Griekse mythologie/Titanen
Het woord Titaan of Titan (Grieks: Τιτάν, mv Τιτάνες) is afkomstig uit de Griekse mythologie en duidt in het gewone spraakgebruik op een reusachtig, geweldig en krachtig persoon.
In de mythologie is een titaan een van de twaalf Titanen en Titaniden. Zij zijn de zonen en dochters van Ouranos en Gaia[1] De Titanen waren reuzen en ware hemelbestormers. Zij werden door hun vader Ouranos in de afgrond Tartaros gesmeten toen hij zich door hen bedreigd begon te voelen. Later werden de Titanen die aan Zeus' kant stonden in de strijd om de hemelheerschappij, door hem bevrijd.
De naam van Titanen werd, vooral in latere tijd, ook aan andere godheden gegeven, soms omdat zij van de eigenlijke Titanen afstamden, soms om de geweldige kracht aan te duiden, waardoor zij met de Titanen konden worden gelijkgesteld. Bijvoorbeeld aan Helios en Selene, die de kinderen waren van Hyperion en Theia, verder aan Artemis, Hekate, Leto, Asteria en Pyrrha, de gade van Deukalion, en aan Prometheus en Atlas. Zelfs aan Herakles en aan Kirke, de dochter van Helios, wordt deze naam toegekend.
Kronos
[bewerken]Kronos (Kρόνος) is de jongste van de Titanen, zoon van Ouranos en Gaia. Kronos wordt vaak verward met de oergod Chronos, die uit Chaos is ontstaan, maar zij zijn twee afzonderlijke en verschillende entiteiten die enkel qua naam op elkaar lijken.
Kronos' vader Ouranos, die jaloers was op al zijn zonen, wierp ze naar de diepte van de aarde. Kronos' moeder Gaia wilde wraak nemen en spoorde Kronos aan zijn vader te castreren. Dit gebeurde en Kronos werd heerser in plaats van zijn vader. Hij huwde zijn zuster Rheia, maar hij wilde dat geen enkele van de uit dit huwelijk geboren kinderen in leven bleef, want zijn ouders hadden hem voorspeld dat een van die kinderen hem zijn heerschappij zou ontnemen. Zodra de kinderen geboren werden verslond hij ze met huid en haar. Hij at achtereenvolgens Hestia, Demeter, Hera, Hades en Poseidon op.
Toen Rheia in verwachting was van Zeus, week zij uit naar Kreta en baarde daar in het geheim. Om Kronos te misleiden gaf ze hem een in doeken gewikkelde steen, die door Kronos werd verzwolgen. Zo werd Zeus gespaard. Zodra Zeus opgegroeid was, dwong hij Kronos alle door hem verzwolgen kinderen weer uit te spugen. Met de hulp van zijn broeders, zusters en andere medestanders onder de goden overweldigde en onttroonde Zeus Kronos en werd de koning van goden en mensen.
Kronos en zijn medestanders werden opgesloten in het diepste van de Tartarus, omgeven door een driedubbele nacht, en streng bewaakt door de Cyclopen en Hekatoncheiren. Volgens sommige bronnen kregen ze later vergiffenis, en werd het hen vergund in de Elyzeese velden te verblijven.
Rheia
[bewerken]Rheia ('Ρεία/'Ρέα) is (evenals Kronos) de titane van de zevende dag, kind van hemel en aarde (Ouranos en Gaia[2]). Ze woonde bij de berg Ida op Kreta. Haar echtgenoot in de Griekse mythologie is Kronos. Ze werd geïdentificeerd met de Klein-Aziatische Cybele, en Rhea Cybele genoemd. Kronos werd door haar zoon Zeus gecastreerd, hetzelfde lot dat Cybeles geliefde Attis onderging.
Haar naam wordt soms afgeleid van Era, dat aarde betekent en wordt ook wel in verband gebracht met rha (rood) of een woord voor gier. Dieren waarmee ze werd geassocieerd zijn de duif, de kraai en de leeuw of bergleeuw.
