Digitale televisie via de satelliet

Satelliet? De meeste Nederlanders kijken televisie via de digitale kabel, sommigen kijken nog analoog via de kabel. KPN heeft een televisieaanbod via de digitale ether genaamd Digitenne. Maar ook satelliet is een mogelijkheid die men vooral veel gebruikt in buitengebieden waar kabelontvangst niet beschikbaar is, in het buitenland of op vakantie. Maar satelliet heeft meer te bieden dan alleen een kabelvervanger.

Ik zal stapje voor stapje uitleggen wat satelliet is, hoe het ongeveer werkt, wat je nodig hebt om het te ontvangen en meer. Ik begin bij het begin en behandel alle onderdelen stap voor stap.

Het uplinkstation

De uplink facility: satellietontvangst begint hier. De uplink staat ergens op de grond, ontvangt hier televisiekanalen via b.v. glasvezel en stuurt ze de lucht in naar de satelliet. Omdat de signalen digitaal zijn passen er meerdere kanalen op één frequentie, in het uplinkstation (of soms in de satelliet zelf) worden deze gemultiplexed. Bij het multiplexen worden alle kanalen in één transponder gestopt zodat ze op één frequentie uitgezonden kunnen worden. Bij multiplexen op de grond kan men rekening houden met de hoeveelheid beweging in de video. Zo zal een kanaal als het op een bepaald moment veel actie laat zien wat extra bandbreedte krijgen, en tekst-TV een stuk minder. Ook reclame krijgt vaak een lagere bitrate omwille van kostenbesparing.

SES Astra heeft in Luxemburg het uplinkstation met o.a. de Nederlandse zenders.

De satelliet

De satelliet is op zich niet eens zo'n heel interessant apparaat: het is simpel gezegd gewoon een reflector/versterker. Hij ontvangt het signaal van het uplinkstation, versterkt het enorm, en zendt het terug naar de aarde met een beam die bijvoorbeeld heel Europa kan bedekken.

Waar is zo'n satelliet te vinden dan? In de geostationaire baan rond de aarde, ook wel bekend als de clarkbelt. Door de satelliet hier te plaatsen heeft deze geen straalmotoren nodig om constant met de aarde mee te draaien. Voor actuele positieinformatie van diverse satellieten die in de lucht hangen kan je op Lyngsat kijken.

Waar is zo'n satelliet dan ten opzichte van zeg, je tuin te vinden? Pak een kompas, en kijk naar het zuiden. Wijs recht naar voren met je arm horizontaal. Wijs ongeveer 30 graden omhoog. Draai nu 19,2 graden naar het oosten. Dit kan je allemaal gewoon met een geodriehoek doen. Nu wijs je naar Astra 1, de satelliet met o.a. Nederlandse kanalen. De 30 graden omhoog heet de elevation, de 19,2 graden naar het oosten is de azimuth. De elevation en azimuth kan je voor meer locaties en satellieten uitrekenen op Satlex.

De schotel en DiSEqC

Het eerste onderdeel wat je moet kopen. De schotel vangt het signaal van de satelliet op, en reflecteert dat vervolgens allemaal in de ontvangstkop. Je hebt vast wel eens vroeger met een vergrootglas op de stoep gezeten om mieren te koken. De zon valt in de lens, en de lens concentreert alle energie in één heel klein puntje. In de normale zon zal de mier niks gebeuren, maar onder het vergrootglas is het snel afgelopen. Een schotel werkt eigenlijk hetzelfde: de schotel (de lens) vangt zoveel mogelijk signaal van de satelliet (de zon) op, en zal dit vervolgens reflecteren in de ontvangstkop (de mier). Net zoals je geen mieren in de zon kunt koken zonder vergrootglas heb je ook niets aan een losse ontvangstkop, zonder de schotel heb je nooit voldoende signaal.

Algemeen weetje: let op dat de mast waar je de schotel aan bevestigd waterpas rechtop staat. Vooral bij ontvangst van meerdere satellietposities is dit belangrijk. Doe je dit niet, dan zal je ontvangst een stuk slechter zijn of ontvang je zelfs helemaal niets.

Voor Astra 1/2 (19,2 oost/28,2 oost) of Hotbird (13 oost) in Nederland kan je best af met een schotel van +/- 55 centimeter. Iets groter is altijd aan te raden voor slecht weer. Voor meerdere satellietposities tegelijk heb je meestal ook een grotere schotel nodig.

Er zijn verschillende soorten schotels.

