες των ποδιών, για να μην ξυπνήσουν το παιδί
|
zij liepen op hun tenen om het kind niet wakker te maken
|
- toek.tijd, aanvoegende wijs, moment.aspect
| θα περπατήσουν στις άκρες των ποδιών, για να μην ξυπνήσουν το παιδί
|
zij zullen op hun tenen lopen om het kind niet wakker te maken
|
- toek.tijd, aanvoegende wijs, volt.aspect
| δεν είναι και λίγο να έχει τελειώσει το απόγευμα όλες τις δουλειές του
|
het is ook niet niks om in de namiddag al zijn werk (al) af te hebben
|
- μετοχή (deelwoord)
- heden
| έρχεται τρέχοντας. Γυρίζει από τη δουλειά κουρασμένος
|
hij komt rennend. Hij komt vermoeid terug van zijn werk
|
- verleden, onvolt.aspect
| κατεβαίνοντας τις σκάλες σκεπτόμουν
|
de trap aflopend dacht ik na
|
- verleden, moment.aspect
| ήρθε τρέχοντας
|
hij kwam rennend
|
| γύρισε πολύ λυπημένος από τη δουλειά του
|
hij kwam heel verdrietig van zijn werk
|
- toekomst
| θα έρθει τρέχοντας. Θα γυρίζει το βράδυ κουρασμένος
|
hij zal rennend komen. Hij zal vermoeid van zijn werk terugkeren
|