In Athena's tijd was Rheia's epitheton Pandora, de allesgevende. Ze was de Moeder der goden. Haar titels verwijzen naar haar verschillende functies. Als Rheia Cronia stond ze in verband met het tijdsverloop. Als dodengodin werd ze ook Coronis (kraai) genoemd; als Coronis was ze ook de maagdelijke moeder van Asclepius, de god van de genezing. Als Britomartis was ze de Maagd, als Diktynna de Wetgeefster van de berg Dikte. Als Aegea was ze de grondlegster van de Aegeïsche beschaving. Een andere naam was Dindumene. Adrastea ('onontkoombare') was waarschijnlijk een titel voor Rheia of Rhea Cybele als moeder die het recht uitspreekt over de mensen. Net als Cybele werd ze Magna Mater, 'Grote Moeder', genoemd, of Magna Mater deorum Idaea, 'Grote moeder van de goden, vereerd op de berg Ida'. Een berg Ida bestond zowel op Kreta als in Klein-Azië.
Rhea werd afgebeeld met een kroon in de vorm van een toren, of in een wagen die werd voortgetrokken door twee leeuwen. Het afbeelden van een godin met een toren op het hoofd was in een groot gebied gebruikelijk voor het afbeelden van een beschermster van een stad. Op deze manier werden bijvoorbeeld de Hittitische Hebat afgebeeld, Allat van Palmyra, Semiramis en vele godinnen aan wie ze gelijk kan worden gesteld, of de Griekse Tyche.
Als Pandora werd Rheia afgebeeld met een vaas (Grieks pithos), het symbool van de bron van alle dingen op aarde. De vaas was een voorstelling van de baarmoeder, te vergelijken met de ketel die in veel noordelijke mythes is verbonden met moedergodinnen. In een eerdere tijd had deze vaas ook betekenis als symbool voor wedergeboorte.
Voor Rheia werden orgiastische rituelen gehouden. Uit haar cultus is de huidige 'moederdag' voortgekomen. De cultus voor Rheia verspreidde zich door Griekenland van de -zesde tot de -vierde eeuw, en werd in het jaar 205 voor Chr. in Rome geïntroduceerd. Rheia was de beschermgodin van de smeden. Rhea was ook een orakelgodin. Zij leerde de kunst van de voorspelling aan Oinone ('koningin van de wijn'). Men sloeg de koperen trom van Rheia om bijenzwermen te controleren en om het kwaad af te weren. Rhea's priesteressen zijn de Cureten of Koureten. Deze waren van oorsprong vegetatiedemonen.
Rheia werd vooral vereerd op Kreta, waar zij moeder was van Zeus. In de Griekse mythologie is Rheia onder andere de moeder van Zeus, dat wordt vereerd als een jaarlijks stervende en weer herrijzende god. Om hem voor zijn vader Kronos te beschermen, verborg ze het kind in de Diktigrot, in de berg Dikti. Het kind werd beschermd door het lawaai van de Koureten of Curetes, dat zij maakten door op hun trommels of schilden te slaan; zij voorkwamen zo dat Kronos hem zou kunnen vinden door zijn gehuil. Kronos at zijn kinderen op om te voorkomen dat zij machtiger zouden worden dan hij, en hem zouden verslaan. Rhea verborg Zeus in een grot in de berg Dikte, en gaf Kronos een ingezwachtelde steen te eten.
De Dactylen (vingers) kwamen uit Rheia voort terwijl ze Zeus baarde. De Grieken beschouwden de Dactylen als geesten die werden geboren uit haar vingerafdrukken, terwijl ze in haar barensnood haar vingers tegen de aarde drukten. Uit haar rechterhand kwamen de mannelijke dactylen, en van haar linkerhand vijf vrouwelijke. In latere tijden werden de vingergeesten beschouwd als belangrijke goden, met betrekking tot het handlezen. Over welke vinger bij welke god hoort, is niet veel eenduidigheid. De ringvinger, die wel werd geassocieerd met Aphrodite, draagt nu nog steeds de trouwring, een overblijfsel van deze betekenisleer. Het opsteken van de middelvinger, de 'Jupiter-vinger' of 'Saturnus-vinger', had fallische connotaties; het werd door mannelijke prostituees in Rome toegepast om klanten aan te trekken. Het wordt nu beschouwd als een obsceen gebaar, en de kerk doopte hem tot digitis obscenis. De mannelijke dactylen werden ook wel beschouwd als de eerste ijzersmeden. Het ijzer kwam van het gebied rond de Zwarte Zee naar Kreta, in het begin van de ijzertijd.
