Geo-visualisatie/Deel C: Kaartopmaak: verschil tussen versies
k tip erbij |
redigeeracties / taalfoutjes er uit |
||
Regel 20: | Regel 20: | ||
__TOC__ |
__TOC__ |
||
==Vooraf / over de subjectiviteit van de cartografie== |
==Vooraf / over de subjectiviteit van de cartografie== |
||
Tuinarchitect, modeontwerper, beeldhouwer, binnenhuisarchitect, stylist van een magazine en |
Tuinarchitect, modeontwerper, beeldhouwer, binnenhuisarchitect, stylist van een magazine en reclameontwerper. Dit zijn stuk voor stuk beroepen waarbij de ene persoon wél een bepaalde gave lijkt te hebben en de andere niet. Hun succes lijkt er aan af te lezen. De succesvolste onder hen lijken een speciaal gevoel voor ruimte, kleur, verhoudingen te hebben. Hun producten komen wel over, slaan wel aan, worden wel gekocht, zijn veel besproken en worden nagemaakt... Bij kaartopmaak is dit ook zo. |
||
Het aspect geo-visualisatie uit deel B was nog theoretisch goed te onderbouwen. Een discussie was minder vaak nodig. De theorie bepaalde daar nog het aantal klassen waarin de data moest worden opgedeeld, of er genormaliseerd moest worden, en hoe [[Image:04. Japanese Garden, Cowra, NSW, 22.09.2006.jpg|right|200px]] |
Het aspect geo-visualisatie uit deel B was nog theoretisch goed te onderbouwen. Een discussie was minder vaak nodig. De theorie bepaalde daar nog het aantal klassen waarin de data moest worden opgedeeld, of er genormaliseerd moest worden, en hoe [[Image:04. Japanese Garden, Cowra, NSW, 22.09.2006.jpg|right|200px]] |
||
[[Image:Eglise_saint-pierre_DSCF1665.JPG|right|200px]]de kleuren gekozen moesten worden. Geo-visualisatie stond nog 'dicht bij de data', werd sterk door de (on)mogelijkheden van de geo-informatie en het thema bepaald. Kaartopmaak staat 'dichter bij de eindgebruiker'. |
[[Image:Eglise_saint-pierre_DSCF1665.JPG|right|200px]]de kleuren gekozen moesten worden. Geo-visualisatie stond nog 'dicht bij de data', werd sterk door de (on)mogelijkheden van de geo-informatie en het thema bepaald. Kaartopmaak staat 'dichter bij de eindgebruiker'. |
||
Bij kaartopmaak speelt er meer. Naast visuele regels en richtlijnen uit de communicatie spelen soms minder grijpbare begrippen als smaak, gevoel en ervaring meer een rol. |
Bij kaartopmaak speelt er meer. Naast visuele regels en richtlijnen uit de communicatie spelen soms minder grijpbare begrippen als smaak, gevoel en ervaring meer een rol. Subjectieve begrippen dus. En sommige ontwerpers pakken dat gevoel sneller op dan een ander. Zij hebben die gave van zichzelf en leren het snel. Waar moeten de labels staan, waar plaats ik de kaartonderdelen als legenda, titel en een eventuele toelichting? Wat is letterlijk achtergrondinformatie? De ene durft meer, is creatiever. De ander is wat behoudender, traditioneler. Moet er altijd wel kleur gebruikt worden? |
||
Een slecht ontworpen kaart wordt terzijde geschoven. Wanneer de kaart niet lekker smoelt, de pixels van de te grove resolutie zichtbaar zijn, als de titel onduidelijk is, de onderdelen niet netjes uitgelijnd zijn of de kaart op een andere wijze hobbymatig overkomt, zal de inhoud van de kaart - hoe belangrijk ook - niet gezien worden. Het is net als bij een boek. Is de kaft saai en het |
Een slecht ontworpen kaart wordt terzijde geschoven. Wanneer de kaart niet lekker smoelt, de pixels van de te grove resolutie zichtbaar zijn, als de titel onduidelijk is, de onderdelen niet netjes uitgelijnd zijn of de kaart op een andere wijze hobbymatig overkomt, zal de inhoud van de kaart - hoe belangrijk ook - niet gezien worden. Het is net als bij een boek. Is de kaft saai en het lettertype slecht leesbaar, dan wordt de inhoud ook niet bekeken. |
||
Middels vele simpele cartografische richtlijnen en voorbeelden zal in dit deel blijken dat de kaartopmaak niet alleen een kwestie is van smaak, gevoel en ervaring, maar ook van simpel nadenken over het doel van de kaart en de eindgebruiker. |
Middels vele simpele cartografische richtlijnen en voorbeelden zal in dit deel blijken dat de kaartopmaak niet alleen een kwestie is van smaak, gevoel en ervaring, maar ook van simpel nadenken over het doel van de kaart en de eindgebruiker. |
||
Regel 42: | Regel 42: | ||
[[Image:Informatie bord met slechte titel nl geen of reclame.JPG|right|thumb|300px|'''Een slechte titel, namelijk geen (zichtbare of kloppende) titel'''. De commercie heeft het hier gewonnen van de cartografie! Blijkbaar gaat het er bij dit straatmeubilair meer om reclame, dan om functionaliteit ten behoeve van de bezoeker van deze stad! De kaart lijkt zo meer een smoes om op deze plaats een reclamezuil te mogen plaatsen. "Stadsplattegrond" had de titel natuurlijk moeten zijn!]] |
[[Image:Informatie bord met slechte titel nl geen of reclame.JPG|right|thumb|300px|'''Een slechte titel, namelijk geen (zichtbare of kloppende) titel'''. De commercie heeft het hier gewonnen van de cartografie! Blijkbaar gaat het er bij dit straatmeubilair meer om reclame, dan om functionaliteit ten behoeve van de bezoeker van deze stad! De kaart lijkt zo meer een smoes om op deze plaats een reclamezuil te mogen plaatsen. "Stadsplattegrond" had de titel natuurlijk moeten zijn!]] |
||
Een kaartgebruiker zal willen weten welk deel van de wereld wordt afgebeeld en hoe de kaart is |
Een kaartgebruiker zal willen weten welk deel van de wereld wordt afgebeeld en hoe de kaart is georiënteerd. Een juiste, overdachte titel (bijvoorbeeld "Bevolkingsdichtheid" in plaats van "Bevolking") kan er voor zorgen dat de legenda niet eens geraadpleegd hoeft te worden. Een kaart moet daarom vergezeld gaan van de volgende kaartonderdelen: |
||
* Een '''titel''': groot weergegeven, bijvoorkeur bovenaan, in rapporten in het bijschrift er onder kan ook. |
* Een '''titel''': groot weergegeven, bijvoorkeur bovenaan, in rapporten in het bijschrift er onder kan ook. |
||
* Een '''schaalaanduiding''' (schaalstok op schaal); |
* Een '''schaalaanduiding''' (schaalstok op schaal); |
||
* Een '''noordpijl''' en/of graadnet; |
* Een '''noordpijl''' en/of graadnet; |
||
* Een '''legenda''' met de betekenis van gebruikte symbolen en kleuren. 'Overduidelijke' (denk aan de doelgroep!) |
* Een '''legenda''' met de betekenis van gebruikte symbolen en kleuren. 'Overduidelijke' (denk aan de doelgroep!) legenda-eenheden van kaartsoortobjecten als een landsgrens bij een provinciekaart van Nederland kunnen omwille van een eenvoudiger legenda en het beter overbrengen van de boodschap soms beter weggelaten worden. |
||
* Een '''toelichting''' met om de kwaliteit en de auteursrechtelijke situatie te kunnen beoordelen. Minimaal wordt vermeld auteur(s), jaartal, bron van de data. |
* Een '''toelichting''' met om de kwaliteit en de auteursrechtelijke situatie te kunnen beoordelen. Minimaal wordt vermeld auteur(s), jaartal, bron van de data. |
||
Regel 58: | Regel 58: | ||
</div> |
</div> |
||
Een goede kaart heeft maximaal 6 tot 8 kleuren, maar dat is ook afhankelijk van de doelgroep. Bij geologische kaarten en bodemkaarten wordt hier noodzakelijkerwijs van afgeweken; hier moeten nu eenmaal meer legenda-eenheden worden beschreven. Dan wordt er gewerkt met kleurgroepen. Alle |
Een goede kaart heeft maximaal 6 tot 8 kleuren, maar dat is ook afhankelijk van de doelgroep. Bij geologische kaarten en bodemkaarten wordt hier noodzakelijkerwijs van afgeweken; hier moeten nu eenmaal meer legenda-eenheden worden beschreven. Dan wordt er gewerkt met kleurgroepen. Alle kalkachtige gebieden hebben dan een blauwachtige kleur, bijvoorbeeld. Een goede kaart maken is te vergelijken met goed communiceren. De maker van een kaart moet kennis hebben van de onderliggende informatie, van de problematiek, van de doelstelling van de kaart en van (de kennis van) de doelgroep. |
||
