Het licht-donker contrast heeft te maken met de helderheid van de kleuren. Het grootste licht-donker contrast bestaat tussen zwart en wit, maar ook tussen verschillende kleuren kan een licht-donker contrast optreden. Tussen donkerpaars en geel, tevens complementaire kleuren, treedt bijvoorbeeld ook een groot licht-donker contrast op. Maar ook in een enkele kleur zoals groen, kunnen donkere en lichte tonen gemaakt worden. Hetzelfde geldt voor bruin, dat net als groen in de natuur veel voorkomt.
Het licht-donker contrast kan gebruikt worden voor verschillende doeleinden, namelijk om diepte te scheppen, of om vormen te benadrukken. Door het ontbreken van licht-donker contrasten kan juist een vlak schilderij gemaakt worden, dat kan ook je doelstelling zijn.
Vlakken met dezelfde helderheid (met geen of weinig licht-donker contrast) komen op hetzelfde niveau, terwijl een sterk licht-donker contrast de plasticiteit (driedimensionale vorm) van voorwerpen zichtbaar maakt. De lichte kleuren komen daarbij naar voren, terwijl de donkere kleuren naar achteren wijken.
Antonio Sicurezza - stilleven met ansjovis, 1972. De schilder heeft hier op veel plaatsen in het schilderij een sterk licht-donker contrast gebruikt. De voorwerpen krijgen hierdoor een duidelijke drie-dimensionale vorm. Het zijn niet alleen de schaduwen die zo werken. De hoge witten op de vissen en de uien versterken het diepte effect, waardoor duidelijk wordt dat deze voorwerpen vooraan liggen. De rode pot en de okerkleurige pot krijgen hun vorm door verschillende tonen van dezelfde kleur. Kijk ook eens naar de voorste rand van de tafel, en hoe het pakpapier is weergegeven.
Het licht-donker contrast kan ook worden gebruikt om vormen te benadrukken. In extreme vorm kan dat ertoe leiden dat een vorm uitgeknipt lijkt, zoals in onderstaand voorbeeld.
Een portret uit ca. 1430 door Paolo Uccello. Het licht-donker contrast in dit schilderij benadrukt vooral de vorm van het gezicht, de neus, lippen, kin, voorhoofd, maar ook de vorm van het oor en de nek zijn prachtig weergegeven. Kijk ook eens naar de ruimte om het gezicht heen, al die donkere kleur heeft ook een interessante vorm gekregen door de sterke contrastwerking.
Door juist heel weinig licht-donker contrast te gebruiken kan je een vlak schilderij maken. Dat kan een bewuste keuze zijn. Moderne abstracte schilders streven dat soms na, maar ook oudere schilders gebruiken dat kunstje.
Jozef Israëls schilderde in 1903 deze aquarel van een vissersmeisje op het strand. Nu heeft aquarel al vanzelf wat minder sterke contrasten, maar het lijkt erop dat Israëls hier heel bewust weinig contrasten heeft gebruikt in met name de achtergrond. De sterkste licht-donker contrasten zie je in de mand en in de kleding van het meisje. Doordat er weinig contrasten zijn tussen licht en donker op het strand, in het water en in de lucht, toont het schilderij als geheel vrij vlak. Het gevolg hiervan is dat bij het bekijken van het schilderij je ogen vooral naar het meisje gaan, en dat je niet afgeleid wordt door het landschap.