Zij zijn door Eurynome aangesteld over de planeet Saturnus; de zaaigod Saturnus is de Romeinse tegenhanger van Kronos. Kronos werd jaarlijks neergemaaid in het korenveld, en om hem werd vervolgens gerouwd. Graves meldt dat het echter niet Kronos zelf was die jaarlijks werd geofferd, maar een van zijn kinderen, die zijn plaats innam; vandaar de mythe van de god die zijn eigen kinderen opeet. Rheia is volgens Graves een oude eikgodin. Ze kan worden gelijkgesteld met Diana. De duif is haar vogel, die de wijsheid vertegenwoordigt; Kronos is te vertalen als kraai (Coronos). Later werd het ook wel gelezen als Chronos, 'tijd'. Kronos neemt wraak op Ouranos voor het opsluiten van zijn broers, de cyclopen en hecatoncheiren. Uit het bloed dat in zee viel ontstaat Aphrodite.
Rheia, de beschermgodin van de smeden, had vooral betekenis in de oudere bronstijd, voor de ertsen goud, zilver, koper, lood en tin. Walker legt een verband tussen Rheia en de functie van de berggodin als wetgeefster in de mythe waarin op de berg Dikte de tabletten met de wet worden geschonken aan koning Minos. Net als Atalanta sloeg Rhea ooit water uit een rots. Er ontsprong een bron die de naam kreeg van Iason, de leider van de Argonauten. Rheia was aanvankelijk vertoornd vanwege de slachting die de argonauten hadden aangericht onder haar broers. Nadat zij een beeld voor haar oprichtten, verzachtte haar woede en ontsprong de bron. Strabo vermeldt dat Rheia ook de bron liet ontspringen van de rivier de Neda, van een berg in Arcadia. Vervolgens baadde zij in het water van de rivier na de geboorte van Zeus. De kinderen van Rheia en Kronos zijn;
Hyperion
[bewerken]Hyperion (Υπερίων/Hyperíôn) was de Titaan van het licht. Zijn naam betekent "de in de hoogte wandelende". Hyperion stelde regelmatige dagen en maanden in door de zon en maan in een vaste cyclus langs de hemelkoepel te laten bewegen, terwijl zijn broer Krios de beweging van de sterrenbeelden regelt en daarmee de seizoenen. Toen de Titanen door de Olympische goden verslagen waren, werd Hyperion samen met zijn broers opgesloten in Tartaros.
Waarschijnlijk werd hij ook gezien als de god van observatie, terwijl zijn vrouw Theia de godin van het zicht was. De oude Grieken geloofden dat de ogen licht uitzenden, en men voorwerpen kon zien als deze straal er op viel. In de Griekse cultuur en mythologie speelt Hyperion vrijwel geen rol.
Als Titaan was Hyperion een zoon van Ouranos en Gaia. Hij huwde met zijn zuster, de titanide Theia. Zij baarde hem Helios (de zon), Selene (de maan) en Eos (de dageraad). Dikwijls is Hyperion ook een bijnaam van de zonnegod Helios. Het verschil werd in de latere Griekse literatuur aangegeven door erbij te vermelden of het om een Titaan ging of simpelweg om een God.
In de vroegere Griekse cultuur werd het vaderschap van Hyperion letterlijk gezien:
- "Theia gaf toe aan Hyperion's liefde en baarde
- de grote Helios en heldere Selene en Eos,
- die licht brengt aan alle sterfelijken der aarde
- en aan de onsterfelijke goden die de wijdse hemel regeren."