===Titel=== |
===Titel=== |
||
Regel 71: | Regel 71: | ||
Soms zullen enkele van de eerstgenoemde drie 'W's' juist mogen ontbreken: |
Soms zullen enkele van de eerstgenoemde drie 'W's' juist mogen ontbreken: |
||
:*Het jaartal / de tijdsaanduiding kan weg bij tijdloze kaarten. Denk aan "Geologische kaart Nederland". Of wanneer ''vandaag'' in een krant verschijnt een kaart "Bevolkingsdichtheid Randstad", dan |
:*Het jaartal / de tijdsaanduiding kan weg bij tijdloze kaarten. Denk aan "Geologische kaart Nederland". Of wanneer ''vandaag'' in een krant verschijnt een kaart "Bevolkingsdichtheid Randstad", dan verwacht je als kaartlezer al dat dit de huidige situatie is. "Bevolkingsdichtheid Randstad 2005" is dan niet nodig. Rechtsonder - bij de legenda / de bron van de gegevens - moet dan wel het jaartal genoemd worden. Het voordeel is dan dat de titel sneller gelezen wordt, en het jaartal slechts met kleine letters kan worden afgebeeld. |
||
:*De plaats / |
:*De plaats / locatieaanduiding kan weg. Wanneer de kaart terecht zal komen in een brochure over één stad, of in een boek over één land, dan is het voor de lezer al duidelijk wat die plaats is, zeker als steeds diezelfde stadomtrek of dat land in meerdere kaarten al is voorgekomen. "Bevolkingsdichtheid 1950" en "Bevolkingsdichtheid 2000" is dan een prima titel. |
||
Daarnaast dienen die drie aspecten zo ''kernachtig'' mogelijk te worden opgeschreven. Dit zijn dus goede voorbeelden: |
Daarnaast dienen die drie aspecten zo ''kernachtig'' mogelijk te worden opgeschreven. Dit zijn dus goede voorbeelden: |
||
Regel 84: | Regel 84: | ||
Wanneer je kaarten maakt voor een website, komt het vaak voor dat die titel onder de afbeelding (kaart) wordt gezet. In die gevallen laat je de titel weg, maar geef je de ''exacte'' titel door aan de webbeheerder. Dit kan uiteraard ook gelden voor drukwerk. |
Wanneer je kaarten maakt voor een website, komt het vaak voor dat die titel onder de afbeelding (kaart) wordt gezet. In die gevallen laat je de titel weg, maar geef je de ''exacte'' titel door aan de webbeheerder. Dit kan uiteraard ook gelden voor drukwerk. |
||
Creatieve koppen, koppen met humor, uitroeptekens, vraagtekens zijn niet gewenst. Houd je titel kort en zakelijk. Gebruik in principe geen afkortingen, of de doelgroep moet die afkortingen kennen. NS (Nederlandse Spoorwegen) mag, maar gebruik liever Verenigde Staten in plaats van VS. Vermijd obv, a.g.v. en andere cryptische afkortingen die de kaartlezer zullen afschrikken. Zorg voor niet te veel tekst. De titel "Locaties Joodse synagoges in Amsterdam 2007" in een krant van vandaag kan beter worden: "Synagoges |
Creatieve koppen, koppen met humor, uitroeptekens, vraagtekens zijn niet gewenst. Houd je titel kort en zakelijk. Gebruik in principe geen afkortingen, of de doelgroep moet die afkortingen kennen. NS (Nederlandse Spoorwegen) mag, maar gebruik liever Verenigde Staten in plaats van VS. Vermijd ''obv'', ''a.g.v.'' en andere cryptische afkortingen die de kaartlezer zullen afschrikken. Zorg voor niet te veel tekst. De titel "Locaties Joodse synagoges in Amsterdam 2007" in een krant van vandaag kan beter worden: "Amsterdamse Synagoges". Uit het feit dat de synagoges ''op een kaart'' staan, weet de lezer al dat het om de locaties gaat. Joodse en synagoges is dubbel, en 2007 is in een krant niet nodig, bijvoorbeeld bij een artikel over de onderhoudstaat van nu synagoges op dit moment. |
||
===Overzichtskaarten, detailkaarten en 'locatormaps'=== |
===Overzichtskaarten, detailkaarten en 'locatormaps'=== |
||
Regel 115: | Regel 115: | ||
<div style="background:#FFEFD5;"> |
<div style="background:#FFEFD5;"> |
||
[[Afbeelding:Crystal Clear app ktip.png|20px]] '''TIP4''': Zorg voor een goede balans tussen de grootte van de overzichtskaart en de detailkaart ten opzichte van de hoofdkaart. De hoofdkaart dient in vrijwel alle gevallen de grootste kaart te zijn; daar gaat het immers om. De overzichtskaart dient bij voorkeur ook niet met spetterende kleuren en veel detail |
[[Afbeelding:Crystal Clear app ktip.png|20px]] '''TIP4''': Zorg voor een goede balans tussen de grootte van de overzichtskaart en de detailkaart ten opzichte van de hoofdkaart. De hoofdkaart dient in vrijwel alle gevallen de grootste kaart te zijn; daar gaat het immers om. De overzichtskaart dient bij voorkeur ook niet met spetterende kleuren en veel detail behept te zijn; dat leidt de aandacht af van de hoofdkaart. |
||
</div> |
</div> |
||
Regel 123: | Regel 123: | ||
===Concessies=== |
===Concessies=== |
||
''' |
'''Concessies aan bovenstaande 'minimale eisen' kunnen gedaan worden:''' |
||
* De legenda kan weg wanneer de legenda-eenheden (=kaartsymbolen) vanzelfsprekende kleuren hebben en of zeer simpel zijn. Stel, de titel is "Stedelijke gebieden Nederland in 1800". Wanneer die gebieden oranje zijn, samen met de buitengrens van Nederland en de rivieren (blauwe, ter oriëntatie) worden aangegeven, kan een legenda ontbreken. De titel fungeert dan namelijk al als de legenda! 'Nog' een legenda zou de kaart onnodig druk maken. |
* De legenda kan weg wanneer de legenda-eenheden (=kaartsymbolen) vanzelfsprekende kleuren hebben en of zeer simpel zijn. Stel, de titel is "Stedelijke gebieden Nederland in 1800". Wanneer die gebieden oranje zijn, samen met de buitengrens van Nederland en de rivieren (blauwe, ter oriëntatie) worden aangegeven, kan een legenda ontbreken. De titel fungeert dan namelijk al als de legenda! 'Nog' een legenda zou de kaart onnodig druk maken. |
||
* Wanneer de buitengrenzen van een gebied bij de doelgroep van een kaart helder zijn (bv: Nederland in het voorbeeld van zojuist), mag ook de noordpijl ontbreken, tenzij de kaart juist (iets) gedraaid is. Toen deze voor het eerst werd uitgegeven in de jaren negentig, was de papieren uitgave van de Nieuwe Kaart van Nederland (zie ook http://www.kaart.nieuwekaart.nl) hier een mooi voorbeeld van: deze kaart werd namelijk bewust een aantal graden verdraaid. De doelgroep (bestuurders en burgers) konden daardoor minder makkelijk zich oriënteren, omdat de onderlinge ligging van de steden anders was dan verwacht. Daardoor werd de aandacht beter gericht, namelijk op de groei van de steden (en ander ruimtegebruik) naar het buitengebied. |
* Wanneer de buitengrenzen van een gebied bij de doelgroep van een kaart helder zijn (bv: Nederland in het voorbeeld van zojuist), mag ook de noordpijl ontbreken, tenzij de kaart juist (iets) gedraaid is. Toen deze voor het eerst werd uitgegeven in de jaren negentig, was de papieren uitgave van de Nieuwe Kaart van Nederland (zie ook http://www.kaart.nieuwekaart.nl) hier een mooi voorbeeld van: deze kaart werd namelijk bewust een aantal graden verdraaid. De doelgroep (bestuurders en burgers) konden daardoor minder makkelijk zich oriënteren, omdat de onderlinge ligging van de steden anders was dan verwacht. Daardoor werd de aandacht beter gericht, namelijk op de groei van de steden (en ander ruimtegebruik) naar het buitengebied. |
||
Regel 137: | Regel 137: | ||
<div style="background:#FFDAB9;"> |
<div style="background:#FFDAB9;"> |
||
[[Afbeelding:Leer meer.png|20px]] '''SAMENVATTING:''' Een kaart bestaat uit een titel, een kaartframe, legenda, en meestal ook een |
[[Afbeelding:Leer meer.png|20px]] '''SAMENVATTING:''' Een kaart bestaat uit een titel, een kaartframe, legenda, en meestal ook een noordpijl en schaalaanduiding en begeleidende tekst. Het kaartframe bevat een aantal informatielagen ('kaartlagen') over elkaar heen, met daarin voor elke kaartlaag meerdere ruimtelijke objecten. Het aantal zichtbare ruimtelijke objecten en het aantal informatielagen dient beperkt en afgestemd te zijn op het doel en de doelgroep van de kaart. De titel verdient veel aandacht, en zorgt er - in het goede geval - voor dat de kaart niet verkeerd geïnterpreteerd hoeft te worden, en dat de legenda niet noodzakelijkerwijs geraadpleegd hoeft te worden. |
