Griekse mythologie/Ilias

De Ilias is een vroeg Grieks epos dat toegeschreven wordt aan de (volgens een traditie blinde) dichter Homerus, hoewel geleerden het er over eens zijn dat deze vorm van poëzie waarschijnlijk eerst mondeling overgedragen werd en pas later op schrift gesteld. Ilias is de oude, Griekse naam voor Troje, en was gesitueerd in Klein-Azië (de oostkust van huidig Turkije).

De Ilias vertelt over de wrok van Achilles, en beschrijft slechts een korte episode van het einde van de Trojaanse Oorlog, die volgens de overlevering tien jaar geduurd heeft. Het is dan ook een misvatting te denken dat de Ilias over de Trojaanse Oorlog handelt. Uiteindelijk wordt de stad Troje, met behulp van het beroemde Paard van Troje door de Grieken ingenomen. Hierover wordt echter in de Ilias niets verteld. Het bekende verhaal van het Trojaans paard werd beschreven door de Romeinse dichter Vergilius.

De Ilias is onderverdeeld in 24 boeken die genummerd zijn volgens de letters van het Griekse alfabet van Α tot Ω. Elk boek bestaat uit gemiddeld 800 verzen. De taal is archaïsch Homerisch Grieks en onderscheidt zich van het latere Attisch in zowel woordenschat als in morfologie. Homeros gebruikt veel uitgebreide, tot de verbeelding sprekende vergelijkingen (later de Homerische vergelijking genoemd). Het is geschreven in dactylische hexameters en het begint met de woorden: Μηνιν αειδε Θεα (Mènin aeide, Thea, O Muze, bezing mij over de wrok).

Er is een tweede epos dat op de Ilias volgt en ook aan Homerus wordt toegeschreven: de Odyssee. Dit verhaalt de tienjarige zwerftocht van de Griekse held Odysseus, in zijn poging om naar huis terug te keren. Omdat de god van de zee Poseidon een wrok tegen hem heeft wil dat maar niet lukken en vaart Odysseus 10 jaar rond, waarin hij allerlei obstakels tegenkomt, vooraleer hij Ithaca kan bereiken.

Thema

Het voornaamste thema van het boek is echter de 'de wrok van Achilles'. Deze had namelijk een meisje, Briseïs, als krijgsbuit opgeëist. Agamemnon gebood echter dat hij afstand van haar moest doen, omdat deze zijn eigen oorlogsbuit, Chryseïs, had moeten opgeven om de pesterijen van Apollo te doen ophouden. Achilles is zo woedend, dat hij zich afzondert en weigert nog verder mee te strijden in de oorlog. Achilles blijft gedurende het grootste deel van het boek buiten beeld, terwijl de gevechten verdergaan, en de Grieken in een benarde situatie terechtkomen. Pas naar het einde toe, nadat Achilles verneemt dat zijn beste vriend Patroklos is vermoord door de Trojaan Hector en hij daardoor zo aangegrepen wordt, is hij weer vastberaden zich terug in de oorlog te mengen, en te vechten om wraak te nemen op Hector voor de dood van zijn beste vriend. Hierdoor zullen de Grieken uiteindelijk de overwinning kunnen behalen. Deze overwinning wordt niet beschreven, maar door de voorspellingen van goden en strijders weten we wat het lot is van alle protagonisten in het verhaal en hoe de strijd zal eindigen. Het boek eindigt wanneer Achilles van zijn wrok verlost is omdat Hector dood is.

Hoofdrolspelers (mensen en goden)

Griekse kamp

Mensen

• Achilles, zoon van zeegodin Thetis en de Thessalische koning Peleus
• Patroclos, strijdmakker van Achilles
• Menelaos, Griekse vorst van Sparta, wiens vrouw Helena door de Trojaan Paris met hulp van de godin Aphrodite geschaakt was, hetgeen de aanleiding voor de oorlog was geweest
• Agamemnon, Griekse vorst van Mykene, broer van Menelaos en aanvoerder van de Grieken
• Odysseus, Griekse vorst van Ithaca, die tegen zijn wil ten strijde is getrokken, volgens het boek de sluwste van hen (bedacht later de list met het paard)
• Ajax, Griekse vorst, zeer heldhaftig, zoon van Telemon, ook wel de Grote Ajax genoemd, niet verwarren met de Kleine Ajax, zoon van Oileus.
• Nestor, Griekse vorst, de oudste van allemaal
• Diomedes, Griekse vorst
• Kalchas, Ziener van de Grieken
• ...

