Leerboek Wikipedia/De basis

Omgang met de computer

Om aan Wikipedia mee te schrijven hoef je geen computerexpert te zijn, maar het helpt wel. Uit ervaring blijkt dat de technische moeilijkheden in het begin snel overwonnen worden. Een groter probleem bij nieuwelingen vormen begrippen als "vrije kennis", en de conventies die worden gehanteerd om artikelen te schrijven.

Toch moet je wat basiskennis hebben van computers, anders gaat het werken op Wikipedia moeizaam, waardoor veel werkzaamheden onnodig lang duren, en kan zorgen voor frustraties. Wat je bijvoorbeeld moet kunnen:

• Met meer vensters tegelijk werken, zodat je in je besturingsprogramma (zoals Windows) twee vensters naast elkaar kunt laten weergeven. Op de ene pagina werk je aangemeld aan Wikipedia mee, op de andere kun je bijvoorbeeld een venster met een hulppagina op Wikipedia openen, of een bronvermelding opzoeken.
• Internetpagina's terugvinden, bijvoorbeeld met favorieten/bladwijzers.
• Met een tekstverwerker omgaan, bijvoorbeeld tekst markeren, kopiëren en plakken (copy and paste) of in een tekst bepaalde stukken tekst zoeken.
• De structuur en de opmaak van het artikel verzorgen.

Wikipedia-jargon

Jargon en onduidelijke benamingen zijn verwarrend.

In de Wikipediagemeenschap heeft zich een typisch jargon ontwikkeld dat voor nieuwelingen vaak onduidelijk is. Iemand die aan Wikipedia bijdraagt wordt aangeduid als auteur, bijdrager, bewerker, editor, gebruiker, vrijwilliger, Wikipediaan... Dat kan verwarring scheppen. Deze termen betekenen niet allemaal precies hetzelfde.

Kenmerkend voor het Wikipediajargon zijn begrippen uit de informatica over internet. Helaas zijn er ook veel anglicismen ingeslopen die in het Nederlands simpelweg "valse vrienden" zijn. Het Engels mag dan wel het woord references hebben. Degene die dat echter tot "referenties" vernederlandst, vergist zich net zoals iemand die billion consequent vertaalt als "biljoen" (terwijl het meestal "een miljard" betekent, in ieder geval in Amerikaans Engels). Een referentie is in het Nederlands een aanbevelingsbrief, in feite wordt hier een bronverwijzing, of bronvermelding bedoeld.

Jargon hoeft niet per se slecht te zijn. Jargon ofwel vaktaal zorgt voor een duidelijke en snelle communicatie tussen ingewijden. Jargon draagt ook bij aan groepsvorming. Voor nieuwelingen staat jargon de aansluiting bij de gemeenschap (de "community") echter in de weg. Bij sommige Wikipedianen kun je als nieuweling de indruk krijgen dat ze met hun jargon vooral willen imponeren, deze (vaak onbewuste) aanstellerij schrikt nieuwelingen mogelijk af. Vermijd jargon daarom zo veel mogelijk tegenover nieuwelingen als je zelf eenmaal een ervaren Wikipediaan bent geworden.

Handige links Help:Terminologie op Wikipedia Opdracht Tel hoeveel van deze termen je al kent: software, lemma, website, vrije licentie, interne link, externe link, doorverwijzing, shortcut, spam, thumb (thumbnail). Naar de oplossing

De "vrije" encyclopedie en vrije licenties

Vrije licenties

Wikipedia noemt zich een "vrije encyclopedie". Dit woordje kan een heleboel betekenen:

• Zij is onafhankelijk van regeringen en bedrijven. Wat erin staat bepalen de vrijwillige bewerkers. Iedere bewerker is en blijft eigenaar van zijn eigen stukje tekst. De eigenaar van de infrastructuur, de Wikimedia Foundation, behoudt zich wel het recht voor om in noodgevallen in te grijpen. Verder moet men zich aan wetten houden, vooral die van het eigen land en van de Verenigde Staten waar de Wikimedia Foundation gevestigd is.
• Wikipedia is gratis, want je hoeft niet te betalen om te lezen, te bewerken of om de inhoud te hergebruiken. Dat betekent ook dat de Wikimedia Foundation uit principe niet voor inhoud betaalt.
• Ten derde, en dat is de eigenlijke bedoeling, is Wikipedia gebaseerd op het concept van vrije kennis.