- -Hesiodus, Theogonie, 371-374
In de latere Griekse literatuur zien we dat de rol van Hyperion eerder figuurlijk wordt opgevat:
- "Van Hyperion zegt men dat hij de eerste was die, door toewijding, aandacht en observatie, de bewegingen van de zon, maan en andere sterren begreep, evenals de seizoenen, want die worden veroorzaakt door deze lichamen. En hij vertelde deze feiten aan anderen, waardoor hij de vader van deze lichamen werd genoemd, omdat hij zogezegd de speculatie over hen en hun natuur had verwekt."
- -Diodoros van Sicilië, 5.67.1
Theia
[bewerken]Hyperion en Theia zijn de Titanen van het licht. Hun kinderen waren heel toepasselijk;
Koios
[bewerken]Koios was (net als Phoibe) titaan van intelligentie en kennis
Phoebe
[bewerken]
Phoebe (Φοιβη-Phoibe) is een Titaanse in de Griekse mythologie, die wordt genoemd als eerste bezitster van het orakel van Delphi. Dit orakel zou op het middelpunt van de platte aarde staan. Phoebe zou de profetische stem van haar eigen moeder Gaia zijn, net als haar echtgenoot en broer Koios dat van hun vader Ouranos was[3].
Phoebe betekent 'heldere' en is tevens een bijnaam voor Artemis of Themis. De naam wordt ook geassocieerd met het woord phoibaô, wat reiniging en zuivering betekent.
Van Eurynome kreeg Phoebe de macht over de maan, tezamen met Atlas.
Met Koios kreeg ze twee dochters die verborgen kennis en voorspelling symboliseren;
Iapetus
[bewerken]Iapetus en Asia/Clymene (de Oceanide) kregen samen;
Okeanos
[bewerken]oceanus is (samen met Thetys) een zeetitaan
Tethys
[bewerken]Tethys (Τηθύς) is een Titanide uit de Griekse mythologie[4]. Ze is de godin van de zee en ondergrondse rivieren en tevens de beschermheilige van het verzorgen van kinderen. Vaak wordt ze vergezeld door Ilithyia, godin van de bevalling. Tethys zou heersen over de legendarische bronnen van de rivier Okeanos.
Een van de latere olympische godinnen Hera werd opgevoed door Tethys tot zij bereid was om de oppergod Zeus te huwen. Toen Arcas en Callisto aan de hemel geplaatst werden als de sterrenbeelden Ursa Major en Ursa Minor, was Hera het hier niet mee eens en ze vroeg haar voogd Tethys te hulp. Zij vervloekte de sterrenbeelden, zodat zij eeuwig rondjes moesten draaien in de hemel, zonder ooit onder de horizon te verdwijnen.
Als Titanide is Tethys een dochter van Ouranos en Gaia. Ze is de vrouw van Okeanos, die tevens haar broer is. Voordat Poseidon over de zeeën heerste, behoorde deze taak aan Tethys en Okeanos toe.
Samen kregen ze duizenden kinderen; de Potamiden (riviergoden) en Oceaniden die alle vormen van water personifieerden. Hierdoor was Tethys de moeder van onder andere de Nijl. De bekendste zijn;
Themis
[bewerken]Mnemosyne
[bewerken]'herinnering' moeder van de muzen
Krios
[bewerken]Krios is de Titaan van het ijs, en Eurybia is de dochter van Pontos. Hun kinderen zijn;
- Astraeus en Perses
Voetnoten
- ↑ Hoewel andere mythen vertellen dat Gaia hen uit zichzelf heeft voortgebracht.
- ↑ Rheia wordt ook wel met haar vereenzelvigd.
- ↑ In sommige bronnen wordt een Phoebe genoemd als dochter van Leda. Zij is een zuster van Helena. Verder komt er nog een Phoebe voor als een van de Heliaden. Phoebe werd ook genoemd als priesteres van Athena, haar zuster was Hilaeira, een priesteres van Artemis. Zij werden Leukippiden genoemd, als dochters van Leukippos, een zoon van Gorgophone. Leukippe is ook een naam voor Demeter.
- ↑ Deze Tethys heeft niets te maken met Thetis een nereïde, de moeder van Achilles.