||
</div> |
</div> |
||
Regel 156: | Regel 156: | ||
# '''Zet kaartonderdelen niet te dicht op elkaar.''' |
# '''Zet kaartonderdelen niet te dicht op elkaar.''' |
||
# '''Zorg voor een goede balans.''' Bij het bekijken van een (goede) kaart zal je vaak een zogenaamde '''balans''' ervaren. De balans wordt bepaald door de onderlinge verhouding tussen de verschillende kaartonderdelen. De grootte, de positie, en het onderlinge contrast (gemiddeld licht of juist donker) speelt hierbij een rol. Er is sprake van een goede balans als deze kaart 'stabiel' overkomt bij de kaartlezers. Een te grote legenda met weinig kaart onderdelen links, gevolgd door rechts onder een donker kaartframe, is onevenwichtig; er is dan sprake van een onbalans. Sommige kaartonderdelen zijn misschien te licht of te klein weergegeven. Er zijn meerdere mogelijkheden<ref>Making Maps, A visual guide to Map Design for GIS, J. Kryger en D. Wood, 2005; blz 134 t/m 137.</ref>: |
# '''Zorg voor een goede balans.''' Bij het bekijken van een (goede) kaart zal je vaak een zogenaamde '''balans''' ervaren. De balans wordt bepaald door de onderlinge verhouding tussen de verschillende kaartonderdelen. De grootte, de positie, en het onderlinge contrast (gemiddeld licht of juist donker) speelt hierbij een rol. Er is sprake van een goede balans als deze kaart 'stabiel' overkomt bij de kaartlezers. Een te grote legenda met weinig kaart onderdelen links, gevolgd door rechts onder een donker kaartframe, is onevenwichtig; er is dan sprake van een onbalans. Sommige kaartonderdelen zijn misschien te licht of te klein weergegeven. Er zijn meerdere mogelijkheden<ref>Making Maps, A visual guide to Map Design for GIS, J. Kryger en D. Wood, 2005; blz 134 t/m 137.</ref>: |
||
:# Bij kaarten kunnen de elementen alle gecentreerd zijn. De elementen zijn dan zodanig uitgelijnd, dat deze |
:# Bij kaarten kunnen de elementen alle gecentreerd zijn. De elementen zijn dan zodanig uitgelijnd, dat deze even ver links als rechts van de bladspiegel (het midden van de kaart) uitsteken. Dat oogt vaak klassiek of traditioneel, betrouwbaar en volgens sommigen soms misschien wat saai, maar het is wel goed. |
||
:# Alles links |
:# Alles links uitlijnen (of rechts) terwijl er rechts (respectievelijk links) allemaal witte ruimtes overblijven is niet mooi. |
||
:# Bij een kaart met een asymmetrische opmaak zijn wordt gekenmerkt doordat meestal de bovenste kaartonderdelen links, en onderste rechts zijn uitgelijnd. Dit oogt weer wat moderner en creatiever dan de 'traditionele' opmaak. |
:# Bij een kaart met een asymmetrische opmaak zijn wordt gekenmerkt doordat meestal de bovenste kaartonderdelen links, en onderste rechts zijn uitgelijnd. Dit oogt weer wat moderner en creatiever dan de 'traditionele' opmaak. |
||
Regel 165: | Regel 165: | ||
<div style="background:#FFEFD5;"> |
<div style="background:#FFEFD5;"> |
||
[[Afbeelding:Crystal Clear app ktip.png|20px]] '''TIP''' over de finishing touch / het gebruik van tekenpakketten <br /> |
[[Afbeelding:Crystal Clear app ktip.png|20px]] '''TIP''' over de finishing touch / het gebruik van tekenpakketten <br /> |
||
Een GIS kan nog zo geavanceerd zijn, soms wil jij met de legenda of de andere kaartonderdelen dingen die niet of niet makkelijk met je GIS-pakket zijn uit te voeren. Gelukkig bieden de meeste GIS-pakketten ook al de mogelijkheid om elementen uit legenda's, of zelfs elementen uit de kaart - zoals diagrammen of ingekleurde gebieden - te kopiëren naar de maplayout (kaart). Daarna kan je ze als graphic zelf uitvergroten, aanpassen, et cetera. Het toevoegen van allerlei afbeeldingen en eigen gemaakte legenda's is ook mogelijk. Ook in andere tekenpakketten, zelfs met Microsoft Paint, is het resultaat van je GIS bijvoorbeeld het PNG-bestand - heel goed te verwerken en aan te passen. Maak hier gerust gebruik van. |
Een GIS kan nog zo geavanceerd zijn, soms wil jij met de legenda of de andere kaartonderdelen dingen die niet of niet makkelijk met je GIS-pakket zijn uit te voeren. Gelukkig bieden de meeste GIS-pakketten ook al de mogelijkheid om elementen uit legenda's, of zelfs elementen uit de kaart - zoals diagrammen of ingekleurde gebieden - te kopiëren naar de maplayout (kaart). Daarna kan je ze als '''graphic''' (grafisch plaatje, los van een GIS) zelf uitvergroten, aanpassen, et cetera. Het toevoegen van allerlei afbeeldingen en eigen gemaakte legenda's is ook mogelijk. Ook in andere tekenpakketten, zelfs met Microsoft Paint, is het resultaat van je GIS bijvoorbeeld het PNG-bestand - heel goed te verwerken en aan te passen. Maak hier gerust gebruik van. |
||
</div> |
</div> |
||
Regel 171: | Regel 171: | ||
[[Afbeelding:Opec Organization of the Petroleum Exporting Countries countries.PNG|thumb|right|293px|'''Olie exporterende landen'''. Er is bewust ''niet'' ingezoomd op deze landen.]] |
[[Afbeelding:Opec Organization of the Petroleum Exporting Countries countries.PNG|thumb|right|293px|'''Olie exporterende landen'''. Er is bewust ''niet'' ingezoomd op deze landen.]] |
||
In een goede klassieke film zal de regisseur een stilte laten vallen na een belangrijke opmerking. Of er wordt ingezoomd op een voorwerp dat de sleutel zal worden bij het oplossen van een misdaad. Een kaartenmaker kent ook deze twee technieken ook. |
In een goede klassieke film zal de regisseur een stilte laten vallen na een belangrijke opmerking. Of er wordt ingezoomd op een voorwerp dat de sleutel zal worden bij het oplossen van een misdaad. Een kaartenmaker kent ook deze twee technieken ook. |
||
# Een leeg stuk kaart: Dit kan twee functies hebben: 1) 'hier is helemaal niets': dat ergens géén doden vallen, in bepaalde wijken, is ook informatie. 2) lege vlakken zorgen voor meer aandacht op het hoofdonderwerp, bijvoorbeeld, de transportbewegingen (pijlen) vanaf Nederland naar VS en Z.O.-Azië. Vul de omgeving (Afrika en Zuid-Amerika) vooral niet in met allerlei labels, landsgrenzen, extra |
# Een leeg stuk kaart: Dit kan twee functies hebben: 1) 'hier is helemaal niets': dat ergens géén doden vallen, in bepaalde wijken, is ook informatie. 2) lege vlakken zorgen voor meer aandacht op het hoofdonderwerp, bijvoorbeeld, de transportbewegingen (pijlen) vanaf Nederland naar VS en Z.O.-Azië. Vul de omgeving (Afrika en Zuid-Amerika) vooral niet in met allerlei labels, landsgrenzen, extra uitlegtekst of de legenda. Zou je dat doen, dan valt het beeld dat je wil overbrengen (vooral op het noordelijk halfrond is handel) niet meer op. In het voorbeeld van de kaart met olie-exporterende landen geldt hetzelfde; zou worden ingezoomd op een smalle strook rond de evenaar, dan zou het afhankelijke, minder bedeelde noorden, waar de olie hard nodig is, niet zo opvallen. |
||
# Inzoomen op een detail: zorg dat de hoofdkaart niet te veel omgeving laat zien, maar vooral dat gebied waar het om draait. Of maak een extra inzetje voor één of twee gebieden waar je meer over wil zeggen. Zoom ook weer niet zo ver in dat het land / onderwerp bijna tegen de rand van het kaartframe komt te liggen. Dat geeft een te onrustig beeld, en de kaartlezer kan niet zien wat nu de omringende landen zijn en hoe ze heten. |
# Inzoomen op een detail: zorg dat de hoofdkaart niet te veel omgeving laat zien, maar vooral dat gebied waar het om draait. Of maak een extra inzetje voor één of twee gebieden waar je meer over wil zeggen. Zoom ook weer niet zo ver in dat het land / onderwerp bijna tegen de rand van het kaartframe komt te liggen. Dat geeft een te onrustig beeld, en de kaartlezer kan niet zien wat nu de omringende landen zijn en hoe ze heten. |
||