Goden

• Zeus, oppergod, en voorstander van de Grieken
• Thetis, zeegodin en moeder van Achilles
• Pallas Athena, dochter van Zeus en godin van de wijsheid, beschermer van o.a. Odysseus
• Hera, vrouw van Zeus, steunt de Grieken samen met Athena uit wrok tegen Paris, die Aphrodite tot mooiste godin had uit geroepen
• Hephaistos, god van smederijen en handwerk, die Achilles' nieuwe wapenrusting maakte
• Poseidon, god van de zee
• ....

Trojaanse kamp

Mensen

• Hector, de belangrijkste Trojaanse held
• Priamos, vader van Hector en heerser over Troje
• Andromache, vrouw van Hector
• Paris, zoon van Priamos, die de aanleiding was voor de strijd door Helena te schaken
• Aeneas, strijder voor Troje, die de overlevenden mee zou voeren en wiens nageslacht Rome zou stichten
• Astyanax, de zoon van Hector en Andromache.
• ...

Goden

• Aphrodite, godin van de liefde
• Ares, god van de oorlog, tegenstrever van Pallas Athene
• Apollo, zonnegod en beschermgod van Troje

Alleen de voor het verhaal belangrijkste goden zijn vermeld en aan welke kant zij streden.

Gerelateerde onderwerpen

• Aanleiding van de twist tussen Achilles en Agamemnon
• Aeneis
• Batrachomyomachia
• Odyssee

Titels van de boeken

1. Pest, twist, en wrok
2. De proef Opsomming van de strijdkrachten
3. Het tweegevecht tussen Menelaos en Paris
4. Pandaros schendt het verdrag
5. Heldendaden van Diomedes
6. Diomedes en Glaukos Hektor neemt afscheid van Andromache
7. De tweestrijd tussen Ajas en Hektor De bouw van de wal
8. De Trojanen bereiken de wal
9. Het gezantschap naar Achilles
10. Diomedes en Odysseus op nachtelijke sluiptocht
11. Heldendaden van Agamemnon
12. De strijd bij de wal
13. De strijd bij de schepen
14. Zeus door Hera misleid
15. De strijd in het scheepskamp
16. De dood van Patroklos
17. De strijd om het lijk van Patroklos
18. Het schild van Achilles
19. De verzoening
20. Goden tegen goden
21. Het gevecht bij de rivier
22. Hektors dood
23. De lijkspelen voor Patroklos
24. De begrafenis van Hektor

Uitgebreide samenvatting

Het verhaal van de Ilias speelt zich af rond het jaar 1240 v. Chr. De oude stad Troje, in het huidige Turkije, wordt belegerd door voorouders van de Grieken, de Achaeërs. Met duizenden schepen zijn de Grieken komen aanvaren om Helena, de vrouw van de Griekse vorst Menelaos terug naar huis te halen. Zij werd ontvoerd door Paris, zoon van de Trojaanse koning Priamos, die daarvoor hulp kreeg van Aphrodite naar aanleiding van de twistappel, opgeworpen door Eris op het huwelijk van Peleus en Thetis. Na deze ontvoering zijn alle Griekse vorsten samengekomen om op te komen tegen Troje. Agamemnon, de broer van Menelaos, werd als leider gekozen.

De Ilias begint met de aanhef, waarin Homeros vraagt om de goddelijke inspiratie van de muze, om te kunnen zingen over de wrok van Achilles. Het verhaal begint op het moment dat Apollo's priester Chryses, naar Agamemnon gaat om zijn dochter Chryseïs terug te halen. Dit meisje was door de Grieken als oorlogsbuit meegenomen en aan Agamemnon toegewezen. Agamemnon weigert echter, en Chryses gaat weg, treurend om zijn dochter, en smeekt Apollo om hem te helpen zijn dochter terug te krijgen. Apollo verhoort zijn smeekbede en begint met pestpijlen af te vuren op het Griekse kamp.

