Schilderen/Lijnen

Lijnen zijn een hulpmiddel om het oog door een schilderij te leiden en geven richting of beweging aan de compositie.

In de werkelijkheid komen volkomen rechte lijnen niet veel voor. Uitzonderingen zijn de rand van een weg, de horizon, tuigage van een zeilboot, of randen van allerlei voorwerpen die door mensen zijn gemaakt.

Het is wel belangrijk, als je rechte lijnen in de compositie opneemt, dat ze echt recht zijn. Dat geldt vooral voor de horizon, als die niet "horizontaal" loopt, zal dat onmiddellijk opvallen.

	Eugenio Cruz Vargas (1923–2014) Hommage aan Mozart	Idem Mystiek landschap	Mondriaan
	Links een compositie met lijnen in ogenschijnlijk willekeurige richtingen, die echter meteen de indruk van een landschap opwekken. In het midden een landschap, met een scheve horizon. En Mondriaan schilderde natuurlijk alleen zijn strenge strakke horizontale en verticale lijnen

Horizontaal, verticaal, diagonaal, rond

Vooral horizontale lijnen kunnen een effect van rust aan een schilderij geven. Verticale lijnen kunnen een associatie met kracht, stabiliteit of groei opwekken. Diagonale lijnen geven vooral richting en beweging in de compositie. Ronde lijnen kunnen een sierlijke en prettige indruk geven. Allerlei willekeurige lijnen geven al snel een onrustig beeld, maar dat kan natuurlijk ook de bedoeling van de kunstenaar zijn.

	Gernod Weis	Piet Mondriaan Strand met pieren bij Domburg	Reginald John "Rex" Whistler (1905–1944)
	Horizontale lijnen, ook al zijn ze fel rood geschilderd, geven rust en stabiliteit aan het schilderij, behalve dan in het schilderij van Rex Whistler. Doordat de balustrade scheef is, heb je de neiging om het schilderij recht te willen hangen

	Alexej van Jawlensky Gezicht van de heiland	Jader Osório Siqueira	Piet Mondriaan Molen bij Westkapelle
	De verticale lijnen uit deze schilderijen, zo naast elkaar geplaatst, geven vooral de indruk van stevigheid, kracht en stabiliteit

	Kandinsky, 1923	Eric Ravilious (1942) afschieten van een kanon	Robert Delaunay (1885–1941) Eiffeltoren
	Diagonale lijnen geven, zeker als het een schilderij in vierkant formaat is, een explosieve indruk. In het langwerpige schilderij van Delaunay is dat minder uitgeproken.

	Manierre Dawson (1887–1969)	Schwarzes-flimmern Dood bos	Jkaeelwes, 2009
	Ronde lijnen geven al gauw iets speels en luchtigs aan de compositie

	Jack Mancino Gefragmenteerde geometrie	Schwarzes-flimmern	Percy Shakespeare zicht vanuit de slaapkamer
	Willekeurige lijnen geven meteen een druk schilderij, een gevoel van onrust, of in positieve zin levendigheid, overheerst bij de kijker

In een punt samenkomende lijnen geven ons snel de indruk van ruimtelijke diepte, vanwege het feit dat we zo gewend zijn aan het perspectief.

Invloed van de rand van het schilderij

De lijnen in je schilderij worden afgezwakt of juist versterkt door de randen. In een schilderij met liggend formaat komt een horizontale lijn sterker over, bij een staand formaat juist de verticale lijn.

Gesuggereerde lijnen

In een compositie kan je zichtbare lijnen opnemen, of gesuggereerde of denkbeeldige lijnen, die niet werkelijk geschilderd zijn. Zo is een zichtlijn vanuit een gezicht een gesuggereerde lijn. De kijker is geneigd deze zichtlijn met de ogen te volgen, op zoek naar hetgeen de afgebeleelde persoon ziet.

	Felix Nussbaum (1904-1944) Drie vrouwen	Jean-Étienne Liotard (1702-1789) Hollands meisje aan het ontbijt	John Lavery, op het strand
	Denkbeeldige lijnen ontstaan in het schilderij van Nussbaum door de bovenkant van de hoofden, de schouders, de onderkant van de rok van de drie vrouwen met elkaar te verbinden. Deze lopen richting het verdwijnpunt, buiten het schilderij. In het schilderij van Liotrard, , veroorzaakt de blik van de vrouw een denkbeeldige diagonale lijn, omdat zij geconcentreerd de koffiekan bedient. De vrouwen op het strand van Lavery, kijken beiden naar beneden. Dus hoewel de liggende vrouw op de diagonaal ligt en het kleed horizontale lijnen bevat, komt er nog een denkbeeldige verticale lijn bij.

Omlijningen

Sommige schilders gebruiken lijnen om vlakken te accentueren. De lijnen worden dan om een vlak heen getrokken. Daarbij een aantal tips:

• Het kan mooi zijn om een omtrek te onderbreken, dat geeft een speelser en losser beeld.
• Een fijn onderwerp (bijvoorbeeld de arm van een jong meisje) vereist een fijnere omtrek dan een grover onderwerp (zoals de been van een grote sportfiguur)
• De schaduw/lichtwerking kan versterkt worden door de lijn aan de lichte kant van het onderwerp (vaak de bovenkant), licht te maken en aan de onderkant juist donker.

	Percy Shakespeare	Charlotte Salomon (1917–1943) Leven? of theater? Een zangspel	Amrita Sher-Gil
	Links: Zachte omlijningen rond het portret zijn nodig om het portret los te doen komen van de achtergrond in bijna dezelfde tinten. Het middelste schilderij lijkt meer op een tekening, de lijnen zijn overheersend. In het rechter schilderij is de omlijning van de vrouw nodig, om haar los te maken van de wild geschilderde achtergrond

Geen vaste hand?

Sommige mensen hebben een vaste hand, en kunnen de prachtigste lijnen maken. Maar heel veel mensen kunnen dat niet. Een truc is om de kwast of penseel goed tegen het doek aan te drukken, dan staat je hand beter stil, je hebt houvast en je kan de lijn beter sturen. Je kan ook een schilderstok gebruiken om ongewenste bewegingen van je hand tegen te gaan.

Scherpe rechte lijnen maken

Je kan scherpe rechte lijnen maken door afplaktape te gebruiken. Maskeertape kan op dezelfde manier worden gebruikt als huisschilders dat doen, als ze bijvoorbeeld langs kozijnen moeten verven. Je kunt deze tape gebruiken op acrylverf die al droog is zonder het te beschadigen; waar het om gaat is dat de tape zodanig is aangebracht dat er geen verf onder de tape kan komen. Ben je klaar, dan kun je de tape verwijderen. Als het goed is zie je nu een perfecte rechte lijn, zonder vlekken. Bij olieverf is het lastiger. Probeer uit welke tape je op de vette verf houdt, zonder deze te beschadigen.

Je kan ook een oude liniaal gebruiken en deze in de verf dopen. Vervolgens druk je de liniaal op je doek, waar je de lijn wilt hebben. Veeg snel weg als de lijn te lang is. Een korte rechte lijn kan je maken via de zijkant van je schildersmes.

Lijnen in reliëf

Met een spuitflesje en vrij dikke verf (of acryl met een gel) kan je lijnen in reliëf aanbrengen op je doek. Als de lijnen helemaal droog zijn kan je ze nog extra naar voren laten komen door ze een schaduw te geven. Veeg wat donkere verf over de reliëflijnen heen, en haal het teveel direct weg.