Het laatste behoeft enige uitleg omdat de Wikipediaan bij iedere stap ermee te maken heeft. Volgens het auteursrecht heeft een "auteur", die een "werk" "gecreëerd" heeft, automatisch die rechten op dit werk. Dit is ook zo als dat niet uitdrukkelijk wordt vermeld. Een werk kan een tekst, een muziekstuk, een afbeelding enzovoorts zijn.

Vrije kennis wordt gehandhaafd met "vrije licenties". Dit is een alternatieve omgang met het auteursrecht en stamt oorspronkelijk uit de software-ontwikkeling, van de beweging voor vrije software.

In de jaren 70 waren er relatief nog maar weinig programmeurs en wanneer deze nieuwe programma's schreven, wisselden zij de bronbestanden soms gewoon uit met andere programmeurs. Een (groter) programma schrijf je namelijk niet vanaf het begin, maar wordt gemaakt met reeds bestaande programma-onderdelen. Rond 1980 werd de markt voor computers opeens veel groter, en de commercialisering sloeg toe. Nu werd er verwacht dat je voor het gebruik van programma's betaalde, want vaak had een bedrijf auteursrecht c.q. een patent. Hoe een programma mag worden gebruikt, dat bepalen de licenties voor de eindgebruikers (in het Engels afgekort met EULA; in het Nederlands vergelijkbaar met de Algemene Verkoopvoorwaarden).

Sommige programmeurs waren het niet eens met deze ontwikkeling. Ze richten de Beweging voor Vrije Software op, onder meer met de Free Software Foundation (1985). Voor deze software geldt een vrije licentie die bepaalt dat de software voor elk doel mag worden gebruikt, veranderd, bestudeerd en verspreid. Wat je op basis van vrije-software-programma-onderdelen nieuw maakt moet dan ook onder een vrije licentie staan. (Wat je precies mag en moet doen, kan afhangen van de licentie in kwestie.)

Universiteitsgebouw, Groningen. Deze afbeelding mag je gebruiken mits je vermeldt: "Vitold Muratov, CC-BY-SA, Wikimedia Commons" - dus de naam van de maker, de licentie en de originele locatie .

Naast vrije software is er ook vrije cultuur en ook vrije kennis (soms ook betiteld met open in plaats van vrij). In het begin gebruikte Wikipedia de licentie GFDL (GNU Free Documentation License), sinds 15 juni 2009 vooral de CC-BY-SA licentie. Dat is een licentie van de organisatie Creative Commons (CC). Ze vereist dat je bij hergebruik van een werk de auteurs vermeldt (BY) en de inhoud onder dezelfde voorwaarden deelt (SA, share alike). Deze licentie kan nooit worden ingetrokken (omdat anderen al verder gebouwd hebben op jouw bijdrage).

In de praktijk van Wikipedia betekent vrije kennis:

• Je mag geen plagiaat plegen; jij moet de rechten op de tekst, of de afbeelding, hebben.
• Als je een tekst op Wikipedia plaatst, dan geef je de tekst vrij onder een vrije licentie (CC-BY-SA). Jijzelf behoudt het auteursrecht van jouw tekst en je mag de tekst ook elders gebruiken, maar jouw gebruiksrecht is niet meer exclusief.
• Je kunt de tekst die je op Wikipedia plaatst niet zomaar verwijderen. Daarover beslissen andere Wikipedianen (mee).
• Iemand anders mag jouw tekst hergebruiken, bijvoorbeeld printen. Natuurlijk moet hij de licentie respecteren, hij mag bijvoorbeeld de tekst niet met zijn eigen naam tekenen.
• Iemand anders mag jouw tekst veranderen; doet hij dat op Wikipedia, dan moet hij vanzelfsprekend de regels op Wikipedia respecteren. De veranderde tekst staat eveneens onder dezelfe licentie.
• Wikipedia vereist dat inhoud commercieel mag worden gebruikt (CC0, CC BY, of CC BY-SA).

