Afrikaans/Afrikaanse voornaamwoorden
Er is veel overeenkomst in de voornaamwoorden van het Afrikaans en Nederlands, maar er zijn ook opmerkelijke verschillen:
Persoonlijke voornaamwoorden
[bewerken]| Afrikaans | Nederlands | ||
|---|---|---|---|
| ek | my | ik | mij, me |
| jy | jou | jij,je | jou, je |
| u | u | u | u |
| hy | hom | hij | hem |
| sy | haar | zij, ze | haar, ze |
| dit | dit | het | het |
| ons | ons | wij, we | ons |
| julle | julle | jullie | jullie |
| hulle | hulle | zij, ze | hen, hun, ze |
Enige verschillen:
- Er wordt in het Afrikaans geen verschil gemaakt tussen volle en zwakke vormen (zoals jij-je, mij-me, zij-ze).
- Het woord het komt alleen voor als werkwoord (en betekent heeft etc.), en dit is een persoonlijk voornaamwoord geworden waarvan de betekenis overeenkomt met het Nederlandse het.
- Sy is alleen onderwerp enkelvoud vrouwelijk (zij/ze).
- Ons is ook onderwerp: Ons het 'n nuwe kar - Wij hebben een nieuwe auto
Bezittelijke voornaamwoorden
[bewerken]| my | myne | mijn | de mijne |
| jou | joune | jouw | de jouwe |
| sy | syne | zijn | de zijne |
| haar | hare | haar | de hare |
| ons | ons s'n | ons, onze | de onze |
| julle | julle s'n | jullie | die van jullie |
| hulle | hulle s'n | hun | de hunne |
- Hierdie kar is myne -- Deze auto is de mijne
s'n kan ook gebruikt worden na zelfstandige naamwoorden of eigennamen:
- Dis die boer s'n - Dit is die van de boer.
- Dit is Piet s'n - Dit is die van Piet.
Se kan gebuikt worden na zelfstandige naamwoorden of eigennamen in het adjectivische geval.
- Dis Pa se kar - Dit is pa's auto.
In Hollands dialect is dat ook gebruikelijk: dit is pa z'n auto. In Afrikaans is het standaard.
Se en s'n worden ongeacht geslacht en getal gebruikt, dus ook voor vrouwelijke personen of meervouden.
- Die vrouens se behoeftes ...
Dit kan ook gecombineerd worden met betrekkelijke voornaamwoorden zoals "wat" of "wie" of onbepaalde soals "iemand", "almal".
- Persone wat se behoeftes ...
- Die eerste een wie se naam ...
- Iemand se naam
- Almal se persoonlikhede
In het Afrikaans wordt vaak een constructie met "se" gebruikt waar Nederlands een bepaling met "van" gebruikt:
- Suid-Afrika se president -- De president van Zuid-Afrika
Betrekkelijke woornaamwoorden
[bewerken]Het betrekkelijk voornaamwoord is wat (niet: dat of die)
- Die boek 'wat ek gekoop het -- Het boek dat ik gekocht heb.
- Die man wat hier loop -- De man die hier loopt
Wie kan alleen in combinatie met een voorzetsel of met se gebruikt worden en dan alleen voor personen of dieren.
- Die vrou wie se kind siek is.
- Die vrou vir wie die geskenk is.
- Die koning aan wie eer betuig word.
- Die kind met wie ek gepraat het.
- Die meisie op wie hy verlief is.
In andere gevallen gebruikt Afrikaans net als in Nederlands voornaamwoordelijke bijwoorden, zoals:
- wat + aan = waaraan.
- wat + by = waarby.
- wat + deur = waardeur.
- wat + in = waarin.
- wat + met = waarmee.
- wat + na + toe = waarnatoe.
- wat + onder = waaronder.
- wat + oor = waaroor.
- wat + op = waarop.
- wat + sonder = waarsonder.
- wat + uit = waaruit.
- wat + van = waarvan.
- wat + vir = waarvoor.
Deze bijwoorden worden gewoonlijk niet gescheiden:
- die brug waaroor hy self loop -- de brug waar hij zelf over loopt
Vragende voornaamwoorden
[bewerken]Vragende voornaamwoorden komen grotendeels met de Nederlandse overeen.
- Wie is hy? -- Wie is hij?
- Wat het hy gesê? -- Wat zei hij?
Het Nederlandse wat voor is versmolten tot één woord watter en wordt vaak gebruikt in de zin van welke:
- Watter kind het seergekry? -- Welk kind heeft zich bezeerd?
- Watter taal word daar gepraat? -- Welke / wat voor taal wordt daar gesproken?
- Almal se persoonlikhede verski; watter een van hierdie is jy: a, b, c -- Ieders persoonlijkheid is anders; welke van deze ben jij: a, b, c
Het voornaamwoord welke is tamelijk ouderwets en klinkt deftig.
Het wordt soms nog wel in indirecte zinnen gebruikt:
- Die IOK besluit dan welke van die atlete mag deelneem
Of ook in combinatie met een voorzetsel:
- Op welke wyse word dit gedoen?
Wederkerende voornaamworden
[bewerken]Wederkerende werkwoorden worden naar verhouding in Afrikaans minder gebruikt. Het wederkerend voornaamwoord zich bestaat niet en de persoonlijke voornaamwoorden worden in plaats daarvan gebruikt:
- Hy het hom nie in die snoesige sosiale kringe van M.. gevestig nie -- Hij heeft zich niet ...
Wederkerige voornaamwoorden
[bewerken]Het wederkerig voornaamwoord is mekaar. Het wordt grotendeels gebruikt als het Nederlandse elkaar.
- 'n bus, voertuig en twee bakkies het mekaar gebots -- een bus, een auto en twee pick-ups zijn met elkaar in botsing gekomen.
Het kan met se gecombineerd worden en betekent dan elkaars
- Dra mekaar se laste -- Draag elkaars lasten
Er zijn ook samenstellingen als bymekaar, namekaar en deurmekaar