Schilderen/Ritme

Diverse manieren waarop ritme in een ontwerp kan voorkomen.

Ritme in een schilderij wordt bereikt wanneer één of meerdere elementen min of meer regelmatig worden herhaald, waarmee een gevoel van organisatie wordt bereikt. Het gaat dan om volledig identieke of vergelijkbare beeldelementen.

De term ritme heeft een sterke associatie met muziek of dans. Maar ritme komt ook in het dagelijks leven voor. Denk aan de hartslag, het ritme van dag en nacht, het ritme van de jaren. Dan heeft ritme altijd met tijd te maken. In een schilderij speelt die herhaling in de tijd minder een rol, behalve in de tijdsduur dat een kijker naar het schilderij kijkt. Ritme in een schilderij wordt weergegeven door herhaling op verschillende plaatsen.

Ritme is het tegengestelde van chaos. Een schilderij zonder ritme kan een chaotische indruk maken. Ritme is dus het brengen van orde in de chaos.

De verfstreken zelf

De verfstreken kunnen zelf een ritmische indruk maken, maar het is zaak daarmee op te passen, want allemaal dezelfde verfstreken neerzetten die in dezelfde richting wijzen kan tot een saai resultaat leiden. Hieronder wat mooie voorbeelden van ritme door de verfstreken zelf.

	Franz Skarbina: Friedrichstraße an einem regnerischen Abend, 1902	Julian Alden Weir Woodland Rocks 1910 tot 1919	Johann Fischbach Am Wiesenrand ca. 1871
	Drie voorbeelden van schilderijen waar de verfstreek het ritme bepaalt. Bij de grassprieten zijn de penseelstreken zeer lang, dus is het ritme heel duidelijk. Bij de stenen zijn de penseelstreken zeer kort, het ritme is kleinschalig, hoewel het over het gehele schilderij aanwezig is.

Herhaling van elementen

De herhaling van grotere elementen dan de verfstreken is een methode om ritme in een schilderij te bereiken. In de natuur komt herhaling van dezelfde of op elkaar lijkende elementen uiteraard heel vaak voor. Het kunnen bijvoorbeeld bergtoppen zijn, bladeren aan een tak, een bos met vele bomen, golven, dieren of vogels die bij elkaar in de buurt zijn, sporen van een dier in de sneeuw. Ook in een door mensen vormgegeven omgeving komen veel herhalingen voor, denk aan gebouwen, daken, torens, weilanden en sloten, straten met auto's, stoelen rond een tafel, tafels in een restaurant, een betegelde vloer, etc. etc.

Een belangrijk uitgangspunt is, vooral bij kleine aantallen, dat je met een oneven aantal voorwerpen een beter resultaat bereikt dan met een even aantal.

	Maria Bilders-van Bosse 1900 Eikenlaan in de nazomer	Hermine Overbeck-Rohte Drogende was 1896
	De bomen in de laan in het schilderij links geven een ritme van de dikke boomstammen, afgewisseld door dunnere stammen. Maar ook de blaadjes, die allemaal ongeveer even groot zijn afgebeeld, geven ritme weer. In het rechter schilderij, worden meerdere elementen herhaald, namelijk de bladeren bovenin, het witte wasgoed, en de houten palen van het hek.

Vormen, lijnen, kleuren etc.

Ritme in een schilderij hangt dus samen met herhaling. Ritme kan ontstaan door vormen te herhalen, maar ook door lijnen, lichten of kleuren te herhalen. Het hoeft niet steeds dezelfde vorm te zijn die herhaald wordt. Herhaling van eenzelfde vorm kan tot een saai resultaat leiden. De vormen kunnen beter enigszins gevarieerd worden in afmetingen, verhoudingen, of in de vorm zelf. Maar dit moet ook weer niet overdreven worden. Zowel te strakke herhalingen, als te willekeurige kunnen tot een onbevredigend resultaat lijden.

	Hier wat naar de mening van de schrijfster van dit boek wat minder geslaagde voorbeelden van ritme. In het schilderij met de stippen is het resultaat wat saai en onpersoonlijk. In het schilderstuk met de bamboe waartussen figuren staan is het ritme zo overheersend dat de afbeeldingen verloren gaan. En het schilderij met de slangen is te chaotisch.

Emoties en spanning

Het ritme kan ook allerlei emoties opwekken. Het weergegeven ritme kan dynamisch of statisch zijn, expressief, rustgevend, pathetisch, vluchtig etc, Om het ritme opwindend en actief te houden in een schilderij is het belang om te variëren in de details van de vormgeving van het voorwerp dat herhaald wordt.

	Zomaar wat ritmische schilderijen met dieren, kijk zelf eens welke emoties je hierbij ervaart.

Abstractie

Met name in abstracte kunst, of kunst die tegen de abstractie aanleunt, kan ritme toegepast om structuur in het schilderij te brengen. Soms benoemen de schilders hun werk zelfs al ritmisch.

	Paul Klee Kameel in ritmisch boomlandschap 1920	Robert Delaunay Rtme 1932	Theo van Doesburg Ritms van een Russische dans 1918

Meerdere ritmes in één werk

In schilderijen kunnen ook meerdere ritmes tegelijk aanwezig zijn, bijvoorbeeld een ritme van zowel de verfstreken als een herhaling van het motief. Dit komt ook voor in verschillende van de hierboven gegeven voorbeelden.

Werkelijk ritme

Tenslotte kan natuurlijk ook een schilderij worden afgebeeld met een verbeelding van werkelijk ritme, zoals dans, muziek of de werking van de tijd. Daarvan hieronder enkele voorbeelden.

	Frederick Arthur Bridgman Feest in het bos, bacchanten	Guill Scully, Saxofoonspeler 1996	Leo Rauth Danslied 1911
	Deze afbeeldingen zijn aanstekelijk, je zou bijna zelf gaan dansen!