Nieuwgrieks/Syntax/Werkwoord/Wijs Deelwoord Aparemfato

Οι εγκλίσεις (de wijzen)

Η οριστική (de aantonende wijs)

De οριστική wordt gebruikt om de volgende situaties aan te geven.

een werkelijkheid of een feit

κοιτάζει το γαλάζιο πουλί	hij kijkt naar de blauwe vogel
το νερό της θάλασσας δεν πίνεται	het water van de zee is niet drinkbaar

een mogelijkheid

θα έδινα τα πάντα, για να πετύχω

ik zou alles geven om te slagen

een waarschijnlijkheid

ο Πέτρος δεν είναι μέσα. Θα παίζει στην αυλή	Petros is niet binnen. Hij zal (wel) in de tuin spelen
δε θέλει να ακολουθήσει˙ θα κουράστηκε	hij wil niet meegaan. Hij zal wel moe zijn (geworden)

een wens

μακάρι να μην τον γνώριζα

had ik hem maar niet leren kennen

een vraag

δεν έρχεσαι αύριο μαζί μου στη δουλειά;

kom je morgen niet met me mee naar het werk?

οριστική του ενεστώτα in plaats van een gebiedende wijs

αν τύχει και αργήσω, με περιμένεις λίγο

als ik wellicht laat ben, wacht dan even op me

οριστική παρατατικού in plaats van gebiedende wijs

πού είσαι, Πέτρο, να πήγαινες μια στιγμή να δείς τι κάνει το παίδι (= πήγαινε σε παρακαλώ)

waar ben je Petros? ga even kijken hoe het met het kind gaat

οριστική παρατατικού in plaats van οριστική του ενεστώτα in geval van een gedetailleerde actie.

θα σε συμβούλευα να δεις το έργο αυτό

ik zou je adviseren dat stuk te gaan zien

Η υποτακτική (de aanvoegende wijs)

De υποτακτική geeft aan:

wat eventueel gebeurt

αν βρω λίγο χρόνο, θα ζωγραφίσω

als ik even tijd vind, ga ik schilderen

of wat wenselijk is

ας γίνω πρώτα καλά, και βλέπουμε ύστερα

als ik eerst maar beter ben, dan zie we later wel

een aansporing

εδώ ας σταθούμε κι ας ξαποστάσουμε λίγο

laten we hier (even) stoppen om wat uit te rusten

een concessie

ας έρθει κι αυτός, αφού το θέλει

laat hij ook maar komen, als hij dat wil

een wens

ας πάει στο καλό

moge het hem goed gaan

een mogelijkheid

τοτε να δεις τι αξίζω

dan kan je zien wat ik waard ben

een onzekerheid

να το πω; να μην το πω; τι να κάνω;

zal ik het zeggen of niet, wat zal ik doen?

een waarschijnlijkheid

έρθει δεν έρθει, εγώ θα πάω

of hij (nou) komt of niet; ík zal (in ieder geval) gaan

een bevel of verbod

μη μου ξαναμιλήσεις

spreek niet meer tegen mij

De υποτακτική kan in een bijzin zowel in het heden, verleden als toekomst gebruikt worden, dit heeft echter geen invloed op de uitgangen. De betekenis laat zich dan afleiden uit de hoofdzin.

Bovendien kan de υποτακτική zowel het onvoltooide, momentane als voltooide aspect verwoorden.

Zie ook de voorbeelden aan het eind van dit hoofdstuk.

Η προστακτική (de bevelende wijs)

bevel, aansporing, verbod, verzoek of wens

ανοίξτε τα παράθυρα	open de ramen
μη φωνάζετε έτσι	schreeuw niet zo

Η μετοχή (het deelwoord)

Behalve de deelwoorden op –οντας, -ώντας, -όμενος, -ομένος komen nog regelmatig de archaïsche deelwoorden op –ών en -άς voor.

Deelwoorden op –οντας, -ώντας, -όμενος, -ομένος

Deelwoorden bestaan in de

ενεστώτας

στην ενεργητική φωνή

πέρασε τη ζωή του ταξιδεύοντας	hij bracht zijn leven reizend door
πάτησε πρώτος το κάστρο κρατώντας στα χέρια του τη σημαία	hij betrad als eerste het kasteel, de vlag in zijn handen houdend
μην ξέροντας τι να πω, ρώτησα κάτι, για να βγω από την αμηχανία	niet wetend wat te zeggen, vroeg ik iets om aan de verlegenheid te ontkomen

en zeldzamer in de παθητική φωνή

το πήρε με τρεμάμενα χέρια	hij pakte het met trillende handen aan
τρεχούμενος λογαριασμός	de lopende rekening
χωρίστηκαν σε δύο αντιμαχόμενα στρατόπεδα	ze verdeelden zich in twee vijandige kampen

παρακείμενος

είδα πάνω στο μόλο αραδιασμένα τα κόκκινα σταμνιά	ik zag boven op de pier de rode waterkruiken uitgestald
ήταν πολύ λυπημένος με όσα γίνονταν γύρω του	hij was heel verdrietig met al wat er om hem heen gebeurde

Η μετοχή του ενεργητικού ενεστώτα (tegenwoordig deelwoord actief)

De μετοχή του ενεργητικού ενεστώτα wordt alleen bijwoordelijk gebruikt.

πέρασε τη ζωή του ταξιδεύοντας

hij bracht zijn leven reizend door

Η μετοχή του παθητικού παρακειμένου (voltooid deelwoord)

geeft gewoonlijk een toestand weer, ook als het een deelwoord bij een deponens is.

