Architectuurgeschiedenis/Inleiding

Bouwkunst, Architectuurgeschiedenis - Inleiding

Architectuur, Inleiding in de architectuurgeschiedenis, Voorwoord en Inhoudsopgave

Inleiding

Architectuurgeschiedenis, Prehistorisch Bouwen en Bouwkunst

Inleiding

De geschiedenis van de architectuur gaat ver terug. Heel ver. Daarom zijn veel monumenten nog raadsels, vraagstukken of puzzels. De mens heeft veel gebouwd. Door gebrek aan onderhoud, door het weer, door catastrofes en vooral door de mens zelf in tijden van oorlog en geweld is er al veel verloren gegaan. Een groot aantal monumenten heeft echter de tand des tijds doorstaan en spreekt nog steeds volop tot de verbeelding. Wat voornamelijk verloren is gegaan is de gewone alledaagse volksbouw en de verhalen die er bij horen hoe men in de oudheid leefde. De huizen, de werkplaatsen en de aangelegde tuinen en terreinen die dagelijks door de gewone bevolking is gebruikt. Er is echter een heel grote overlap tussen het bouwen voor dagelijks gebruik en de monumenten. Met name in materiaalgebruik maar ook door bijzondere details en door het aanbrengen van versieringen.
Architectuur is ook toegepaste kunst. En daardoor laat architectuur ook een ontwikkeling zien: van een volk, van kunstuitingen en van persoonlijke inzichten, behoeftes, verlangens en geloof. In de oudheid had men vooral de behoefte om het bouwwerk te voorzien van kenmerken die het gebouw specifiek maakte. De ontwikkeling daarin is een wezenlijk onderdeel van de architectuur. in latere tijden is het bouwwerk zelf onderwerp van kunstzinnige vormgeving.

Bouwen om het bouwen

Bouwen is in de basis de activiteit die de mens onderneemt om meer beschutting te creëren dan in zijn directe omgeving aanwezig. De bouwsels die de mens al eeuwen opricht om deze extra beschutting te verkrijgen zijn vooral van pragmatische aard. Er is sneeuw en ijs, dus dan bouwen we een huis van sneeuw en ijs. En daarmee is de iglo als bouwwerk geboren. In de jungle gebruikt de prehistorische mens de bomen. Op de prairies en in de gematigde zones bouwt de mens met aanwezig materiaal eenvoudige hutten. Daar waar het kouder is en de natuur voldoende materiaal biedt, ontstaan hutten van steviger materiaal, meer waterbestendig en vooral groter. Deze vorm van ontwikkeling is de architectuur op de menselijke schaal.
Daarnaast heeft de mens (en dan niet alleen in de bouw maar zeker ook in de verhalen en de beeldende kunst) zijn angst voor de dood, de onbegrepen natuur en het idee van een god of vele goden geprobeerd vorm te geven en antwoorden te vinden op de vele vragen rond deze thema's. Dit heeft geleid tot een heel andere vorm van bouwen: de eerste architectonische uitingen op hogere schaal.

Dogon, Mali

Dogon dorp XIVe eeuw en later (onder UNESCO bescherming), Mali

Een goed voorbeeld van een combinatie van menselijke schaal en een hogere schaal van bouwen is de leefgemeenschap van de Dogon in Mali. Het is duidelijk zichtbaar dat de Moskee ver uitsteekt boven de aanwezige huizen, en niet alleen in grootte, maar ook voor wat betreft de fraai vormgegeven bouwkundige details en de versieringen. Toch is de moskee van de zelfde materialen als de huizen.
Door de droge natuur met onregelmatig zeer heftige regenval en de aanwezigheid van weinig andere materialen heeft het volk van de Dogon al in de prehistorie gekozen voor het werken met zo weinig mogelijk hout, veel leem/klei en vooral met veel handenarbeid. Elk jaar worden de strak gladgestreken gevels en daken van een nieuwe laag voorzien omdat de leem/klei er af weekt door de incidentele heftige regenval. De woningen worden door de bewoners zelf gedaan. De Moskee wordt door de gemeenschap als geheel en in één keer onderhouden.
In het verleden zijn de moskee en de daar tegenaan gebouwde verblijven onderhouden, aangepakt, aangepast, uitgebreid en voorzien van nieuwe materialen om de bouwsels te beschermen, sterker te maken. Maar bovenal heeft de Dogon gemeenschap geprobeerd het er ook indrukwekkend uit te laten zien.
De mens heeft belang bij het onderhoud aan zijn woning. Behoud van de woning betekent behoud van veiligheid en geborgenheid. Versieren van het gebouw betekent kenbaar maken dat de woning en daarmee de bewoner status heeft.
De gemeenschap heeft belang bij het behoud (en dus het onderhouden) en het verfraaien (bouwkundige details beter en "mooier" vormgeven) en versieren (er extra details aan toevoegen die geen bouwkundige betekenis hebben) van de moskee omdat daarmee de belangrijkheid van de moskee en indirect de belangrijkheid van de gemeenschap wordt verhoogd. Verfraaien en versieren versterkt de betekenis, de status en daarmee het belang van het gebouw. De grootte (lengte, breedte, hoogte, volume en omvang) is een van de belangrijkste factoren die de status van het gebouw bepalen.
Samenvattend:

Piramide van Maslov (5 lagen)

• de mens bouwt om zichzelf te beschermen.
• de mens bouwt voor zichzelf en de zijnen en wil daarin status tot uitdrukking laten komen.
• de mens bouwt gezamenlijk om uitdrukking te geven aan ideeën over hogere doelen en machten.

De vergelijking met de piramide van Maslov is hier zeer relevant.

Maslov Piramide	behoefte:	Bouwen voor het verkrijgen van die behoefte
fysieke behoeftes	warmte:	een vuurplaats
veiligheid en bescherming	afscherming van de natuur:	wanden en een dak
sociale contacten	samenkomst:	een huis en de omgeving
waardering en respect	onderscheid:	een bijzonder huis in een bijzondere omgeving
ontplooiing	ontwikkeling:	een bijzonder gebouw voor bijzondere doeleinden

Dogon, Mali, Beeldengalerij

• 
  Dogon huis, Mali
• 
  Dogon huis, Mali
• 
  Dogon huis, Mali
• 
  Dogon Graagschuur, Mali
• 
  Grote moskee van Djenné, Mali
• 
  Mali Moskee van Kani Kombolé, Mali

Lessen

De lessen die hieruit geleerd worden zijn:

• bouwen voor zichzelf doet de mens met de materialen uit de directe omgeving en hij produceert woningen die een antwoord geven op vele praktische vragen. Versieren heeft een beperkt doel en verhoogt mogelijk de status van de bewoner.
• bouwen voor het hogere doel doet de mens gezamenlijk. Dit leidt tot een bijzonder gebouw dat meer vormgeving mee krijgt en van meer en beter materiaal wordt gemaakt, een grotere inspanning vraagt en mooiere versieringen meekrijgt dan de "gewone" architectuur. Versieren verhoogt de status van het gebouw direct en indirect de gebruikers van dat gebouw. In het verlengde versterkt het versieren de bedoeling van het gebouw.
  

In de volgende hoofdstukken wordt steeds ingegaan op de architectuur van de menselijke schaal en de hogere schaal. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen het pragmatische bouwwens en bouwwijze en de wil van de gemeenschap om iets "moois" te creëren dat boven het pragmatische uitstijgt: we wil om een bijzonder gebouw status te mee te geven. Er wordt tevens een verband gelegd tussen de gebouwen op menselijke op een hogere schaal.