<div style="padding: 0.2em 0.1em 0.2em 0.5em; width: 100%; background-color: cornsilk; border: 1px solid #777777; -moz-border-radius-topleft: 8px; -moz-border-radius-bottomleft: 8px; -moz-border-radius-topright: 8px; -moz-border-radius-bottomright: 8px;"> |
<div style="padding: 0.2em 0.1em 0.2em 0.5em; width: 100%; background-color: cornsilk; border: 1px solid #777777; -moz-border-radius-topleft: 8px; -moz-border-radius-bottomleft: 8px; -moz-border-radius-topright: 8px; -moz-border-radius-bottomright: 8px;"> |
||
[[Afbeelding:Europareizen3.png|thumb|right|300px|'''Prijzen van treinreizen op een kaart'''. Op deze kaart is maximaal ingezoomd op het fenomeen: de steden waarvoor goedkope |
[[Afbeelding:Europareizen3.png|thumb|right|300px|'''Prijzen van treinreizen op een kaart'''. Op deze kaart is maximaal ingezoomd op het fenomeen: de steden waarvoor goedkope treintickets zijn te verkrijgen.]] |
||
'''Intermezzo: Kaarten in reclame / de afdeling Marketing''' |
'''Intermezzo: Kaarten in reclame / de afdeling Marketing''' |
||
<br /> |
<br /> |
||
De afdeling marketing heeft uiteraard een legitiem doel: zo veel mogelijk de aandacht vestigen op een (goed) product, zodat dit product goed verkocht wordt. Daarbij kan ook een beroep gedaan worden op de cartografie. Zonder daarbij de werkelijkheid te verdraaien zijn allerlei cartografische principes zodanig in te zetten dat de kaart bij draagt aan de doelen die de afdeling marketing stelt. Kijk bijvoorbeeld eens naar het figuur waarop de aandacht wordt gevestigd op de prijzen en |
De afdeling marketing heeft uiteraard een legitiem doel: zo veel mogelijk de aandacht vestigen op een (goed) product, zodat dit product goed verkocht wordt. Daarbij kan ook een beroep gedaan worden op de cartografie. Zonder daarbij de werkelijkheid te verdraaien zijn allerlei cartografische principes zodanig in te zetten dat de kaart bij draagt aan de doelen die de afdeling marketing stelt. Kijk bijvoorbeeld eens naar het figuur waarop de aandacht wordt gevestigd op de prijzen en locaties van internationale treinreizen in een goedkopere prijscategorie, dus voor 'een weekendje weg' bijvoorbeeld. Deze kaart is - behalve mooi - ook als cartografisch zeer goed te beoordelen. Er is duidelijk naar de doelen van de opdrachtgevers gekeken. Dat is te zien aan: |
||
:* goed leesbare teksten |
:* goed leesbare teksten |
||
:* niet te veel informatie / niet te veel details, landsgrenzen zijn grof weergegeven en vallen niet op. De landen zijn nog net te herkennen. Landen die niet ter zake doen zijn vervaagd, of daar liggen de labels overheen |
:* niet te veel informatie / niet te veel details, landsgrenzen zijn grof weergegeven en vallen niet op. De landen zijn nog net te herkennen. Landen die niet ter zake doen zijn vervaagd, of daar liggen de labels overheen |
||
Regel 214: | Regel 214: | ||
De schilder heeft op deze manier zowel detail als het hoofdonderwerp in een goede harmonie geschilderd. De details staan er - bij het melkmeisje letterlijk: op tafel -, maar vertolken door het bescheiden voorkomen alleen de rol van ondersteuning: alles ten behoeve van het onderwerp / de boodschap. Dit zorgt voor een weldadige rust, bij beide schilderijen. Misschien behoren beide schilderijen daarom wel tot de mooiste ter wereld. |
De schilder heeft op deze manier zowel detail als het hoofdonderwerp in een goede harmonie geschilderd. De details staan er - bij het melkmeisje letterlijk: op tafel -, maar vertolken door het bescheiden voorkomen alleen de rol van ondersteuning: alles ten behoeve van het onderwerp / de boodschap. Dit zorgt voor een weldadige rust, bij beide schilderijen. Misschien behoren beide schilderijen daarom wel tot de mooiste ter wereld. |
||
Een cartograaf kan - en moet - dergelijke technieken ook gebruiken. Visuele |
Een cartograaf kan - en moet - dergelijke technieken ook gebruiken. Visuele hiërarchie dient er voor om wat belangrijk is, zo goed mogelijk over te brengen op de kaartlezer, en hem te leiden in wat belangrijk is. |
||
Het kaartvoorbeeld van de VS toont een kaart met meerdere kaartframes. Binnen de kaartframes en tussen de kaartframes zelf is gebruik gemaakt van visuele hiërarchie om de boodschap te ondersteunen: |
Het kaartvoorbeeld van de VS toont een kaart met meerdere kaartframes. Binnen de kaartframes en tussen de kaartframes zelf is gebruik gemaakt van visuele hiërarchie om de boodschap te ondersteunen: |
||
:*'''De visuele hiërarchie binnen de kaartframes:''' De zee is lichtblauw, als een heldere omlijsting van het grijze land. En - zeer opvallend - de staten van de VS zelf zijn |
:*'''De visuele hiërarchie binnen de kaartframes:''' De zee is lichtblauw, als een heldere omlijsting van het grijze land. En - zeer opvallend - de staten van de VS zelf zijn geelgroen gemaakt. Vooral op een computerscherm is dit zeer effectief. Merk op dat de grens van de VS (zwart) blijkbaar een belangrijkere grens is dan die van alle andere grenzen. Hierdoor wordt de VS nog verder uitgetild boven de grenzen van de staten en boven de grijze (!) buurlanden. De VS is echt het belangrijkste, zo lijkt de kaart te willen zeggen. Als dat het doel was, is de (inderdaad: Amerikaanse) cartograaf hier goed in geslaagd. Merk overigens op dat de begeleidende tekst van het belangrijkste kaartframe (links onder in het middelste kaartframe, die van de VS) over Mexico is heen geplaatst. Daardoor wordt de ''on''belangrijkheid van dat gebied nog verder duidelijk gemaakt. |
||
:*'''De Visuele hiërarchie van de kaart zelf:''' Zeer mooi is het frame waarin Washington D.C. in is geplaatst. Normaal is Washington D.C. op een kaart van de VS niet snel het belangrijkste. Echter, vanuit het standpunt van de makers van de kaart wél. De CIA is daar gehuisvest, en enig |
:*'''De Visuele hiërarchie van de kaart zelf:''' Zeer mooi is het frame waarin Washington D.C. in is geplaatst. Normaal is Washington D.C. op een kaart van de VS niet snel het belangrijkste. Echter, vanuit het standpunt van de makers van de kaart wél. De CIA is daar gehuisvest, en enig patriottisme prediken is hen niet vreemd. Door dit frame een ander vorm, andere kleur te geven, en - het meest duidelijk - ''over'' de ander kaartframes heen te plaatsen, is een prachtig voorbeeld van visuele hiërarchie bereikt: Washington '' 'staat boven' '' de andere staten. |
||
Een '''goede visuele hiërarchie''' dient de '''inhoudelijke hiërarchie''' te onderstrepen / versterken. |
Een '''goede visuele hiërarchie''' dient de '''inhoudelijke hiërarchie''' te onderstrepen / versterken. |
||
Regel 252: | Regel 252: | ||
<div style="background:#FFDAB9;"> |
<div style="background:#FFDAB9;"> |
||
[[Afbeelding:Leer meer.png|20px]] '''SAMENVATTING:''' Visuele hiërarchie is een sterk en onmisbaar middel om kaarten op te maken, en om kaartframes de juiste belangrijkheid mee te geven. Niet alleen grootte en positionering, maar ook licht, kleur en overlapping kunnen hiertoe gebruikt worden om de kaartlezer te helpen. Een visuele |
[[Afbeelding:Leer meer.png|20px]] '''SAMENVATTING:''' Visuele hiërarchie is een sterk en onmisbaar middel om kaarten op te maken, en om kaartframes de juiste belangrijkheid mee te geven. Niet alleen grootte en positionering, maar ook licht, kleur en overlapping kunnen hiertoe gebruikt worden om de kaartlezer te helpen. Een visuele hiërarchie die in overeenstemming is met de inhoudelijke hiërarchie versterkt de boodschap. Een verkeerde visuele hiërarchie zal daarentegen de kaart ontkrachten, ook al is die verder qua inhoud goed. Voor zowel het kaartframe, als de totale kaart geldt dat de visuele hiërarchie in orde moet zijn. |
||
</div> |
</div> |
||
Regel 268: | Regel 268: | ||