είδα πάνω στο μόλο αραδιασμένα τα κόκκινα σταμνιά

ik zag boven op de pier de rode waterkruiken uitgestald

Η μετοχή του παθητικού ενεστώτα (tegenwoordig deelwoord passief)

als bijvoeglijk naamwoord

το αποφάσισαν οι εκπρόσωποι των συνεργαζόμενων σωματείων

dat besloten de vertegewoordigers van de samenwerkende arbeidersverenigingen

naamwoordelijke bepaling

άσπρα τα μαλλιά, τρεμάμενα τα πόδια

wit de haren, trillend de benen

naamwoordelijk deel van het gezegde

όλοι του ήταν χαρούμενοι

ze waren allemaal gelukkig

De μετοχή kan zowel in het heden, verleden als toekomst gebruikt worden, dit heeft echter geen invloed op de uitgangen.

Bovendien kan de μετοχή zowel het onvoltooide, momentane als voltooide aspect verwoorden.

Zie ook de voorbeelden aan het eind van dit hoofdstuk.

De archaïsche deelwoorden op –ών en –άς

ο ενεργητικός ενεστώτας (tegenwoordig deelwoord actief)

-ων, -ουσα, -ον	ακμάζων
-ών, -ώσα, -ών	κυβερνών
-ών, -ούσα, -ούν	αντιφρονών

ο ενεργητικός αόριστος (tegenwoordig deelwoord actief)

-ας, -ασα, -αν

λήξας

ο παθητικός αόριστος (voltooid deelwoord actief)

-είς, -είσα, -έν

διασωθείς

Το απαρέμφατο (de aparemfato)

Als vertaling van het begrip απαρέμφατο wordt steevast voor het begrip infinitief gekozen. Dat is eigenlijk zeer merkwaardig. Het Nieuwgrieks kent geen infinitief (onbepaalde wijs) en werkwoordsvorm die ermee aangeduid wordt, heet in het Nederlands voltooid deelwoord.

Wat de twee begrippen gemeen hebben is dat ze onverbuigbaar zijn. Wat ze verschillend maakt, is dat het Nieuwgrieks aparte vormen voor de ενεργητική φωνή en voor de παθητική φωνή kent.

De aparemfato wordt gebruikt om de voltooid tegenwoordige tijd en de voltooid verleden tijd te vormen.

Los van de απαρέμφατο (infinitief/voltooid deelwoord) bestaan er in het Nieuwgrieks nog enkele archaïsche uitdrukkingen waarin de echte Oudgriekse infinitief nog voorkomt.

το υπάρχειν	het bestaan
τρόπος του λέγειν	bij wijze van spreken
έχει δούναι και λαβείν με τους εμπόρους	hij heeft zakelijke relaties met de kooplui

 Waar in het Nederlands de infinitief (als onderdeel van het werkwoordelijk deel van het gezegde) gebruikt wordt, wordt in het Grieks een bijzin gebruikt (en dus niet de aparemfato).

 Waar in het Nederlands de infinitief als zelfstandig naamwoord wordt gebruikt, heeft het Grieks in een aantal gevallen een speciaal van het werkwoord afgeleid zelfstandig naamwoord. Als dit niet bestaat, gebruikt het Grieks een gesubstantiveerde bijzin.

Betekenis van de tijden bij de andere aspecten

υποτακτική (aantonende wijs) en προστακτική (bevelende wijs)

hoofdzin

toek.tijd, aanvoegende wijs, onvolt.aspect

μην καρτερείς εδώ πουλί και μην προσμένεις χλόη

verwacht hier geen vogel en geen gras

toek.tijd, bevelende wijs, moment.aspect

μαύρισε, κύμα, τον αφρό κι εσείς, βουνά, το χιόνι

golf, maak het schuim zwart en jullie, bergen, de sneeuw

bijzin

heden, aanvoegende wijs, onvolt.aspect

περπατούν στις άκρες των ποδιών, για να μην ξυπνήσουν το παιδί

zij lopen op hun tenen om het kind niet wakker te maken

verleden, aanvoegende wijs, onvolt.aspect

περπατούσαν στις άκρες των ποδιών, για να μην ξυπνήσουν το παιδί

zij liepen op hun tenen om het kind niet wakker te maken

toek.tijd, aanvoegende wijs, moment.aspect

θα περπατήσουν στις άκρες των ποδιών, για να μην ξυπνήσουν το παιδί

zij zullen op hun tenen lopen om het kind niet wakker te maken

toek.tijd, aanvoegende wijs, volt.aspect

δεν είναι και λίγο να έχει τελειώσει το απόγευμα όλες τις δουλειές του

het is ook niet niks om in de namiddag al zijn werk (al) af te hebben

μετοχή (deelwoord)

heden

έρχεται τρέχοντας. Γυρίζει από τη δουλειά κουρασμένος

hij komt rennend. Hij komt vermoeid terug van zijn werk

verleden, onvolt.aspect

κατεβαίνοντας τις σκάλες σκεπτόμουν

de trap aflopend dacht ik na

verleden, moment.aspect

ήρθε τρέχοντας	hij kwam rennend
γύρισε πολύ λυπημένος από τη δουλειά του	hij kwam heel verdrietig van zijn werk

toekomst

θα έρθει τρέχοντας. Θα γυρίζει το βράδυ κουρασμένος

hij zal rennend komen. Hij zal vermoeid van zijn werk terugkeren