Maatschappijleer/Basisbegrippen maatschappijleer/Begrippen wat is maatschappijleer?

Belang

Belang

Voordeel

Iets waar je een voordeel bij hebt.

Iets wat je belangrijk vindt omdat het voordelig of nuttig is.

Betrouwbaarheid

Eerlijkheid

Om na te gaan of informatie betrouwbaar is kun je kijken naar de bronvermelding, het onderscheid tussen feiten en meningen en of het onderwerp van verschillende kanten wordt belicht.

Bron

Oorsprong

Bronvermelding, een overzicht van gebruikte informatiebronnen

CBS

CBS

Centraal Bureau voor de Statistiek

Heeft als taak het publiceren van betrouwbare en samenhangende statistische informatie.

Het Centraal Bureau voor de Statistiek is in Nederland de instantie waar de verzameling, bewerking en publicatie van de statistieken ten behoeve van overheid, wetenschap en bedrijfsleven zijn gecentraliseerd.

Communicatie*

Kennisgeving

Het doorgeven van informatie

Communicatie is een proces van informatie-uitwisseling.

Bij communicatie is er altijd sprake van een zender, een boodschap met informatie en een ontvanger.

Communicatieruis*

De overdracht van informatie verloopt niet goed.

Ruis is een verzamelnaam voor storingen in menselijke communicatie.

Compromis

Middenweg

Een tussenoplossing.

Een compromis is een zodanige voorkoming of beëindiging van een conflict, dat geen van de strijdende partijen voor 100% zijn/haar zin of gelijk heeft gekregen, maar dat voor beide partijen aanvaardbaar is.

Dilemma*

Dilemma*

Een lastige keuze.

Een lastige keuze uit twee of meer alternatieven die beide of allemaal voor en/of nadelen hebben.

Discriminatie

Discriminatie betekent letterlijk "het maken van onderscheid".

Het onrechtmatig onderscheid maken tussen mensen of groepen.

Mensen van een bepaalde groep anders behandelen op grond van kenmerken die in de gegevens situatie niet van belang zijn.

Fatsoensnorm

Fatsoensnorm

Beleefdheidsregel

Ongeschreven regel.

Regels waaraan personen zich dienen te houden als zij fatsoenlijk willen zijn; hetgeen normaal gesproken als maat wordt genomen.

Gezag*

Gezag*

Invloed

Formele macht: officieel vastgelegd in regels en wetten.

Grondrechten

Basiswetten

Wetten die zo fundamenteel zijn voor de vrijheid, de ontplooiing, het welzijn en de bescherming van het individu en van groepen, dat ze in de grondwet zijn vastgelegd.

Grondwet

Constitutie

Staatsregeling

In het staatsrecht is een constitutie de grondslag van een staat. Deze is vaak, maar niet altijd, vastgelegd in een grondwet, een document waarin de grondrechten en/of de organisatiestructuur van de staat in een bepaald land beschreven staan.

Hoor en wederhoor*

Hoor en wederhoor*

De verschillende betrokkenen zijn gehoord.

Het beginsel van hoor en wederhoor is een principe uit de rechtspraak en de journalistiek dat inhoudt dat, als iemand beschuldigd wordt, er geluisterd moet worden naar wat de beschuldigde er op heeft te zeggen, voor er over hem geoordeeld wordt.

Indoctrinatie*

Indoctrinatie*

Eenzijdig onderwijzen

Bij indoctrinatie wordt er, in tegenstelling tot bij leren, geacht niet zelf na te denken en de ideeën en opvattingen kritiekloos over te nemen.

Eenzijdige opvattingen en meningen worden langdurig en systematisch opgedrongen met de bedoeling dat het publiek deze opvattingen kritiekloos accepteert.

Invloed

Overwicht

Informele macht: niet vastgelegd in regels.

Klassiek grondrecht

Klassiek grondrecht

De Grondwet bevat regels voor onze staatsinrichting. Ook legt de wet de grondrechten van burgers vast.

Rechten die de overheid moet garanderen.

Leerplicht

Leerplicht

De wettelijke verplichting kinderen onderwijs te laten volgen.