Kalchas, een waarzegger, vertelt de Grieken dat zij Chryseïs zullen moeten teruggeven vooraleer Apollo zich zal terugtrekken. In een vergadering in het kamp stelt Achilles voor dat Agamemnon het meisje maar moet teruggeven. Agamemnon pikt dit niet, en eist in ruil voor het opgeven van Chryseïs de krijgsbuit van Achilles op, Briseïs. Odysseus brengt Chryseïs terug naar haar vader, en Briseïs wordt uit Achilles' tent gehaald en aan Agamemnon gegeven. Achilles is woedend en zondert zich af, weigerend nog verder mee te vechten aan de zijde van de Grieken. Hij gaat wenend zitten op een rots, als zijn moeder, de zeegodin Thetis, hem wil troosten. Achilles vraagt haar om hem te helpen wraak te nemen, waarop zij naar Zeus gaat en zijn hulp vraagt. Zeus belooft haar dat de Grieken niet zullen overwinnen, totdat ze tot inkeer komen en Achilles zullen eren. Wanneer Hera, Zeus' echtgenote en voorstander van de Grieken dit hoort, wordt ze woedend, met een echtelijke ruzie tot gevolg, die wordt gestild door Hephaistos.

Ondertussen hebben de Grieken minder en minder zin om nog verder te vechten, en Agamemnons voorstel om naar huis te keren wordt met veel enthousiasme onthaald, maar Odysseus, op vraag van Athena, die op haar beurt door Hera gezonden was, slaagt erin de Grieken toch aan te moedigen om verder te gaan en te strijden.

Wanneer er een wapenstilstand tot stand komt, gaan de twee mannen die allebei Helena thuis willen, strijden. Menelaos vecht tegen Paris om zijn vrouw terug te krijgen. Menelaos wint, maar dankzij de godin van de liefde Aphrodite overleeft Paris het gevecht omdat ze hem helpt, zoals ze beloofd had en ze brengt hem terug naar Troje. Helena, aangespoord door Iris, vertelt ondertussen aan de Trojaanse koning Priamus wie de meeste gevaarlijke mensen zijn van het Griekse leger.

De wapenstilstand wordt verbroken door een Trojaan Pandaros, die op bevel van Athena een pijl afschiet naar Agamemnon en deze raakt; de oorlog begint weer in volle hevigheid. Ook Ares mengt zich nu in de strijd, en kiest de kant van de Trojanen. De Grieken staan op een gegeven ogenblik op het punt om Troje binnen te dringen, maar het lukt hen niet. De goden verlaten het strijdtoneel even, terwijl de Grieken aan de winnende hand zijn. Hector, de broer van Paris, ontmoet zijn vrouw Andromache op de muren van Troje om afscheid te nemen van haar en hun zoontje - het is de laatste keer dat hij hen ziet. Na maandenlang strijden, gunnen de partijen elkaar een korte wapenstilstand om de overledenen eervol te kunnen begraven.

De oppergod Zeus laat in een godenvergadering weten dat hij niet meer wil dat de goden zich met deze oorlog bemoeien. Hij geeft enkel af en toe de Trojanen een steuntje in de rug, al dan niet door een andere god het bevel te geven de Trojanen te helpen. De Trojanen dringen de Grieken terug tot hun kampen en kunnen zelfs de nacht buiten de muren van hun fort doorbrengen; dit geeft de Trojanen weer een stuk zelfvertrouwen. Bij de Grieken is het zelfvertrouwen ondertussen ver te zoeken. Agamemnon wil wederom opgeven, maar krijgt daarvoor berispingen van Diomedes en Nestor. Er wordt geprobeerd Achilles terug te halen: Agamemnon biedt zelfs geschenken, Briseïs en de hand van zijn dochter aan, maar Achilles blijft bij zijn besluit.