Zie de twee foto's van een bekende reclametechniek. Van veraf lijkt het tweede paar 10 euro te kosten. Van dichtbij blijkt dat het tweede paar slechts 10 euro extra korting mee krijgt. En dan ook nog eens alleen schoenen duurder dan 79 euro. Wat is de link met kaarten? |
Zie de twee foto's van een bekende reclametechniek. Van veraf lijkt het tweede paar 10 euro te kosten. Van dichtbij blijkt dat het tweede paar slechts 10 euro extra korting mee krijgt. En dan ook nog eens alleen schoenen duurder dan 79 euro. Wat is de link met kaarten? |
||
Kaarten en |
Kaarten en reclame-uitingen zijn beide grafische uitdrukkingsvormen om een boodschap over te brengen aan een doelgroep. In het algemeen zal de boodschap van een kaartenmaker goede bedoelingen hebben. De maker van de reclameboodschap heeft waarschijnlijk bewust kleine letters gebruikt. Het lokkertje is van ver te zien, de waarheid pas indien je voor de winkelruit staat. Zou een kaart zo ontworpen zijn, bewust of onbewust, dan kan iemand de kaart dus verkeerd interpreteren. |
||
Een (kaart op een) A0 kan ontworpen zijn om zowel voorin als achter in een zaal zichtbaar te zijn. Dergelijke A0's kunnen vaak best op een A4 worden afgedrukt, voor in een rapportage. Maar wanneer een A0 ontworpen is als referentie of hulp (detailkaart) voor naast |
Een (kaart op een) A0 kan ontworpen zijn om zowel voorin als achter in een zaal zichtbaar te zijn. Dergelijke A0's kunnen vaak best op een A4 worden afgedrukt, voor in een rapportage. Maar wanneer een A0 ontworpen is als referentie of hulp (detailkaart) voor naast iemands bureau, zal het formaat A0 bewust gekozen zijn om er veel detail op terug te kunnen vinden. Overigens, voor tussenliggende formaten, tussen een A0 en een A4, geldt dit uiteraard ook; zij het wellicht in mindere mate. |
||
In het voorbeeld hieronder worden de verschillen benoemd. Merk op dat het thema hetzelfde is, maar de boodschap niet dezelfde kán zijn. De schaal is wel hetzelfde. Schaal zegt dus niet per definitie iets over de |
In het voorbeeld hieronder worden de verschillen benoemd. Merk op dat het thema hetzelfde is, maar de boodschap niet dezelfde kán zijn. De schaal is wel hetzelfde. Schaal zegt dus niet per definitie iets over de gedetailleerdheid! |
||
De opmaak, inhoud, gedetailleerdheid, hoeveelheid tekst en het lettertype (ook van de titel!) is steeds verschillend, zoals te zien in de figuur en tabel hieronder. |
De opmaak, inhoud, gedetailleerdheid, hoeveelheid tekst en het lettertype (ook van de titel!) is steeds verschillend, zoals te zien in de figuur en tabel hieronder. |
||
Regel 295: | Regel 295: | ||
|- |
|- |
||
| ''Gebruik'' |
| ''Gebruik'' |
||
| Voor het delen van exacte (locatie en benamings) gegevens. Voor persoonlijk gebruik. Voor specialisten, frequente raadpleging, 'achter het bureau' |
| Voor het delen van exacte (locatie en benamings-) gegevens. Voor persoonlijk gebruik. Voor specialisten, frequente raadpleging, 'achter het bureau' |
||
| Voor het (eenmalig) illustreren van voorkomen, verscheidenheid of spreiding van een bepaald gegeven. Voor afstemmen beeld aan een groep, 'in een zaal' |
| Voor het (eenmalig) illustreren van voorkomen, verscheidenheid of spreiding van een bepaald gegeven. Voor afstemmen beeld aan een groep, 'in een zaal' |
||
|} |
|} |
||
Regel 320: | Regel 320: | ||
Dat is het geval wanneer er: |
Dat is het geval wanneer er: |
||
:* te weinig bekende data is. Stel dat van slechts 8 van de 41 landen van Europa data bekend is over wat een ''Big Mac'' kost, dan zouden de overige landen allemaal grijs moeten worden getekend. De kaart is veel te leeg. Het lijkt alsof daar geen Big Mac te verkrijgen is, of dat die Big Mac daar misschien wel gratis is. Voor de kaartlezer is dat wellicht een deceptie. Wat ook onmogelijk is, is om met een dergelijke kaart een geografische trend aan te tonen; bijvoorbeeld; naar het oosten van Europa wordt de ''Big Mac'' steeds goedkoper. Aangezien er te veel data ontbreekt - of de trend nu min of meer waar te nemen is of niet - een kaart voegt niets toe. |
:* te weinig bekende data is. Stel dat van slechts 8 van de 41 landen van Europa data bekend is over wat een ''Big Mac'' kost, dan zouden de overige landen allemaal grijs moeten worden getekend. De kaart is veel te leeg. Het lijkt alsof daar geen Big Mac te verkrijgen is, of dat die Big Mac daar misschien wel gratis is. Voor de kaartlezer is dat wellicht een deceptie. Wat ook onmogelijk is, is om met een dergelijke kaart een geografische trend aan te tonen; bijvoorbeeld; naar het oosten van Europa wordt de ''Big Mac'' steeds goedkoper. Aangezien er te veel data ontbreekt - of de trend nu min of meer waar te nemen is of niet - een kaart voegt niets toe. |
||
:* aangetoond is - al of niet met kaart! - dat de geografische spreiding er niet toe doet / niet is aan te tonen. Wanneer je wilt onderzoeken of er in bepaalde delen van een stad relatief meer eigenaren van witte auto's zijn dan elders, zou je best wel eens bedrogen kunnen uitkomen. De kaart kan waarschijnlijk hooguit gebruikt worden om de theorie te verwerpen; de kleur is niet wijk- of |
:* aangetoond is - al of niet met kaart! - dat de geografische spreiding er niet toe doet / niet is aan te tonen. Wanneer je wilt onderzoeken of er in bepaalde delen van een stad relatief meer eigenaren van witte auto's zijn dan elders, zou je best wel eens bedrogen kunnen uitkomen. De kaart kan waarschijnlijk hooguit gebruikt worden om de theorie te verwerpen; de kleur is niet wijk- of inkomensafhankelijk. Zo'n kaart heeft vervolgens dan ook weinig (nieuws-) waarde. |
||
Presenteer dergelijke data gewoon met een andere [[Geo-visualisatie/Communicatie#Visualisatie_en_geo-visualisatie|(grafische) uitdrukkingsvorm]] zoals met tabelletjes, staafgrafieken, taartdiagrammen, et cetera. Zie bijvoorbeeld de figuren hieronder. |
Presenteer dergelijke data gewoon met een andere [[Geo-visualisatie/Communicatie#Visualisatie_en_geo-visualisatie|(grafische) uitdrukkingsvorm]] zoals met tabelletjes, staafgrafieken, taartdiagrammen, et cetera. Zie bijvoorbeeld de figuren hieronder. |
||
Regel 326: | Regel 326: | ||
{| class="editmode" cellpadding="0" cellspacing="0" style="float:{{#ifeq:{{{1|}}}|links|left;clear:left|right;clear:right}}; background:none; border:none; padding:0; margin:0; style="width:100%" |
{| class="editmode" cellpadding="0" cellspacing="0" style="float:{{#ifeq:{{{1|}}}|links|left;clear:left|right;clear:right}}; background:none; border:none; padding:0; margin:0; style="width:100%" |
||
|- |
|- |
||
| [[Image:FarmlandinEU2.gif|thumb|center|350px|'''Agrarisch land in de |
| [[Image:FarmlandinEU2.gif|thumb|center|350px|'''Agrarisch land in de Europese Unie''']] |
||
| [[Image:WorldWarII-DeathsByCountry-Barchart.png|thumb|center|350px|'''Slachtoffers tijdens de Tweede Wereldoorlog''']] |
| [[Image:WorldWarII-DeathsByCountry-Barchart.png|thumb|center|350px|'''Slachtoffers tijdens de Tweede Wereldoorlog''']] |
||
|- |
|- |
Versie van 10 apr 2008 15:11
| |||||||||||||||||||||||||
Bestand:Boek.gif Doelstellingen van deze module 'Kaartopmaak'
Deze module gaat er van uit dat de data en het GIS inmiddels hun werk hebben gedaan: er is een informatieve kaart, maar de leesbaarheid is nog niet automatisch goed, bijvoorbeeld door slecht kleurgebruik, te veel of te weinig kaartlagen, kaartobjecten of labels. De kaartopmaak moet dus nog worden afgestemd op de kaartlezer. Hoe dat moet, staat in dit laatste deel C. Na het lezen van dit deel kent de lezer de belangrijkste aspecten die daarbij nodig zijn, de benodigde kaartelementen, de inrichting daarvan tot een goed kaartbeeld en visuele hiërarchie. De lezer is zo in staat om de kaart goed op te leveren, en ook (bijna) opgeleverde kaarten te evalueren en verbeteren. Dat laatst kan met opdrachten en vragen getest worden.