• Personen die Wikipedia mogelijk hebben gemaakt
• 
  Jimmy Wales
• 
  Larry Sanger
• 
  Magnus Manske
• 
  Ward Cunningham
• 
  Linus Torvalds
• 
  Tim Berners-Lee
• 
  Richard Stallman
• 
  Leslie Lamport
• 
  Donald Knuth
• 
  Paul Otlet

Handige links Wikipedia:Auteursrechten Vrije kennis

Vrijwillige bewerkers en het wiki-principe

Wie van plan is om met het schrijven voor Wikipedia geld te verdienen is aan het verkeerde adres. Zo goed als het gehele werk wordt gedaan door vrijwilligers. De organisaties achter Wikipedia (de Wikimedia-organisaties) hebben werknemers in dienst, maar die schrijven geen artikelen. Zij zorgen voor de techniek, verbeteren software, werven fondsen in of staan in contact met de pers. Bedenk dus steeds: de Wikipedia-bewerkers zijn bezig in hun vrije tijd en doen ook klussen die niet bijzonder interessant zijn of veel lof ontvangen, maar die wel belangrijk zijn.

Als bewerker op Wikipedia ben je zichtbaar met je gebruikersnaam (als je aangemeld bent). Je kunt je echte naam gebruiken of (beter) een pseudoniem. Voor de lezer is de bewerker niet zo interessant omdat de lezer normaliter alleen het artikel ziet. De bewerkers en de volledige historiek van de bewerkingen kunnen wel zichtbaar worden gemaakt via de knop "Geschiedenis".

Op Wikipedia is er een hiërarchie, dus een "hoge" en een "lage" status, een reputatie die je verwerft door de kwaliteit van het werk dat je bijdraagt. Maar in principe tellen alle Wikipedianen gelijk mee. Ze werken samen volgens het wiki-principe: iedereen mag alle pagina's bewerken. Als er een meningsverschil is moet dat via discussies worden beslecht; verder zijn er inmiddels veel regels en afspraken die op die manier zijn ontstaan.

Er zijn gevallen bekend van organisaties die een persoon betaalden om Wikipedia te bewerken. Dit mag in principe, maar het kan zijn dat de andere bewerkers zo iemand met bijzonder veel argwaan bejegenen. Veel "doorgewinterde" Wikipedianen zijn namelijk bang dat Wikipedia op die manier wordt gemanipuleerd. Natuurlijk ziet men het verschil wanneer een groot bedrijf zijn imago wil oppoetsen of wanneer een goededoelen-organisatie actief is. Toch wordt ook reclame voor een non-profitorganisatie of de doelen ervan in het algemeen verwijderd.

Het maakt uit deel van het wiki-principe dat inhoud kan worden veranderd of verwijderd. Je kunt dus tegenover niemand garanderen dat datgene wat je schrijft ook in die vorm blijft staan - niet tegenover een werkgever noch tegenover een docent. Sommige docenten vragen hun studenten om een Wikipedia-artikel te schrijven, waarvoor ze een cijfer krijgen. Wikipedianen staan daar sceptisch tegenover. De docent moet tenminste de aard van Wikipedia kennen en navenant de mogelijkheden inschatten.

Wie schrijft Wikipedia, de massa of het individu?

Natuurlijk biedt het voordelen dat in theorie "iedereen" pagina's op Wikipedia mag bewerken. Veel ogen zien immers veel. Een doorsnee artikel is in de praktijk echter min of meer door twee of misschien vijf Wikipedianen geschreven. Daarnaast hebben tien, twintig mensen met kleine verbeteringen bijgedragen: typefouten verwijderd, een formulering begrijpelijker gemaakt, afbeeldingen bijgevoegd, het artikel gecategoriseerd, een bronvermelding toegevoegd, enz.

Juist de beste artikelen komen meestal tot stand omdat een enkele Wikipediaan zich verantwoordelijk voelt (vaak degene die het artikel heeft aangemaakt). Veel Wikipedianen hebben een bijzonder respect voor iemand die een artikel min of meer alleen heeft geschreven en kennelijk veel van het onderwerp af weet. Maar ook hij of zij moet zich natuurlijk wel aan de Wikipedia-afspraken houden, niemand is echt de "bezitter" van een bepaald artikel.

Het eigenlijke probleem van Wikipedia is niet dat "iedereen" "zomaar" "iets" kan veranderen. Integendeel: het bewerken wordt steeds moeilijker. Een beginner moet een gevoel ervoor krijgen welke onderwerpen "relevant", welke omschrijvingen "neutraal" zijn en welke uitdrukkingen gepast zijn. Anders worden zijn wijzigingen door ervaren Wikipedianen spoedig weer ongedaan gemaakt. Of wordt het artikel helemaal verwijderd, na een consultatie bij de gemeenschap.