Nederlands/Dichtvormen

Eerste hulp bij Nederlands

Keer terug naar het menu "Poëzie" door hier te klikken

Poëzie (een gedicht) is een (literaire) tekst (zowel geschreven als gesproken) in versvorm. De vorm is dus belangrijk. Tot de vorm kunnen onder andere klank, rijmschema's, traditionele stijlfiguren, het enjambement, strofes, beeldspraak, metrum, ritme en typografie behoren. Het is echter niet noodzakelijk dat al deze elementen in een gedicht terug te vinden zijn. Een gedicht hoeft niet te rijmen, hoeft zich niet te bedienen van een vast metrum of schema om een gedicht te zijn, enzovoort.

Het gedicht wordt vaak onderscheiden van proza, omdat gedichten traditioneel in versvorm worden geschreven en dus geen doorlopende tekst zijn. Er zijn echter wel zogenaamde prozagedichten en sommige gedichten bevatten stukken prozatekst. In zijn algemeenheid is poëzie o.a. daarom het een moeilijk definieerbaar en moeilijk af te bakenen genre.

Ook over de inhoud van gedichten valt weinig algemeens te zeggen. Een gedicht kan emoties, toestanden, gebeurtenissen, processen, ideeën, waarnemingen, taal enz. oproepen, beschrijven, bevatten en/of problematiseren. De inhoud is in elk geval irrelevant om te bepalen of iets al dan niet een gedicht is, al kan ze wel een bepalende factor zijn voor het bepalen van het soort gedicht een bepaalde tekst is.

De lengte van gedichten is zeer variabel, er zijn gedichten die uit slechts 1 woord bestaan, maar er bestaan net zo goed gedichten van honderden bladzijden lang. Toch kan gezegd worden dat het gemiddelde gedicht niet langer is dan één bladzijde uit een dichtbundel.

Sommige gedichten maken deel uit van een cyclus.

De schrijver van gedichten wordt dichter genoemd.

Dichtvormen

Volgens doel

light verse
lijkdicht
madrigaal
nonsenspoëzie
ode (lofdicht, lofzang)
pastorale (herdersdicht, ecloge, idylle)
palinodie
poesiealbumgedicht
poésie pure
raadselrijm
ready-made
romance zie: ballade
satire (hekeldicht, spotdicht)
sinterklaasgedicht
slamgedicht
villanella
vocalise
zwanenzang

Volgens vorm

elfje

Een elfje is een gedicht(je) van elf woorden, verdeeld over 5 regels.

water
wie gaat
ik ben eerst
wat is het lekker
vakantie

De eerste regel heeft een woord, de tweede twee enz. De vijfde regel heeft weer een woord en bevat een samenvatting van het geheel. Een elfje is dus een woordentellend vers.

Met het schrijven van elfjes worden (jonge) kinderen gestimuleerd gedichten te schrijven en te lezen.

Nog wat extra uitleg:

De vorm is: 1 woord; 2 woorden; 3 woorden; 4 woorden en weer 1 woord.
Het aantal lettergrepen is onbelangrijk en speelt absoluut géén rol.
Vaak hebben het eerste en het laatste woord ófwel een paradoxale betekenis, ófwel heeft het ene veel met het andere te maken. Het is dus moeilijk - maar niet onmogelijk - een elfje te maken dat begint met ‘vreugde’ en eindigt met ‘voetbal’, omdat het ene zo onvatbaar is en het ander materieel, tastbaar.
Het laatste vers (= dus één woord) is de ‘bom’, waarmee je a.h.w. zegt: “juist ja!” Je kunt die bom een beetje vergelijken met de ‘chute’ of ‘wending’ in andere dichtvormen.
Elke regel staat op zichzelf, apart - je mag één of meer zinnen dus per se niet in stukken kappen.
Hoewel niet verplicht, is het aan te bevelen de lengte van de woorden zó te kiezen dat er ook optisch een mooi geheel ontstaat.

figuurgedicht
haiku (senryu, tanka, waka)
jaardicht (getalvers, tijdvers, carnacioen)
keerdicht

limerick
ollekebolleke
poésie parlante
prozagedicht (proëzie)
rapsodie
referein (stokvers)
retrograde (kreeftdicht)
rondeel (rondo)
snelsonnet
sonnet (klinkdicht)
tautogram
vrij vers

Volgens aantal regels

distichon (2 regels)
terzine (3 regels)
kwatrijn (4 regels)
stanza (5 of meer regels)
kwintijn (5 regels met bepaald rijmschema)
sextet (6 regels)

Volgens maat

Soorten versvoet	Aantal versvoeten
anapest dactylus jambe spondee trochee amfybraches	monometer dimeter trimeter tetrameter pentameter hexameter, alexandrijn heptameter octameter

Onderdelen

versvoet
vers (versregel)
strofe (couplet)
refrein