Vooraf / over de subjectiviteit van de cartografieTuinarchitect, modeontwerper, beeldhouwer, binnenhuisarchitect, stylist van een magazine en reclameontwerper. Dit zijn stuk voor stuk beroepen waarbij de ene persoon wél een bepaalde gave lijkt te hebben en de andere niet. Hun succes lijkt er aan af te lezen. De succesvolste onder hen lijken een speciaal gevoel voor ruimte, kleur, verhoudingen te hebben. Hun producten komen wel over, slaan wel aan, worden wel gekocht, zijn veel besproken en worden nagemaakt... Bij kaartopmaak is dit ook zo. Het aspect geo-visualisatie uit deel B was nog theoretisch goed te onderbouwen. Een discussie was minder vaak nodig. De theorie bepaalde daar nog het aantal klassen waarin de data moest worden opgedeeld, of er genormaliseerd moest worden, en hoe de kleuren gekozen moesten worden. Geo-visualisatie stond nog 'dicht bij de data', werd sterk door de (on)mogelijkheden van de geo-informatie en het thema bepaald. Kaartopmaak staat 'dichter bij de eindgebruiker'.Bij kaartopmaak speelt er meer. Naast visuele regels en richtlijnen uit de communicatie spelen soms minder grijpbare begrippen als smaak, gevoel en ervaring meer een rol. Subjectieve begrippen dus. En sommige ontwerpers pakken dat gevoel sneller op dan een ander. Zij hebben die gave van zichzelf en leren het snel. Waar moeten de labels staan, waar plaats ik de kaartonderdelen als legenda, titel en een eventuele toelichting? Wat is letterlijk achtergrondinformatie? De ene durft meer, is creatiever. De ander is wat behoudender, traditioneler. Moet er altijd wel kleur gebruikt worden? Een slecht ontworpen kaart wordt terzijde geschoven. Wanneer de kaart niet lekker smoelt, de pixels van de te grove resolutie zichtbaar zijn, als de titel onduidelijk is, de onderdelen niet netjes uitgelijnd zijn of de kaart op een andere wijze hobbymatig overkomt, zal de inhoud van de kaart - hoe belangrijk ook - niet gezien worden. Het is net als bij een boek. Is de kaft saai en het lettertype slecht leesbaar, dan wordt de inhoud ook niet bekeken. Middels vele simpele cartografische richtlijnen en voorbeelden zal in dit deel blijken dat de kaartopmaak niet alleen een kwestie is van smaak, gevoel en ervaring, maar ook van simpel nadenken over het doel van de kaart en de eindgebruiker. De laatste stap van het proces, de kaartopmaak, kan een kaart maken of breken. Het is vanuit communicatief standpunt gezien de belangrijkste stap. En daarmee een dankbare, leuke en vaak creatieve stap. Toch kunnen we het niet ontkennen: kaartopmaak is voor een GIS-specialist een niet te onderschatten (cartografische) kunst. Net zoals dat het geval is bij die andere expressieve beroepen. Je moet je moet ermee gestoeid hebben, je moet er een gevoel voor hebben en ..., je moet er enige kennis van hebben... KaartonderdelenEen kaartgebruiker zal willen weten welk deel van de wereld wordt afgebeeld en hoe de kaart is georiënteerd. Een juiste, overdachte titel (bijvoorbeeld "Bevolkingsdichtheid" in plaats van "Bevolking") kan er voor zorgen dat de legenda niet eens geraadpleegd hoeft te worden. Een kaart moet daarom vergezeld gaan van de volgende kaartonderdelen:
TIP1: Een goede kaart is een kaart waarvan de legenda zo min mogelijk geraadpleegd hoeft te worden. Denk aan groene driehoekjes voor campings, blauwe huisjes met een golfje eronder voor overdekte zwembaden, en het gebruikelijke oranje voor bebouwde gebieden. TIP2: Staan door normaliseren of door zeldzame verschijnselen erg kleine getallen in de legenda, dan zijn die vaak slecht te lezen. Denk aan het aantal AIDS-gevallen per stad, of het aantal moorden per gemeente per jaar. In de legenda is dan te lezen 0,0015 - 0,0020 is de klasse voor het eerste symbool, 0,0020 - 0,0025 is de klasse voor het tweede symbool, enzovoorts. Het is overzichtelijker en sneller leesbaar als je deze getallen met een factor - bijvoorbeeld 10.000 - vermenigvuldigt. Boven de legenda komt dat te staan, aantal sterfte gevallen per 100.000 inwoners. Dit levert beter leesbare legenda's - en daarmee beter leesbare kaarten - op. Een goede kaart heeft maximaal 6 tot 8 kleuren, maar dat is ook afhankelijk van de doelgroep. Bij geologische kaarten en bodemkaarten wordt hier noodzakelijkerwijs van afgeweken; hier moeten nu eenmaal meer legenda-eenheden worden beschreven. Dan wordt er gewerkt met kleurgroepen. Alle kalkachtige gebieden hebben dan een blauwachtige kleur, bijvoorbeeld. Een goede kaart maken is te vergelijken met goed communiceren. De maker van een kaart moet kennis hebben van de onderliggende informatie, van de problematiek, van de doelstelling van de kaart en van (de kennis van) de doelgroep. TitelDe titel dient in het ideale geval de volgende drie 'W's' te bevatten:
Soms zullen daar nog twee 'W's' aan toegevoegd kunnen worden:
Soms zullen enkele van de eerstgenoemde drie 'W's' juist mogen ontbreken:
Daarnaast dienen die drie aspecten zo kernachtig mogelijk te worden opgeschreven. Dit zijn dus goede voorbeelden:
Een titel staat altijd (links) boven aan een kaart, nooit ergens anders. Een (westerse) kaartlezer leest immers van links boven naar rechts beneden. De lettergrootte van de titel dient minimaal twee tot drie maal zo groot te zijn als de letters die elders op de kaart gebruikt worden. Langere titels kunnen voorzien worden van een ondertitel / subtitel. Zeker bij een kaartserie kan dit handig zijn. Denk bijvoorbeeld aan:
Wanneer je kaarten maakt voor een website, komt het vaak voor dat die titel onder de afbeelding (kaart) wordt gezet. In die gevallen laat je de titel weg, maar geef je de exacte titel door aan de webbeheerder. Dit kan uiteraard ook gelden voor drukwerk. Creatieve koppen, koppen met humor, uitroeptekens, vraagtekens zijn niet gewenst. Houd je titel kort en zakelijk. Gebruik in principe geen afkortingen, of de doelgroep moet die afkortingen kennen. NS (Nederlandse Spoorwegen) mag, maar gebruik liever Verenigde Staten in plaats van VS. Vermijd obv, a.g.v. en andere cryptische afkortingen die de kaartlezer zullen afschrikken. Zorg voor niet te veel tekst. De titel "Locaties Joodse synagoges in Amsterdam 2007" in een krant van vandaag kan beter worden: "Amsterdamse Synagoges". Uit het feit dat de synagoges op een kaart staan, weet de lezer al dat het om de locaties gaat. Joodse en synagoges is dubbel, en 2007 is in een krant niet nodig, bijvoorbeeld bij een artikel over de onderhoudstaat van nu synagoges op dit moment. Overzichtskaarten, detailkaarten en 'locatormaps'Bij een kaart is niet altijd sprake van slechts één kaartframe. Is er sprake van het aspect 'tijd', of worden er meerdere thema's van één en hetzelfde gebied weergegeven, dan zijn meerdere kaarten naast elkaar te zien.