Offsetschotel
Primefocus schotel
Gregorian schotel
Cassegrain schotel

De enorme schotels in de afbeelding bovenaan dit artikel zijn van het cassegrain type. Het meest populaire model voor televisieontvangst is de offsetschotel. Deze schotel staat in Nederland meestal bijna verticaal rechtop, in tegenstelling tot de primefocus en cassegrain die 30 graden omhoog kijken. Een voordeel hiervan is dat de arm met de ontvangstkop het signaal niet in de weg hangt, en dat sneeuw minder makkelijk op de schotel blijft liggen. Een bekende leverancier van offsetschotels is Triax, leverbaar in formaten van 54cm tot 110cm. Verkrijgbaar vanaf een euro of 25.

Laat me direct een misverstand uit de wereld helpen: een grotere schotel geeft geen betere beeldkwaliteit. Dat was in het analoge tijdperk nog wel zo, maar digitale signalen kennen foutcorrectie waardoor de kwaliteit altijd hetzelfde is. Is het signaal zó slecht dat de foutcorrectie het ook niet meer op kan lossen, dan valt het beeld in zijn geheel weg of komen er grote artefacten in beeld die het kijken onmogelijk maken. De enige redenen om een grotere schotel te kopen zijn om: 1. satellieten te ontvangen waarvan het signaal niet zo sterk is en 2. een betere slechtweerreserve. De Triax schotel is zo ongeveer de "standaard" schotel, het is een bekend merk, vrij goedkoop en relatief makkelijk te monteren. Door middel van een speciale apart verkrijgbare houder kan je meerdere satellietposities ontvangen op een Triax schotel. Alleen heeft de schotel maar 1 brandpunt waardoor met een dergelijke houder de signaalsterkte terug zal lopen omdat slechts een deel van de schotel gebruikt kan worden. (de ontvangstkoppen worden dan naast het brandpunt geplaatst)

Populair bij mensen die last hebben van woningcorporaties is de Cubsat. De ontvangst van daarvan is eigenlijk best matig, maar waar een normale schotel niet mag mag een Cubsat soms wel. Er zijn ook andere schotels-die-niet-op-een-schotel-lijken, zoek bijvoorbeeld eens naar een vlakschotel. Maar ook daar: de ontvangst is meestal maar matig.

Er zijn ook schotels die zijn ontworpen om meerdere satellietposities te ontvangen (als ze niet tever uit elkaar liggen). Ik laat er 3 zien: de Visiosat Bi-satellite, Technisat Multytenne en Wavefrontier.

Visiosat Bi-satellite

De Visiosat Bi-satellite G2/G3/G4 heeft meerdere brandpunten en is ook een offsetschotel.

Hierdoor kan deze minder groot zijn dan een Triax met vergelijkbare signaalsterkte bij meerdere ontvangstkoppen. De Visiosat is gemaakt van plastic, dit is een voordeel vooral aan de kust omdat plastic niet kan roesten.

Afhankelijk van het model kan je hiermee Astra 1, Astra 2, Astra 3, Hotbird, Sirius en Atlantic Bird 3 ontvangen. Je kan er ook zelf aan knutselen om nog meer posities te ontvangen, maar dan moet je echt denken aan multifeedhouders of gerommel met duct tape. Door het extra gewicht ook niet echt aan te raden.

Technisat Multytenne

Een klein alternatief is de Technisat Multytenne. Deze schotel meet slechts 45 centimeter, maar weet toch 4 satellietposities te ontvangen. Dit zijn Hotbird (13 oost), Astra 1 (19,2 oost), Astra 3 (23,5 oost) en Astra 2 (28,2 oost). De Multytenne is niet verstelbaar, alles zit op z'n plek en kan niet aangepast of vervangen worden. Je kan hem dus ook niet op andere satellieten richten dan de genoemde. Hij is ontworpen voor Zuid-Duitsland en werkt in Nederland dan ook vooral in het zuiden/oosten vrij goed. Voor het noorden is deze schotel waarschijnlijk niet aan te raden. De ontvangstkwaliteit tot nu toe is door verschillende mensen als verrassend goed ervaren. Een behoorlijk nadeel is dat je maar één ontvanger kan aansluiten op de Multytenne. Met 2 ontvangers heb je dus ook 2 Multytennes nodig. Een twin-versie waar je twee (twin, twee, jawel) ontvangers op kan aansluiten is sinds kort verkrijgbaar in Duitsland voor zo'n 220 euro.

WaveFrontier Toroidal T55/T90

Last but not least: de WaveFrontier Toroidal T55/T90.