Maatschappelijk probleem*

Maatschappelijk probleem*

We spreken van een maatschappelijk probleem als: het probleem gevolgen heeft voor grote groepen in de samenleving; het probleem alleen gemeenschappelijk kan worden opgelost, waardoor de overheid zich moet bezighouden met de oplossing van het probleem; het probleem te maken heeft met tegenstellingen.

Maatschappelijke gedragsregel (maatschappelijke normen)

Onbeschreven regels die de meeste mensen vanzelfsprekend vinden en die voort komen uit geloof, tradities en gewoonten. (niet in een korte broek naar een begrafenis, iemand een hand geven).

Macht*

Iemand laten doen wat jij wilt.

Het vermogen om het gedrag en/of denken van anderen (sterk) te beïnvloeden.

Machtsmiddel*

Een middel waarmee je het gedrag van anderen kunt beïnvloeden.

Machtsbron

De manier waarop je macht verkrijgt.

Manipulatie*

Feiten worden opzettelijk weggelaten of verdraaid zonder dat de ontvanger dit merkt.

Montesquieu

Een Frans filosoof. Hij wordt beschouwd als een van de grondleggers van de sociologie en als een van de belangrijkste filosofen van de Verlichting.

Mening

Wat je van iets vindt.

Wat je van een subject of object vindt. Hoe je hierover oordeelt.

Een mening (Indogermaans moino: wissel, ruil) is een in de mens aanwezige subjectieve opvatting, dan wel attitude, ten opzichte van toestanden, gebeurtenissen of andere personen.

Minister

Een minister is een persoon die deelneemt aan de regering van een land, en die over het algemeen ook leiding geeft aan een ministerie.

Norm*

Norm*

Normen zijn regels die aangeven welk gedrag van mensen verwacht wordt.

Opvattingen over hoe je op grond van een bepaalde waarde behoort te gedragen.

Objectief*

Objectief*

Feiten noemen we objectief omdat ze iets zeggen over de werkelijkheid.

Onrechtvaardigheid

Een behandeling die iemand onrecht aandoet of een toestand die onrecht inhoudt.

Overheid

De overheid is het hoogste bevoegd gezag op een bepaald territorium of grondgebied.

Parlementaire democratie

Parlementaire democratie*

In een parlementaire democratie wordt de bevolking van het land vertegenwoordigd door het parlement.

Een parlementaire democratie is een representatieve democratie waarbij de burgers via gekozen vertegenwoordigers in het parlement, de wetgevende macht, invloed hebben op het beleid.

Pluriforme samenleving*

Een samenleving waarin mensen wonen met heel verschillende leefwijzen, verschillende waarden en normen en soms van verschillende etnische afkomst.

Politie

De politie is een overheidsdienst belast met de handhaving van openbare orde en veiligheid, het opsporen en onderzoeken van strafbare feiten, directe hulpverlening en het uitvoeren van aanhoudingen.

Bij een misdrijf verzamelt de politie informatie over het strafbare feit.

Politiek probleem*

Bij een maatschappelijk probleem is automatisch sprake van een politiek probleem.

Een politiek probleem is een ongewenst en veranderbaar beschouwde situatie waarbij de overheid betrokken is of zou moeten zijn. (Woerdman)

Propaganda*

Er wordt bewust eenzijdige informatie gegeven met als doel de mening van mensen te beïnvloeden.

Propaganda is een vorm van communicatie waarbij door de belanghebbende partij wordt getracht aanhangers voor haar gedachtegoed te winnen door het bespelen van de publieke opinie.

Reclame kun je beschouwen als een vorm van propaganda.

Recht

Recht

Recht is een verzamelnaam voor alle regels die er bestaan.

Geeft aan wat je mag doen en waar je recht op hebt.

Geheel van regels die in de samenleving van een land of regio gelden.

Rechtsnorm

Een (gedrags)regel die vastgelegd is in wetten.

Rechtsorde

Het geheel van rechtsregels en rechtsbeginselen en de manier waarop het recht is georganiseerd.

Rechtsstaat*

Een rechtstaat stelt de belangrijkste regels vast voor burgers en de overheid

Een staat waarin burgers met grondrechten worden beschermd tegen willekeur van de overheid.