Hieronder word van beide soorten 'inzet'kaarten een voorbeeld gegeven. Rechts twee zogenaamde 'locatormaps' (Engelse term; Nederlandse term onbekend). De naam 'locatormap' wordt vaak gebruikt voor heel simpele voorbeelden van overzichtskaarten. Het eerste voorbeeld toont een locatormap zonder overzichtskaart, het voorbeeld uiterst rechts toont een locatormap mét overzichtskaart. Locatormaps zijn vaak 'slechts' (maar zeer waardevolle) topografische illustraties en geen thematische kaarten. Ze worden veel in reisbrochures, internet en in kranten gebruikt. Zie ook de vele voorbeelden van locatormaps op Wikimedia Commons. TIP1: Voor overzichtskaarten geldt dat hierin de ligging van de hoofdkaart op moet worden weergegeven. Voor detailkaarten geldt dat op de hoofdkaart de ligging van de detailkaart moet zijn aangegeven. Anders mist deze extra steun aan de kaartlezer wellicht zijn doel. TIP2 in het geval van detailkaarten: Door in of direct bij alle kaartframes een schaalaanduiding of schaalstok te zetten, geef je de kaartlezer expliciet een waarschuwing: de objecten liggen op beide kaartframes visueel misschien even ver uit elkaar en de labels zijn misschien visueel even groot, maar de beide kaarten mogen niet direct vergeleken worden. TIP3: Zorg dat de ligging (vorm én positie) van de rechthoek (soms: cirkel) van waar de detailkaart (op de hoofdkaart) of de hoofdkaart (op de overzichtskaart) klopt. Wordt dit slordig uitgevoerd, dan zal de kaartlezer al gauw gaan twijfelen aan de juistheid van de rest van de kaart. Die ligging wordt namelijk vaak handmatig aangebracht door het toevoegen ven een rechthoek. Overigens, sommige GIS-pakketten die kunnen werken met meerdere kaartframes, kunnen dit wel geheel automatisch en foutloos. TIP4: Zorg voor een goede balans tussen de grootte van de overzichtskaart en de detailkaart ten opzichte van de hoofdkaart. De hoofdkaart dient in vrijwel alle gevallen de grootste kaart te zijn; daar gaat het immers om. De overzichtskaart dient bij voorkeur ook niet met spetterende kleuren en veel detail behept te zijn; dat leidt de aandacht af van de hoofdkaart. TIP5: Gebruik overzichtskaarten en met name detailkaarten spaarzaam, alleen als het noodzakelijk is. De kaart kan er erg onrustig van worden. Ook voor snelle media (internet) is het niet raadzaam. Bij internet kan beter voor een aparte (tweede) kaart gekozen worden als overzichtskaart of detailkaart. ConcessiesConcessies aan bovenstaande 'minimale eisen' kunnen gedaan worden:
Informatie-lagenIn Deel B hebben we de basis gelegd voor een mooie thematische kaart. Door een juiste classificatie en een mooie symbologie hebben we een mooie kaart. Of toch niet? Inderdaad, er zullen altijd extra kaartlagen (informatie-lagen) bij moeten. Dat kan om drie redenen:
Bestand:Leer meer.png SAMENVATTING: Een kaart bestaat uit een titel, een kaartframe, legenda, en meestal ook een noordpijl en schaalaanduiding en begeleidende tekst. Het kaartframe bevat een aantal informatielagen ('kaartlagen') over elkaar heen, met daarin voor elke kaartlaag meerdere ruimtelijke objecten. Het aantal zichtbare ruimtelijke objecten en het aantal informatielagen dient beperkt en afgestemd te zijn op het doel en de doelgroep van de kaart. De titel verdient veel aandacht, en zorgt er - in het goede geval - voor dat de kaart niet verkeerd geïnterpreteerd hoeft te worden, en dat de legenda niet noodzakelijkerwijs geraadpleegd hoeft te worden. TIPS over kaartopmaak (de 'layout' van de gehele kaart):
Speel wat met allerlei mogelijkheden van het opmaken / layouten van de kaartonderdelen. Kom je er niet uit probeer dan eens een ander kaartformaat, bijvoorbeeld Nederland op een landscape-formaat (horizontaal gelegen) in plaats van het voor de handliggende portret-formaat (verticaal gelegen). TIP over de finishing touch / het gebruik van tekenpakketten Lege ruimten op de kaart zelf / wel of niet maximaal inzoomenIn een goede klassieke film zal de regisseur een stilte laten vallen na een belangrijke opmerking. Of er wordt ingezoomd op een voorwerp dat de sleutel zal worden bij het oplossen van een misdaad. Een kaartenmaker kent ook deze twee technieken ook.
Intermezzo: Kaarten in reclame / de afdeling Marketing
Dit alles staat in dienst van een snel leesbare kaart: Ietsje verder is ietsje duurder, maar nog steeds onder de honderd euro. En doordat er zo ver ingezoomd is op Europa, kom je niet op het idee dat je ook naar Barcelona of Milaan zou kunnen; dan is niet de trein maar het vliegtuig plotseling goedkoper. Dat is de reden dat hier dus zo ver ingezoomd is. Je hebt door de 'volle' kaart (al die labels bij elkaar) ook het idee dat deze steden zo ongeveer alle steden zijn. Kies maar uit deze opties, lijkt de kaart te zeggen. Dat de steden niet exact op de juiste plek worden gezet is geen enkel probleem. De ondergrond is zo algemeen weergegeven, en de labels zijn zo groot, dat waarschijnlijk geen enkele kaartlezer op het idee komt om de exacte afstanden na te meten of de ligging van de steden te controleren. Overigens; dit is een mooi voorbeeld van de meerwaarde van een kaart: een tabel met prijzen en namen van deze steden had nooit zo'n mooi overzicht gegeven voor de reiziger; die weet vaak al de richting waar die heen wil; door de kaart wordt hij daar weer op gewezen.
Bestand:Leer meer.png SAMENVATTING: Cartografen vinden witte vlakken dus om meerdere redenen fantastisch! Less is more! Vul die ruimten niet zonder meer op met bijvoorbeeld labels of begeleidende tekst. Die ruimten hebben een functie. Sterker: creëer die ruimten om het onderwerp meer aandacht te geven. Zoom niet per definitie maximaal in op een fenomeen / een deel van de kaart. TIP: Bedenk wat het onderwerp is van de kaart. Betreft het 't fenomeen (hoe zijn de kalksteengrotten verspreid, waar liggen ze), zoom daar dan maximaal op in, ook al liggen alle kalksteengrotten in het oosten van België. Betreft het 't gebied (waar bevinden zich in België kalksteengrotten), zoom dan niet in op het fenomeen in het oosten van België, maar laat héél België zien. Andere opties zijn het gebruik maken van een 'inzet'. Dit is nodig als het fenomeen zich alléén of voornamelijk in één bepaald gebied zich bevindt. Laat dan op een kleine kaart het héle gebied / land zien, en laat op de hoofdkaart het fenomeen (al die grotten daar bij elkaar) flink ingezoomd zien. Zowel 'het detail' van het fenomeen is zichtbaar, als de ligging ten opzichte van het hele gebied. Visuele hiërarchieWanneer een schilder een onderwerp bepaalde nadruk wil geven, kan hij onder andere gebruik maken van technieken als licht en donker en afwijkende kleuren. In een aantal van de beroemdste schilderijen is dit goed te zien. Rembrandt van Rijn en Johannes Vermeer staan bekend als 'lichtkunstenaars'. Bij het Melkmeisje van Vermeer zie je dat de aandacht van het meisje gericht is op waar zij voor moet zorgen: het eten. Dat komt niet alleen door dat haar blik daar op gericht is. De lichtstralen vanuit het raam versterken namelijk dit effect: zij verlichten dat waar zij naar kijkt. De tafel en de muur achter het eten zijn juist weer contrasterend zwart. Het bovenlichaam van het meisje staat niet alleen in het licht, er is ook gekozen voor de meest verzadigde kleur geel die er maar is. Andere verzadigde kleuren (blauw) zijn door de kunstenaar maar weinig gebruikt, zodat het melkmeisje (niet voor niets de titel van het schilderij) echt het onderwerp blijft. Tot slot de lege witte ruimte rechts, de muur. Dit zou oninteressant kunnen lijken, ware het niet dat deze de donkere rechterzijde van het melkmeisje als het ware 'naar voren brengt'. Dit heet visuele hiërarchie.