De T55 en T90 zijn gemaakt volgens hetzelfde principe, de T90 is gewoon groter. Dit is een gregorian model met dubbele reflector. Pas op voor woningcorporaties als je deze gaat plaatsen! De WaveFrontier kan veel meer satellietposities ontvangen dan een Visiosat of Multytenne.. Maar daar krijg je dan ook een schotel voor terug met een uitzonderlijk lage WAF. Ook is de WaveFrontier relatief moeilijk om te plaatsen. Het uitrichten ervan komt heel nauw.

DiSEqC switch

Bij alle bovengenoemde oplossingen gebruik je in geval van meerdere satellietposities en ontvangstkoppen een DiSEqC-switch (met als uitzondering de Multytenne, die heeft de switch geïntegreerd):

Van alle ontvangstkoppen voor iedere positie gaat er een korte kabel naar de switch, en vanaf de switch loopt er één kabel naar de ontvanger. Over switches valt niet zoveel spannends te vertellen, behalve dat wanneer je meerdere ontvangers en switches gebruikt je Spaun switches kan overwegen. Met goedkope switches kan het gebeuren dat je op één ontvanger overschakeld op een andere ontvangstkop, en het signaal lekt naar de andere switches. Als gevolg schakelen alle switches voor alle ontvangers over op die ontvangstkop, waardoor het beeld op de andere ontvangers zwart zal worden. Ik heb dit zelf met allerhande goedkope èn dure switches nog nooit meegemaakt, maar mocht je hier tegenaan lopen, dan kan het helpen om een Spaun of andere merkswitch te kopen. Heb je maar 1 ontvanger, dan maakt dit niet uit.

DiSEqC motor

Er is nog een andere manier om meerdere satellietposities te ontvangen: een motor. Een motor moet je één keer goed uitrichten (wat vrij nauw komt), en deze zal vervolgens langs de baan van de satellieten kunnen draaien. Het nadeel van een motor is dat je er bijna onmogelijk op een zinnige manier meer dan één ontvanger op aan kan sluiten. Ook zal het langer duren als je van de ene positie naar de andere zapt. Verder maakt een motor ook geluid, waardoor nachtelijk gebruik soms niet mogelijk is. Wel kan je in één klap heel veel satellieten ontvangen.

De ontvangstkop

Twin LNB, voor twee tuners
Duoblok
Binnenkant van een LNB
LNB printplaat

Beter bekend als LNB of LNC. De frequentieband die een satelliet gebruikt ligt in de meerdere gigahertzen. De afstand van de satelliet tot aan je schotel is gigantisch, zo'n 40.000 kilometer, maar op deze frequentie kan het signaal ver gedragen worden. Eenmaal op aarde is er wel een probleem: zulke hoge frequenties gaan bijna niet door kabels.

De LNB zet de frequentie van de satelliet om naar een veel lagere frequentie die wel door goedkope kabels te leiden is. Er zijn LNB's met meerdere uitgangen, hier kan je meerdere ontvangers (en/of DiSEqC-switches) op aansluiten. De LNB's van het merk Smart, de "0,2db Titanium edition" ervaren veel mensen als een LNB met goede ontvangst. Ze zijn goedkoop en er zit 5 jaar garantie op. Er zijn nog andere merken, maar het verschil is bij de goede merken niet echt groot. Let op: als je tules gebruikt (een soort rubberen buisjes dat je over de F-connector kan schuiven) gebruikt om de connector tegen regen te beschermen, controleer die dan na een paar weken nog eens. Sommige tules zijn van slecht rubber gemaakt en rotten haast compleet weg in de zon of zitten na een poosje vol scheurtjes.

Als je een schotel hebt die alleen 19,2 oost ontvangt kan je deze voorzien van een duoblok.

Deze kan je op een normale schotel vanaf 60cm plaatsen. Ook een hele mooie oplossing is natuurlijk een Visiosat schotel met LNB houder voor o.a. 23,5 oost erop, of de Multytenne.

De coaxkabel en connectoren

Satellietontvangstsystemen maken gebruik van F-connectoren.

Voor de kabel, bij korte afstanden maakt het niet zoveel uit welke coax je neemt. Bij langere afstanden (>25 meter) of zwakkere satellieten is kabel van bovengemiddelde kwaliteit zoals Hirschmann Koka799 aan te raden.

De ontvanger

Voor velen het spannendste onderdeel. Ik kan echter niets specifiek aanraden omdat ontvangerkeuze erg afhankelijk is van wat je wilt.

