Nieuwgrieks/Syntax/Bijwoordelijke Bijzin

Bijwoordelijke bijzinnen worden onderscheiden in bijzinnen die ingeleid worden door een voegwoord en bijzinnen die ingeleid worden door een betrekkelijk voornaamwoord.

Het onderscheid in soorten bijzinnen is op zich in het Grieks niet zeer verschillend van dat in het Nederlands. Het probleem van de bijzinnen is de keuze tussen aantonende en aanvoegende wijs. Indien deze keuze door het gebruikte voegwoord wordt bepaald, is dat bij de betreffende soort van bijzin vermeld.

Αιτιολογικές προτάσεις (causale bijzin)

In de hoofdzin ingeleid door:

voegwoorden als: γιατί, επειδή αφού, που, μια και, σαν ... που

ontkenning: δε

η νεράιδα λυπόταν, γιατί δεν ήταν όμορφη	de fee was verdrietig omdat zij niet mooi was
θύμωσε, επειδή του μίλησαν άσχημα	hij was boos omdat ze kwaad over hem spraken
σου τα χρωστώ όλα, αφού χωρίς εσένα δε θα ‘κανα τίποτε	ik ben je alles verschuldigd, omdat ik zonder jou niets gedaan had
χαίρομαι, που μου έγραψες αμέσως	ik ben blij dat je me meteen geschreven hebt
ας συνεχίσουμε τη συζήτηση, μια και τα ζητάτε	laten we de discussie voortzetten gezien het feit dat jullie dat vragen
ας ρωτήσουμε τον αδελφό του, γιατί αυτός μόνο θα ξέρει	laten we (het) je broer vragen, omdat hij alleen (het) weet

Causale bijzinnen die beginnen met για να hebben het werkwoord in de υποτακτική

ο αδελφός μου, για να μη διαβάζει όσο πρέπει, απορρίφθηκε στις εξετάσεις

mijn broer, is voor de examens gezakt omdat hij niet leert zoals het moet

Als voegwoord kan ook het woord και gebruikt worden

φύγε τώρα, και δεν έχω καιρό

ga weg, want ik heb geen tijd

Τελικές προτάσεις (ή του σκόπου) (finale bijzin)

In de hoofdzin ingeleid door:

voegwoorden als: για να, να

ontkenning: μη(ν)

πήγε να φέρει το βιβλίο του	hij kwam zijn boek brengen
έτρεχε, για να μη χάσει το τρένο	hij rende, opdat hij de trein niet zou missen
ήρθε, αλλά δεν είχα χρήματα, για να της έδινα	hij kwam, maar hij had geen geld, om haar te geven

Finale bijzinnen hebben over het algemeen het werkwoord in de υποτακτική.

Het kan echter ook in de οριστική παρατατικού staan en geven dan een onvervuld doel aan:

έπρεπε να ήσουν εκεί, για να τον έβλεπες

je had daar moeten zijn, om hem te zien

Het onderscheid tussen wenszinnen en finale zinnen is het volgende.

Wenszinnen zijn ονοματικές προτάσεις zonder speciale bijwoordelijke betekenis en worden nooit ingeleid met het voegwoord για να.

Finale bijzinnen worden bijna altijd ingeleid door het voegwoord για να en als ze worden ingeleid met het voegwoord να dan kan dat vervangen worden door για να.

θέλω να δουλέψω ( = θέλω δουλειά)	ik wil werken
ήρθα να δουλέψω ( = ήρθα για να δουλέψω)	hij kwam om te werken

Bijzinnen die ingeleid worden met για να kunnen behalve finale bijzinnen ook redengevende of consecutieve bijzinnen zijn.

Αποτελεσματικές (ή συμπερασματικές) προτάσεις (consecutieve bijzin)

In de hoofdzin ingeleid door:

voegwoorden als: ώστε, ώστε να, που, που να, για να

voornaamwoorden als: τέτοιος, τόσος, έτσι

ontkenning: δεν bij ώστε, που; μη(ν) bij ώστε να, που να

Indien de consecutieve bijzin een feitelijke consequentie weergeeft, staat het werkwoord in de οριστική:

μιλά πολύ σιγά, ώστε μόλις ακούεται	hij spreekt heel zachtjes, zodat ik het nauwelijks hoor
είναι τέτοιος άνθρωπος, που τον αγαπούν όλοι	hij is zo een man van wie allen houden

Indien de consecutieve bijzin een gewenste of waarschijnlijke consequentie weergeeft, staat het werkwoord in de οριστική δυνητική:

είναι τόσο σκληρός, ώστε τίποτε δε θα τον συγκινούσε	hij is zo hard, dat niets hem ontroert
έχει τόσα χρόνια να με δει, που δε θα με θυμάται	het is zo veel jaren (geleden) dat hij me zag, dat hij me zich niet zal herinneren