Referentiekader

De 'selectieve-waarnemings-bril' waardoor je kijkt.

Alles wat je bezit aan kennis, ervaringen, normen, waarden en gewoontes.

Selectieve waarneming*

Selectieve waarneming*

Als iemand bewust of onbewust keuzes maakt bij het waarnemen.

Informatie wordt zodanig vervormd dat deze zo veel mogelijk past in ons referentiekader.

Selectieve waarneming wil zeggen dat je keuzes maakt bij het waarnemen van zaken.

Sleutelvragen*

Sleutelvragen*

Analysevragen

Onderzoeksvragen

Vragen die helpen bij het oplossen van maatschappelijke problemen.

Sleutel of analysevragen hebben te maken met actoren, politieke besluitvorming, oorzaken en gevolgen en vergelijkingen.

Sociaal grondrecht

Hierin is vastgelegd dat de overheid een zorgplicht heeft tegenover burgers.

Een sociaal grondrecht is een grondrecht dat actief optreden van de overheid vereist, bijvoorbeeld het recht op werk, huisvesting of onderwijs.

Werkgelegenheid, bestaanszekerheid, leefbaarheid en milieu, volksgezondheid, woongelegenheid en onderwijs.

De grondrechten zijn zogenaamde instructienormen; ze vormen een instructie aan de overheid om ervoor te zorgen dat er sociale gerechtigheid heerst en dat burgers zich voldoende kunnen ontplooien.

Sociale cohesie*

De samenhang tussen mensen in een gemeenschap of samenleving.

Sociale ongelijkheid*

Een ongelijke verdeling van maatschappelijke kansen, inkomen en politieke macht.

De ongelijke verdeling over personen en groepen van zaken die belangrijk worden geacht in een samenleving.

De ongelijke waardering en behandeling van hen op basis van maatschappelijke positie en leefstijl. Ook rechten en plichten zijn niet gelijkelijk verdeeld.

Sociale rechtsstaat

Een rechtsstaat is een sociale rechtsstaat wanneer er in de grondwet de sociale grondrechten van een mens zijn opgenomen.

Sociale verplichting*

Een regel die je wordt opgelegd door je omgeving.

Een verplichting die je in bepaalde situaties wordt opgelegd door je omgeving.

Verplichting die je in bepaalde situaties wordt opgelegd door je omgeving of door jezelf wordt opgelegd. Kan ook aan de hand van een norm zijn.

Stereotype*

Een vaststaand beeld van een hele groep mensen.

Een stereotype is een overdreven beeld van een groep mensen dat vaak niet overeenkomt met de werkelijkheid.

Subjectief*

Persoonlijke opvattingen.

Meningen zijn subjectief als ze alleen laten zien hoe iemand ergens over denkt.

Verzorgingsstaat*

Verzorgingsstaat*

In een verzorgingsstaat zorgt de overheid voor haar burgers.

Een verzorgingsstaat is een sociaal systeem waarin de staat primaire verantwoordelijkheid draagt voor het welzijn van zijn burgers, zoals in kwesties van gezondheidszorg, onderwijs, werkgelegenheid en sociale zekerheid.

Vooroordeel*

Een vooroordeel is een mening die niet op feiten is gebaseerd.

Als je iets over iemand oordeelt zonder dat je die persoon of zaak hebt leren kennen.

Vrijheid

Vrij zijn van (overheids)bemoeienis.

Waarde*

Waarde*

Een uitgangspunt of principe dat mensen belangrijk vinden in hun leven.

Sociale waarden zijn idealen en motieven die in een samenleving of groep als nastrevenswaardig worden beschouwd.

Wet

Wetten zijn geschreven rechtsregels.

Elke wet is onderdeel van het recht, maar het recht is breder dan enkel wetten.

Literatuurlijst

• Witteveen, W. (2001). De geordende wereld van het recht (2e ed.). Amsterdam, Nederland: Amsterdam University Press.
• Lesaffer, R. (2008). Inleiding tot de Europese rechtsgeschiedenis (2e ed.). Leuven, België: Universitaire Pers Leuven.
• Devos, C. (2006). De kleermakers en de keizer. Gent, België: Academia Press.