De Grieken laten zich echter niet zomaar uit het veld slaan. Op een avond besluiten Odysseus en Diomedes stiekem in de kamp van de Trojanen binnen te dringen. Het wordt een succes: ze nemen een Trojaanse spion gevangen, Dolon, en plunderen het kamp van de Thraciërs, die van plan waren om de Trojanen tegen de Grieken te helpen.

Zeus laat Eris de strijdlust opnieuw aanwakkeren, en de strijd herbegint weer. De Grieken wapenen zich weer en trekken op tegen Troje. Agamemnon raakt net als Diomedes, Odysseus en Menelaos gewond bij de gevechten. Achilles vraagt zijn beste vriend Patroclos om naar bij Nestor naar de gewonden te informeren. Nestor adviseert Patroclos om het leger van Achilles (de Myrmidoniërs) zelf aan te voeren.

De strijd om de muur van de Grieken (die ze ondertussen hebben gebouwd rond hun scheepskamp) is begonnen en de Trojanen weten binnen te dringen onder leiding van Hector. Door onoplettendheid van Zeus, die zich heeft afgewend van het strijdtoneel, krijgt Poseidon, de god van zeeën en rivieren, die medelijden had met de Grieken, de kans om ze terug moed in te spreken. Hierdoor worden de Trojanen teruggedrongen. Zeus krijgt geen kans om Poseidon te straffen, want Poseidon heeft de steun van Hera en weet met hulp van Hypnos, de god van de slaap, Zeus in de armen van Hera in te laten slapen. Zolang Zeus slaapt, leidt Poseidon de Grieken en zorgen ervoor dat de Trojanen vluchten. In een strijd raakt Hector gewond, maar op dat moment is Zeus ontwaakt uit zijn slaap en hij herstelt de orde, beveelt de god opnieuw zich terug te trekken en laat Apollo Hector moed inspreken.

Achilles geeft zijn vriend Patroclos toestemming om het leger van de Myrmidoniërs aan te voeren. Hij krijgt de uitrusting van Achilles mee en gaat op pad. De overmoedige Patroclos vecht met de Trojanen tot aan de muren van Troje. Hij bestormt de Trojaanse muren drie keer, maar wordt telkens door Apollo teruggewezen. Ondertussen spoort Apollo Hector aan om terug te vechten en in de strijd komt hij tegenover Patroclos te staan. Hector denkt echter dat hij Achilles voor zich heeft, daar Patroclos uitgedost is in Achilles' uitrusting. Patroclos weet eerst Kebriones, de wagenmenner en halfbroer van Hector, te vermoorden. Hector is woest en er volgt een strijd om diens lijk. Uiteindelijk weet Hector Patroclos te vermoorden, nadat deze al verwond was door een speer. Menelaos vecht om het lijk van Patroclos te kunnen houden, maar kan niet voorkomen dat Hector de uitrusting van Achilles meeneemt. Hij trekt hem aan, terwijl de strijd om het lijk verder woedt. Zeus laat de Trojanen deze slag winnen, maar het lijk blijft in handen van de Grieken en wordt weggedragen. Ondertussen instrueert Menelaos Antilochos om naar Achilles te gaan en het overlijden van zijn beste vriend te melden.

Achilles is bedroefd en tegelijk woedend als hij hoort dat hij zijn beste vriend is verloren. Hij is vastberaden zich terug in de oorlog te mengen. Zijn moeder Thetis beweent hem, en is bang dat de oorlog een slechte afloop zou hebben doordat Achilles wraak wil nemen. Toch laat ze Hephaistos een nieuwe wapenuitrusting voor hem maken. Achilles keert terug naar het Grieks kamp. Hector probeert ondertussen het lijk van Patroclos opnieuw te bemachtigen, maar de aanblik van Achilles doet hem opschrikken. Patroclos' lijk wordt geborgen, en Achilles krijgt tijd om hem te bewenen.