Indien gebruik wordt gemaakt van ώστε να of που να dan staat het werkwoord in de υποτακτική:

zowel in het geval van een gewenste of waarschijnlijke consequentie

δεν είναι ανόητος, να τα πει όλα	hij is niet dom, dus vertelt hij me alles
σε γέλασα τόσες φορές, ώστε να μη με πιστεύεις	ik heb je zo vaak bedrogen, dat je me niet meer gelooft
κανείς δεν είναι τόσο δυνατός, για να μπορεί τα πάντα	niemand is zo sterk dat hij alles kan

als van een feitelijke consequentie

κουράστηκε τόσο χτες, ώστε να μην έρθει σήμερα στην ώρα μου

hij had zich gisteren zozeer vermoeid dat hij vandaag niet op tijd komt

Υποθετικές προτάσεις (conditionele bijzin)

In de hoofdzin ingeleid door:

voegwoorden als: αν, εάν, σαν, άμα, καθώς, (να), είτε, κι αν

ontkenning: δε(ν), (μη na να)

αν είστε φίλοι, να μείνετε	als jullie vrienden zijn, blijf dan
αν σου το είπα, ήμουν ασφαλώς αφηρημένος	als ik je dat gezegd heb, was ik zeker verstrooid
αν θα πάτε στο χωριό, θα περάσετε ωραία	als jullie naar het dorp gaan, hebben jullie een geweldige tijd
αν άκουε τον πατέρα του, θα ήταν σήμερα σπουδαίος άνθρωπος	als hij naar zijn vader had geluisterd, zou hij nu een belangrijk man zijn
αν είχες διαβάσει το μαθήματά σου, τώρα θα ήσουν ήσυχος	als je je lessen had geleerd, zou je nu kalm zijn
αν άνοιγες αυτό το μαγαζί, θα μπορούσες να κερδίσεις πόλλα	als je die winkel zou hebben geopend, zou je nu veel geld kunnen verdienen
αν τον κοίταζες, χαμήλωνε το βλέμμα	als je naar hem zou staren, zou hij zijn ogen neerslaan
αν βρέξει, θα μείνουμε στο σπίτι	als het regent, zullen we thuis blijven
αν πάω στην Καβάλα, θα επισκεφτώ oπωσδήποτε και τους Φιλίππους	als ik naar Kabala ga, zal ik hoe dan ook ook de Filippoi bezoeken
αν έχεις φίλους, αισθάνεσαι δυνατός	als je vrienden hebt, voel je je sterk
αν χάσεις την ψυχραιμία σου, χάνεις τη δύναμη να σκεφτείς	als je je kalmte verliest, mis je de kracht om na te denken

Een conditionele zin kan ook vorm gegeven worden door middel van een vraagzin:

έχεις γρόσια; έχεις γλώσσα

heb je geld? dan heb je een stem

Bij conditionele zinnnen met twee of meer tegengestelde condities worden gebruik gemaakt van het voegwoord είτε of κι αν:

είτε το θέλεις είτε δεν το θέλεις, αυτό θα γίνει	of je het nu wil of niet, dat zal gebeuren
κι αν περνάς κι αν δεν περνάς, τα παπούτσια σου χαλνάς	of je nou langskomt of niet, je verslijt je schoenen

Vaak wordt de voorwaarde of het resultaat achtewege gelaten, als dit vanzelfsprekend is:

να προσέχεις· μόνο έτσι θα μάθεις γράμματα	wees voorzichtig; alleen zo word je wijs
αύριο θα πάμε εκδρομή, έκτος αν βρέχει	morgen gaan we een tochtje maken, behalve als het regent

Niet alle bijzinnen die met αν beginnen zijn conditionele bijzinnen:

παρομοίωση (vergelijking)

από τότε αν τον είδες εσύ, τον είδα κι εγώ ( = όπως ή όσο τον είδες εσύ ...)

vanaf dat moment, als je hem had gezien, zou ik hem ook gezien hebben = ík heb hem in ieder geval niet gezien

έντονη αντίθεση (sterke tegenstelling)

αν ήταν <η Παντάνασσα> πρωτοτάξιδη, εμείς ήμαστε παλιοί θαλασσομάχοι ( = ήταν βέβαια η Παντάνασσα, εμείς όμως ήμαστε ...)

bijna niet te vertalen uitdrukking

αιτία (reden)

δεν απελπίστηκε, αν δε τα κατάφερνε με την πρώτη φορά ( = επειδή δεν τα κατάφερε ...)

“slecht Grieks”

αποτέλεσμα (resultaat)

αν τρώει τώρα ήσυχο ψωμί, αφορμή είναι η αδελφή του ( = η αδελφή του είναι αφορμή, ώστε να τρώει τώρα ...)