Wil je een betaalbare ontvanger zonder gezeur en alleen de Nederlandse zenders, dan kan je uitkijken naar een door CanalDigitaal goedgekeurde ontvanger. Wil je spannnendere dingen doen, dan kan je uitkijken naar een Dreambox. Wil je televisie op de PC, dan kan je zoeken naar een PCI-insteekkaart. Onder andere KNC1, Technotrend, Technisat en Twinhan maken daar kaarten voor.

Wil je meerdere satellietposities ontvangen via een DiSEqC-switch, let dan op dat je gekozen ontvanger minimaal met DiSEqC 1.0 overweg kan. Een aantal van de Canal Digitaal goedgekeurde ontvangers kan dit niet, een PCI-insteekkaart of niet-goedgekeurde ontvanger meestal wel. Als je een motor wilt gebruiken moet de ontvanger DiSEqC 1.2 aankunnen, en bij voorkeur ook USALS ondersteunen. USALS maakt het gebruik van de motor makkelijker.

Nu alleen nog een televisie of computerscherm, en je kan kijken: je hebt alles nu!

En wat valt er dan allemaal te zien nu ik alles opgesteld heb?

Op verschillende posities zijn verschillende kanalen te zien. Op Astra 3 zitten de Nederlandse kanalen, op Astra 1 (19,2 oost) zijn onder andere de Duitse kanalen te zien. Voor de Nederlandse kanalen heb je een abonnement bij Canal Digitaal nodig. Ook de Belgische zenders zijn te zien via TV-Vlaanderen.

Een andere voor Nederlanders interessante positie is Astra 2 (28,2 oost). Hier staan alle zenders voor het Verenigd Koninkrijk op. Veel hiervan zijn zonder enig abonnement te ontvangen (ongecodeerd). Onder meer:

BBC 1, 2, 3 en 4
een hoop regionale BBC's
ITV 1, 2, 3 en 4 (commercieel, zeg maar de RTL van de UK)
filmzenders als Actionmax en Film Four
muziekzenders als The Vault
en nog een hoop meer.

De Franse zenders zijn eveneens te vinden op Astra 1 en ook op Atlantic Bird 3 (5 west). Sommigen zijn ongecodeerd. Een andere bekende positie is de Hotbird op 13 oost, hier zijn o.a. zenders uit Italië en Polen te vinden.

De meeste andere posities bevatten weinig gratis Nederlandstalige of Engelstalige content. Op KingOfSat kan je makkelijk zoeken op alle in Europa te bekijken satellieten. Kies als codering "FTA" (Free To Air) voor de vrij beschikbare kanalen.

De regionale zenders van Nederland

Ook de regionale zenders zijn via de satelliet te ontvangen! Niet alle regionale zenders doen mee, b.v. Omroep Flevoland vond het project te duur. De volgende omroepen doen wél mee.

L1 Limburg
Omrop Fryslân
TV Drenthe
TV Gelderland
TV Oost
TV Noord
Omroep Brabant
Omroep Zeeland

De regionale zenders zijn te ontvangen via Astra 23,5 oost.

Meerdere ontvangers tegelijk

Common pitfall: je moet voor iedere ontvanger (en dus voor iedere TV) een aparte smartcard kopen inclusief abonnement. Je kan wel je smartcard iedere keer uit de ene ontvanger halen en hem dan verplaatsen naar de andere ontvanger. Echt handig is dat echter natuurlijk niet. Het is wel mogelijk om één kaart te "sharen" (cardsharing), bijvoorbeeld via een Dreambox. Zo kan je met 1 kaart en meerdere ontvangers toch kijken door bijvoorbeeld de kaart te delen via je lokale netwerk. Hier zal je je echter wel in moeten verdiepen, dat valt buiten de scope van deze tekst. Met een PC kan je op soortgelijke manier sharen. Een paar zoekwoorden: Evo, mg, newcs, cccam, Scam, Gbox, Dccamd, oscam.

Tot slot

Als je vastloopt zijn er online communities zoals het (Nederlandstalige) Sat4all die op bijna iedere vraag een antwoord hebben. Dishpointer gebruikt Google Maps om te laten zien hoe je een schotel bij jou thuis uit moet richten. Je hoeft natuurlijk niet meteen de kabeltelevisie je huis uit te gooien wanneer je kijkt naar satellietontvangst. Vooral met meerdere televisies is satelliet vaak duurder. Maar voor minder dan €100 kan je al een complete set aanschaffen waarmee je uitstekend naar vrij te ontvangen zenders kan kijken. Je hoeft dus niet compleet over te stappen.