Nadat hij zijn nieuwe wapenuitrusting heeft gekregen en aangetrokken, roept hij het leger bijeen en gaat naar Agamemnon om zich te verzoenen. Agamemnon geeft hem daarbij een aantal geschenken, waaronder ook Briseïs terug. De Grieken wapenen zich, en één van Achilles' paarden, Xanthos, voorspelt hem zijn dood.

Zeus staat weer toe dat de goden deelnemen aan de oorlog. Achilles doodt vele Trojanen, waaronder de broer van Hector, Polydoros. Ook probeert hij Hector te doden, maar hij wordt gered door Apollo. Achilles slaagt erin de helft van de vluchtende Trojanen richting de rivier de Skamandros te drijven. De riviergod Skamandros echter is hiermee niet tevreden en gaat zijn beklag doen bij Apollo. Skamandros drijft vervolgens Achilles in het nauw, maar zijn weeklachten worden verhoord door Poseidon en Athena. Skamandros doet nog een poging om de rivier de Simoeis ter hulp te roepen, maar Hephaistos, op bevel van Athena, gaat Achilles helpen en doet de rivier verdampen.

Achilles herneemt zijn gevecht met de Trojanen maar wordt in een duel misleid door Apollo, die de plaats inneemt van een Trojaanse soldaat. Zo kunnen de Trojanen zich weer veilig binnen de muren van Troje terugtrekken. Hector blijft als enige buiten, ondanks de waarschuwingen van zijn vader Priamus en zijn moeder Hekabe. Hector en Achilles gaan een duel aan, waarbij Achilles Hector opjaagt en hem drie maal rond Troje doet lopen. Ondertussen beraadslagen de goden over Hectors lot, maar uiteindelijk beslist Zeus in het voordeel van Achilles. Deze slaagt er met behulp van Athena in Hector dodelijk te verwonden. In zijn doodsstrijd vraagt Hector om zijn lijk aan zijn ouders terug te geven, en hij voorspelt ook de dood van Achilles. Achilles weigert echter zijn verzoek, en na zijn dood ontdoet Achilles Hector van zijn wapenuitrusting en sleept hem achter zijn wagen terug naar het kamp van de Grieken. Hekabe ziet nog juist hoe haar zoon wordt weggetrokken. Hector wordt in het Griekse kamp een aantal maal rond Patroclos' lijk gesleept, en vervolgens nog flink mishandeld. De dag daarna wordt het lichaam van Patroclos gecremeerd en voor de beenderen wordt uiteindelijk een grafheuven opgeworden. Er worden ook lijkspelen georganiseerd, met oa wagenrennen, boxen en speerwerpen.

Ondertussen overleggen de goden wat er moet gebeuren met Hectors lijk. Uiteindelijk vraagt Zeus aan Thetis om Achilles te overtuigen Hectors lijk aan de Trojanen terug te geven. Koning Priamos laadt een wagen vol geschenken, waarmee hij vertrekt naar het kamp van de Grieken om het lijk van zijn zoon terug te halen. Onderweg komt hij de god Hermes tegen, die vermomd is als Myrmidoniër, en hem begeleidt naar de tent van Achilles. Daar maakt hij zijn ware identiteit pas bekend. Priamos gaat Achilles' tent binnen en smeekt om het lijk van Hector. Achilles toont medelijden en de losprijs wordt afgesproken. Achilles laat het lijk verzorgen en geeft het terug aan de Trojaanse koning. Ook belooft Achilles een wapenstilstand zolang de begrafenisplechtigheden duren. Hermes leidt Priamos opnieuw het kamp uit, en aangekomen in de stad wordt Hector door alle Trojanen beweent. De Ilias eindigt met de begrafenisplechtigheid van Hector.

Nederlandse vertalingen en bewerkingen van Ilias

• Ilios: het verhaal van de Trojaanse oorlog door Imme Dros, 1999; De Zilveren Zoen in 2000 voor Ilios; een vertaling en bewerking van Ilias van Homerus; ISBN: 90-214-6046-7.
• Ilias: De wrok van Achilles ingeleid en vertaald in Nederlandse Hexameters door H.J. de Roy van Zuydewijn; Nijhoff, 1980; ISBN: 90-295-2058-2.