Bekende filosofen uit de geschiedenis/Xenophanes

Fictief 17e-eeuws portret door Thomas Stanley van Xenophanes

Xenophanes was een Oud-Griekse filosoof en dichter die leefde tussen circa 570 en 475 v.Chr. Hij kwam uit Colophon, een Ionische stad in het huidige Turkije. Xenophanes is vooral bekend om zijn filosofische bijdragen, met name zijn kritiek op traditionele Griekse religieuze overtuigingen en antropomorfe afbeeldingen van goden.

Leven

Veel van wat we weten over Xenophanes is afkomstig van verwijzingen van latere filosofen en historici, aangezien slechts fragmenten van zijn geschriften door de eeuwen heen bewaard zijn gebleven. Niettemin hebben zijn ideeën een blijvende invloed gehad op de ontwikkeling van het westerse filosofische denken.

Xenophanes werd rond 570 voor Christus geboren in Colophon. Het is moeilijk om de exacte datum met zekerheid vast te stellen, omdat veel rond Xenophanes in duisternis gehuld is. Het is bekend dat hij als jongeman naar Sicilië vluchtte, waar hij zichzelf ondersteunde door aan het hof van Hiero (oude stad nabij Syracuse) elegische en jambische verzen te reciteren die hij schreef om de theogonie (doctrine van de oorsprong van de goden) van Hesiodus en Homerus te bekritiseren.

Van Sicilië ging hij naar het vasteland van Magna Graecia, waar hij als filosoof werkte. Hij werd een gevierd leraar onder de pythagoreeërs. Hij introduceerde er zijn eigen opvattingen over de doctrines van Epimenides/Epimenis, Thales en Pythagoras.

Filosofische stellingnames

Theologische kritieken: Xenophanes was kritisch over de polytheïstische religieuze opvattingen die in het oude Griekenland heersten. Hij daagde de antropomorfe voorstellingen van goden uit, waar goden in menselijke vorm werden afgebeeld en menselijke kenmerken kregen. In plaats daarvan pleitte hij voor een enkele, abstracte en universele god die niet werd gevormd door menselijke eigenschappen of emoties.

Monotheïstisch perspectief: Xenophanes' opvatting van God lag dichter bij een vorm van monotheïsme, waarbij hij een enkelvoudige goddelijke entiteit beschouwde die de beperkingen van de menselijke ervaring overstijgt en buiten de fysieke wereld staat. Dit idee legde de basis voor latere filosofische ontwikkelingen in het Griekse denken.

Epistemologische opvattingen: Xenophanes verdiepte zich ook in vragen over kennis en de aard van de werkelijkheid. Hij vroeg zich af hoeveel mensen echt over de wereld konden weten, en zijn scepsis droeg bij aan de bredere verkenning van epistemologie binnen de Oud-Griekse filosofie.

Invloed op latere filosofen: de ideeën van Xenophanes waren van invloed op latere denkers als Parmenides en Heraclitus, beiden prominente presocratische filosofen. Hun werken bevorderden de ontwikkeling van het filosofische denken in het oude Griekenland.

Poëzie

Naast zijn filosofische bijdragen was Xenophanes ook een dichter. Hij componeerde elegische en jambische verzen, waarbij hij vaak poëzie gebruikte als middel om zijn filosofische opvattingen en kritiek uit te drukken.