Ab Urbe Condita/Ab excessu divi Remi

Bronnen: Titus Livius Velleius Paterculus Cassius Dio

De geschiedenis van Rome begint traditioneel Ab Urbe Condita, vrij te vertalen als "vanaf de stichting van de Stad" (letterlijk: "Vanaf de Stad gesticht"). En tevens laten de Romeinen hun geschiedenis traditioneel beginnen bij de broedermoord van Romulus op Remus. Pas vanaf de dood van Remus is er sprake van de stichting van Rome, dat naar zijn stichter Romulus genoemd zou zijn.

Roma ante condita.

Tot zover de traditionele Romeinse visie op haar geschiedenis. Hoewel het intussen wel duidelijk is dat de naam Romulus eerder is afgeleid van Rome dan omgekeerd, zullen we zien dat de traditionele Romeinse visie op haar geschiedenis in grote lijnen overeenkomt met de historische werkelijkheid.

Hoewel er al eerder nederzettingen waren op de plaats waar Rome zou ontstaan – waarvoor de Romeinen trouwens ook een lezing hebben met de Griek Euander als stichter van een van de nederzettingen – stellen we vast dat rond -750¹ Rome stilaan een stad begint te worden. Een stad geregeerd door koningen die van Latijnse, Sabijnse en Etruskische afkomst waren. Hoewel de traditionele visie van zeven koningen voor Rome onwaarschijnlijk is, geeft ze toch in grote lijnen de evolutie weer die Rome in deze periode doormaakte.

De nederzettingen van Rome

Excursie:

{{{1}}}

Roma saeculum VIII.

o funderingen van hutten x graven

Hutvormige urne

Rome bestond oorspronkelijk uit verscheidene kleine nederzettingen, gelegen op de mons Palatinus, mons Capitolinus en mons Quirinalis. Deze nederzettingen zouden zich tot een synoikismos (Oud-Grieks: συνoικισμός < συν [met; samen] + oἰκoς [huis; gemeenschap]) omvormen, waaruit de stad Roma ontstond.

Het is onzeker of al deze nederzettingen van Latijnse oorsprong waren. Er is vaak gesuggereerd – onder andere aan de hand van de religie – dat de mons Quirinalis bewoond werd door Sabijnen.²

Aan de hand van urnen die gevonden zijn op de mons Palatinus, kunnen we ons een beeld vormen van hoe de hutten er moeten hebben uitgezien.

Pre-urbane maatschappij

De kern van de pre-urbane Romeinse maatschappij was de familia onder leiding van de pater familias, die zijn patria potestas kon doen gelden voor de mater familias, filii familias, filiae familia, nepotes ex filiorum en servi familias. Hij had ius vitae necisque, maar was moreel verplicht voor tuchtiging een familieraad bijeen te roepen. De censor had bovendien de bevoegdheid om patres familias die het te bont maakten, uit hun stand te zetten.

Verscheidene familiae vormden een gens, die gebaseerd was op banden met een gemeenschappelijke voorvader (reëel of fictief). De gens regelde de onderlinge relaties tussen de familiae van de gens.³

Uiteindelijk waren deze gentes opgenomen in drie tribus, die onder leiding stonden van een tribunus. Deze drie tribus waren: de Ramnes, verbonden aan de mons Palatinus, de Tities verbonden aan de mons Esquilinus en de Luceres verbonden aan de mons Caelius. Elke tribus werd ingedeeld in tien curiae. Elk van deze curia stond onder leiding van een curio.

De urbanisatie van Rome onder de Etrusken

Onder de Etruskische "overheersing" kende Rome een enorme urbanisatie⁴: het Forum Romanum werd gedraineerd⁵, wegen werden aangelegd en Rome werd een echte stad. Rome werd in deze periode naar de eigen Etruskische steden gemodelleerd, die op hun beurt zich baseerden op de Griekse poleis (πόλεις) in Zuid-Italië.

Het einde van de koningstijd

Excursie:

{{{1}}}

Het einde van de koningstijd werd ingeleid door een aristocratische revolutie, net zoals in Athene was gebeurd. Het is dan ook opvallend dat de aanstokers van deze revolutie nauw verbonden waren met de koninklijke familie. Van een monarchie zou Rome evolueren naar een aristocratische oligarchie. De senaat, die in de koningstijd al een belangrijke rol speelde als adviesorgaan van de koning, werd behouden en het imperium, dat vroeger onverdeeld naar de koning ging, werd overgeheveld naar verschillende oude en nieuwe magistraturen. Rome werd een staat van magistraten in plaats van een staat van koningen.

De koningstijd zou volgens de traditie zijn geëindigd met de verkrachting van Lucretia, de vrouw van Collatinus, door Sextus Tarquinius, de zoon van koning Tarquinius Superbus.⁶ Lucretia zou zelfmoord plegen nadat ze haar echtgenoot en diens vriend Lucius Iunius Brutus over haar verkrachting had verteld. Daarop zou Brutus samen met Collatinus het voortouw hebben genomen in de opstand tegen de Tarquinii, die uit Rome zouden worden verdreven.

Voetnoten

1	De verschillende data gegeven voor de stichting van Rome bij antieke auteurs zijn: -814/813 door Timaios van Tauromenions, het eerste jaar van de achtste olympiade of het jaar van de Olympische spelen (-748) door Fabius Pictor, -729/728 door Cincius Almenus, het derde jaar van de zesde olympiade (-754/753) door Varro (foutieve berekening!) en -752/751 door Dionysius van Halikarnassos en Cato.
2	A. Momigliano, The origins of Rome, in F.W. Walbank – A.E. Astin – M.W. Frederiksen – e.a. (edd.), The Cambridge Ancient History. VII. Part 2. The Rise of Rome to 220 BC, Cambridge, 1990², pp. 86-87.
3	T.J. Cornell, The Beginnings of Rome: Italy From the Bronze Age to the Punic Wars (Circa 1,000 to 264 B.C.), Londen – New York, 1995, pp. 84-85 (nn. 9-11).
4	In recente werken heeft men het eerder over Etruskische invloed dan heerschappij, zie o.a.: T.J. Cornell, The Beginnings of Rome: Italy From the Bronze Age to the Punic Wars (Circa 1,000 to 264 B.C.), Londen – New York, 1995, pp. 159, 164 (nn. 49-50).
5	Dionysius van Halicarnassus, Antiquitates Romanae III 67.5.
6	Dionysius van Halicarnassus, Antiquitates Romanae IV 64-85, Titus Livius, Ab Urbe Condita I 57-60, Sextus Aurelius Victor, Liber de viris illustribus IX, Eutropius, Breviarium historiae Romanae I 8, Florus, Epitome de T. Livio Bellorum omnium annorum DCC Libri duo I 9, Cassius Dio, Historia Romana II fr. 26, Plutarchus, Vita Publicolae 1.

Bibliografie

• T.J. Cornell, The Beginnings of Rome: Italy From the Bronze Age to the Punic Wars (Circa 1,000 to 264 B.C.), Londen – New York, 1995. ISBN: 0415015960
• J. Lendering, Stad in marmer. Gids voor het antieke Rome aan de hand van tijdgenoten, Amsterdam, 2002. ISBN: 902533153X
• A. Momigliano, The origins of Rome, in F.W. Walbank – A.E. Astin – M.W. Frederiksen – e.a. (edd.), The Cambridge Ancient History. VII. Part 2. The Rise of Rome to 220 BC, Cambridge, 1990², pp. 52-112.