Ook de beide andere schilderijen zijn op een dergelijke manier te analyseren. De Mona Lisa kent detail, op de achtergrond, maar die is wazig en licht in een andere kleur getekend. Het hoofd wordt daardoor 'opgetild'. Ook krijgt het schilderij diepte door de witte handen, voor de donkere buste te plaatsen. De schilder heeft op deze manier zowel detail als het hoofdonderwerp in een goede harmonie geschilderd. De details staan er - bij het melkmeisje letterlijk: op tafel -, maar vertolken door het bescheiden voorkomen alleen de rol van ondersteuning: alles ten behoeve van het onderwerp / de boodschap. Dit zorgt voor een weldadige rust, bij beide schilderijen. Misschien behoren beide schilderijen daarom wel tot de mooiste ter wereld. Een cartograaf kan - en moet - dergelijke technieken ook gebruiken. Visuele hiërarchie dient er voor om wat belangrijk is, zo goed mogelijk over te brengen op de kaartlezer, en hem te leiden in wat belangrijk is. Het kaartvoorbeeld van de VS toont een kaart met meerdere kaartframes. Binnen de kaartframes en tussen de kaartframes zelf is gebruik gemaakt van visuele hiërarchie om de boodschap te ondersteunen:
Een goede visuele hiërarchie dient de inhoudelijke hiërarchie te onderstrepen / versterken. Overigens, de kaart van de VS lijkt eerder voor het scherm gemaakt te zijn dan voor een zwart-wit printer. Het grijs van de omringende landen zal donkerder in beeld komen dan de staten en de zee. Op een zwart-wit printer zal de visuele hiërarchie minder goed uitkomen. Tot slot een kaart met daarop de voorzieningen in het centrum van een (fictieve) stad. Deze linker kaart - dat is tevens de goede versie - kent de volgende kenmerken die de visuele hiërarchie gebruiken om het tot een goede kaart te laten zijn:
De tweede kaart toont al die kenmerken in de omgekeerde uitvoering. Het is daardoor een kaart met een zeer slechte visuele hiërarchie. Merk onder andere op:
De werking van een goede visuele hiërarchie wordt getoond door het rechter figuur. Door donkerdere, verzadigdere kleuren en superpositie van elementen op andere (vlak) elementen wordt de belangrijkheid zoals die door het brein wordt ervaren op een juiste manier afgedwongen. De kaartlezer ervaart de kaart daardoor als het ware drie-dimensionaal; de donkerste elementen worden als hoger en belangrijker ervaren. Bestand:Leer meer.png SAMENVATTING: Visuele hiërarchie is een sterk en onmisbaar middel om kaarten op te maken, en om kaartframes de juiste belangrijkheid mee te geven. Niet alleen grootte en positionering, maar ook licht, kleur en overlapping kunnen hiertoe gebruikt worden om de kaartlezer te helpen. Een visuele hiërarchie die in overeenstemming is met de inhoudelijke hiërarchie versterkt de boodschap. Een verkeerde visuele hiërarchie zal daarentegen de kaart ontkrachten, ook al is die verder qua inhoud goed. Voor zowel het kaartframe, als de totale kaart geldt dat de visuele hiërarchie in orde moet zijn. TIP: Bekijk je eigen en andermans kaarten hoe de visuele hiërarchie gebruikt wordt. Bekijk of die wel in overeenstemming is met de inhoudelijke hiërarchie. Doe dit zowel voor de symbolen (cartografisch, binnen de kaartframes) als voor de onderlinge kaartframes (opmaaktechnisch). De relatie tussen kaartformaat en detailEen kaart ontworpen voor een A0 (zie figuur) kan in theorie op een A4 worden afgedrukt, en andersom. Dit zal echter niet altijd de bedoeling zijn. Sterker, vaak zal dit niet lukken. Zie de twee foto's van een bekende reclametechniek. Van veraf lijkt het tweede paar 10 euro te kosten. Van dichtbij blijkt dat het tweede paar slechts 10 euro extra korting mee krijgt. En dan ook nog eens alleen schoenen duurder dan 79 euro. Wat is de link met kaarten? Kaarten en reclame-uitingen zijn beide grafische uitdrukkingsvormen om een boodschap over te brengen aan een doelgroep. In het algemeen zal de boodschap van een kaartenmaker goede bedoelingen hebben. De maker van de reclameboodschap heeft waarschijnlijk bewust kleine letters gebruikt. Het lokkertje is van ver te zien, de waarheid pas indien je voor de winkelruit staat. Zou een kaart zo ontworpen zijn, bewust of onbewust, dan kan iemand de kaart dus verkeerd interpreteren. Een (kaart op een) A0 kan ontworpen zijn om zowel voorin als achter in een zaal zichtbaar te zijn. Dergelijke A0's kunnen vaak best op een A4 worden afgedrukt, voor in een rapportage. Maar wanneer een A0 ontworpen is als referentie of hulp (detailkaart) voor naast iemands bureau, zal het formaat A0 bewust gekozen zijn om er veel detail op terug te kunnen vinden. Overigens, voor tussenliggende formaten, tussen een A0 en een A4, geldt dit uiteraard ook; zij het wellicht in mindere mate. In het voorbeeld hieronder worden de verschillen benoemd. Merk op dat het thema hetzelfde is, maar de boodschap niet dezelfde kán zijn. De schaal is wel hetzelfde. Schaal zegt dus niet per definitie iets over de gedetailleerdheid! De opmaak, inhoud, gedetailleerdheid, hoeveelheid tekst en het lettertype (ook van de titel!) is steeds verschillend, zoals te zien in de figuur en tabel hieronder.
Bestand:Leer meer.png SAMENVATTING: formaten kunnen bij kaarten gebruikt worden voor verschillende doelen: zichtbaarheid op grotere afstand, en het kwijt kunnen van detail. Voor beide toepassingen geldt een andere kaartop. Layout en lettertype dienen er op geselecteerd te zijn. Een goede kaart laat aan het lettertype zien welk doel een grootformaat heeft en of het ook op een A4 afgedrukt zou kunnen worden. TIP: Publiceer je kaarten, bijvoorbeeld in PDF, vermeld dan voor welk gebruik het bedoeld is. Kan je zelf een PDF downloaden, let dan op in de begeleidende tekst, of vermeld op de kaart, voor welk doel het gebruikt dient te worden. Wanneer voegt een kaart iets toe?Bekijk de staafgrafiek rechts eens: Een kaart zou hier een heel aardige toevoeging aan kunnen geven. De meeste mensen weten best waar de 12 genoemde provincies liggen, maar de vraag komt toch al gauw op: "zijn het vooral de noordelijke en oostelijke provincies die arm zijn?". Het beeld dat een kaart (in dit geval zal een choropleet de beste kaartsoort zijn) oplevert van de data uit deze grafiek zou daarom best wel eens beter kunnen beklijven dan de grafiek. In sommige gevallen vormt een kaart geen meerwaarde boven of naast een tabel, grafiek of tekst. Dat is het geval wanneer er:
Presenteer dergelijke data gewoon met een andere (grafische) uitdrukkingsvorm zoals met tabelletjes, staafgrafieken, taartdiagrammen, et cetera. Zie bijvoorbeeld de figuren hieronder. Ook al zal een goed lezer merken dat van beide laatste voorbeelden wellicht toch redelijke kaarten te maken zijn. ReferentiesLiteratuurVoor literatuur zie Overige informatie en links.
Ga naar de opdrachten en vragen over deze module 'Kaartopmaak'.
|