“slecht Grieks”

ανάπτυξη του αόριστου νοήματος (weergave van een onbestemd gevoel)

αν είμαι σήμερα κάτι, το χρωστώ σ’αυτόν ( = το ότι είμαι σήμερα ...)

dat ik vandaag iets ben, dat dank ik aan hem

απειλή (bedreiging)

αν σε πιάσω ...

als ik je te pakken krijg …

αν kan ook uitdrukken:

wens met παρατατικό οριστικής

αχ, αν το ήξερα πιο πριν ( = μακάρι να το ήξερα ...)

ach, had ik dat maar eerder geweten

indirecte vraag

ρώτησέ τον αν πήγε σήμερα σχολείο

hij vroeg hem of hij vandaag naar school zou gaan

Εναντιωματικές και παραχωρητικές προτάσεις (concessieve bijzin)

Εναντιωματικές προτάσεις (tegenstelling)

in de hoofdzin ingeleid door:

voegwoorden als: αν και, ενώ, μολονότι, καθώς, μόλο που, και που, που, και ας, ας

ontkenning: δε(ν), behalve na και ας dan μη(ν)

αν και είχε παιδιά, έμεινε στο τέλος μόνος	hoewel hij kinderen had, bleef hij uiteindelijk alleen
ενώ δεν είναι πλούσιος, ζει πολύ ευχαριστημένος	terwijl hij niet rijk is, leeft hij heel gelukkig
ζει πολυ ευτυχισμένος, κι ας μην είναι πλούσιος	hij leeft heel gelukkig, ook al is hij niet rijk
αποφάσισα να πάω, μόλο που δεν το ήθελα καθόλου	ik besloot te gaan, hoewel ik het helemaal niet wilde
και που τον προσκάλεσαν, πάλι δεν πήγε	ook al nodigden ze hem uit, hij ging weer niet
θα έπρεπε να τον καλέσει το μεσημέρι, μολονότι αυτό δεν του ήταν ευχάριστο	hij zou hem vanmiddag moeten uitnodigen, hoewel hem dat niet aangenaam was

Παραχωριτικές προτάσεις (concessie)

in de hoofdzin ingeleid door:

voegwoorden als: και αν, και να, και ... να, πoυ να, να, ας, ας ... και

ontkenning: μη(ν), behalve na και αν dan δε(ν)

και αν ακόμη δεχτείς, πρέπει να τους πεις τις αντιρρήσεις σου	ook al accepteer je (het), je moet ze toch je bezwaren zeggen
και να μη μου τό’λεγες, εγώ θα περνούσα	ook al zou je me het niet zeggen, ík zou doorgaan
εγώ δεν πάω, που να χαλάσει ο κόσμος	ík ga niet, ook al vergaat de wereld
δεν πέρασες ποτέ, ας ήταν και για λίγο	je kwam nooit langs, ook al was het maar voor even
δεν υπάρχει λόγος να φύγουμε κι αν ακόμα δεν έχουμε εργασία	er is geen reden om weg te gaan, ook al hebben we geen werk

Χρονικές προτάσεις (temporele bijzin)

In de hoofdzin ingeleid door:

voegwoorden als: όταν, σαν, ενώ, καθώς, αφού, αφότου, πριν, πριν να, μόλις, προτού, ώσπου, όσο που, όποτε, άμα, όσο, ότι, εκεί που, όσο που να, έως ότου να, κάθε που

ontkenning: δε(ν) behalve na να

Er is naar het Griekse taalgevoel vaak sprake van een temporele bijzin waar naar het Nederlandse taalgevoel een voorwaardelijke bijzin op zijn plaats zou zijn.

όταν δουλεύει, χαίρεται	wanneer hij werkt, is hij gelukkig
όποτε πεινούσε, ζητούσε να φάει	wannéér hij ook (maar) honger zou hebben, zou hij om eten vragen
σαν τά’μαθε όλα, άλλαξε γνώμη	toen hij alles gehoord had, veranderde hij van mening
όταν δεν έρχονται αυτοί, πάμε εμείς	wanneer zij niet komen, gaan wij
πριν (να) φύγει, συμφιλιώθηκε με τον αδελφό του	voordat hij wegging, verzoende hij zich met zijn broer
θα τα ξοδέψει όλα, ώσπου να μην του μείνει δεκάρα	hij zal alles verbruiken, zodat hem geen dubbeltje resteert

Ook het voegwoord και kan als temporeel voegwoord gebruikt worden

ήρθες, και σε θέλαμε ( = όταν, τη στιγμή που σε θέλαμε)

je kwam, precies op het moment dat wij je nodig hadden

Αναφορικές επιρρηματικές προτάσεις (betrekkelijke bijwoordelijke bijzin)

Betrekkelijke naamwoordelijke bijzinnen en betrekkelijke bijwoordelijke bijzinnen zijn samengevoegd in één totaaloverzicht van betrekkelijke bijzinnen.