Ab Urbe Condita/Besluit

Hoe kon het dat het Imperium dat Rome had opgebouwd zo snel desintegreren? Waar liep het verkeerd met een systeem dat verscheidene eeuwen had stand gehouden en het imperium zelfs had doen uitbreiden? Een mogelijk antwoord is te vinden in de Latijnse term ambitus, die zo veel betekent als ongeoorloofde verkiezingspraktijken. Ons woord ambitie is dan ook afgeleid van dit woord.
Al bij de legendarische stichters van Rome kwam ambitus de kop op steken: terwijl Remus als eerste zes gieren zag, meende Romulus die na hem twaalf gieren zag dat hij het recht had de stad te stichten. Bij hun twist doodde Romulus vervolgens zijn tweelingbroer. Ook de ondergang van het koningschap werd gekenmerkt door ambitus, toen Lucius Iunius Brutus na het orakel van Delphi te hebben gehoord dat hij die het eerst zijn moeder zou kussen heerser van Rome zou worden de aarde kuste in de overtuiging dat de aarde de moeder van ieder mens was. Door het collegialiteitsprincipe van de belangrijkste ambten in Rome, werd de ambitie van de politici getemperd door die van hun collega. Lange tijd bleef dit systeem goed werken, totdat Gaius Marius de legers hervormde zodat de legerleiders niet langer meer ambtenaren in functie waren, maar slechts promagistraten. Dat zijn leerling Lucius Cornelius Sulla zich tegen hem keerde met de legers die hem waren toegekend om in het oosten de strijd aan te binden met Mithridates VI Eupator werd kenmerkend voor de ambitus die de Romeinse politiek dreef. Dat de ambten stilaan ook werden opgesteld voor leden van de ordo equester, zorgde ervoor dat leden van de ordo senatus uit de boot vielen, met als meest illustere voorbeeld Lucius Sergius Catilina die zijn ambitus zag worden gefnuikt door de eques Marcus Tullius Cicero. Het triumviraat gesloten op initiatief van de ambitieuze politicus Gaius Iulius Caesar met Gnaius Pompeius Magnus en Marcus Licinius Crassus Dives was dan ook een politiek bondgenootschap dat getuigde van de ambitus van de twee meest illustere veldheer-staatsmannen van die tijd. Dat Caesars adoptiefzoon op eigen initiatief een leger oprichtte en zonder ambt de strijd aanbond tegen Caesars moordenaars, getuigd van Augustus' ambitus die door de senaat niet te stuiten was.
Hoewel Augustus erin slaagde vanuit zijn functie als princeps de ambitus te kanaliseren, slaagde hij er niet in om de functie van princeps te vrijwaren van ambitus. De manier waarop de verschillende principes na Augustus werden aangesteld toont hoe de senaat vaak voor een voldongen feit stond en de nieuwe princeps slechts had te accepteren.
Het feit dat de Republiek lange tijd niet te lijden had onder ambitus kan worden verklaard door de moeilijke periodes die men kende met de vele oorlogen die men moest uitvechten voor het zelfbehoud en de veiligheid van Rome. Het is niet geheel onterecht dat verscheidene geschiedschrijvers in de oudheid al de verwoesting van Carthago zien als een keerpunt: hoewel Carthago een concurrent was voor Rome, was het tevens een collega die - zoals de consuls dat deden in Rome - elkaar in evenwicht hielden door hun onderlinge wedijver. Toen Carthago werd verwoest, had Rome nog maar weinig te vrezen. De laatste vrees die haar restte, was die voor de Galliërs. Het zou dan ook Caesar zijn die tot slot deze vrees bij de Romeinen wist weg te nemen. Na de nederlaag bij het Teutoburgerrijk in 9 besloot Augustus de grenzen van het Imperium te consolideren en met limes te versterken. Dat hij hiermee de ambities van zijn toekomstige generaals fnuikte, kan mogelijk ingecalculeerd zijn in Augustus' plannen die immers trachtte zo veel mogelijk de ambities van anderen in te perken. Dat dit zich tegen de princeps zou keren, zou al snel duidelijk worden: bij de dood van Augustus wensten de legioenen in Germania immers hun generaal Germanicus Iulius Caesar aan te stellen als princeps in plaats van hun vroegere aanvoerder Tiberius Iulius Caesar. De periode van de soldatenkeizers is dan ook de periode die het best aantoont hoeveel ambitieuze generaals het Imperium Romanum wel niet telde.
De pogingen de ambitie te kanaliseren door middel van de tetrarchie onder Domitianus, hield ook niet lang stand en toonde enkel dat zelfs zij die het hoogste hadden bereikt, moeite hadden dit los te laten. Dat het Imperium na Marcus Ulpius Traianus geen verdere uitbreiding meer kende, verhoogde ook de druk op de ketel. Omdat men niet genoeg soldaten meer van eigen bodem kon recruteren, besloten de Romeinen de hulp in te schakkelen van barbaarse foederati. Maar deze kregen al snel de smaak van ambitus te pakken en sommige van de Germaanse magistres militi zoals Stilicho en Ricimer, slaagden er dan ook in om de macht achter de troon te vormen. Dat Romulus Augustulus, de laatste keizer van het West-Romeinse Rijk, werd afgezet door Odoaker - zijn magister militus - die zich liet kronen als Rex Italiae toont welke ambitie deze Germaan wel niet koesterde.