Geo-visualisatie/Deel A: Theorie: verschil tussen versies

Interactief door geschiedenis bladeren

← Vorige wijziging Volgende wijziging →

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud

VisueelWikitekst

In de regel

Versie van 18 jan 2014 21:57

Naar de sartpagina

Deel A: Theorie

Doelstellingen van deze module 'Deel A: Theorie'

Na het lezen van deze module kent de lezer de noodzaak van het behandelen van theorie over GIS, cartografie en de communicatietheorie. Hij kent de rol van een GIS-specialist bij de informatievoorziening en is bekend met de kracht (en het gevaar) van het maken van kaarten. Hij kan de stappen noemen om tot een goede kaart te komen. Met een aantal voorbeelden in deze module wordt de kracht van GIS en het gecombineerd in kaart brengen van gegevens geïllustreerd.

De rol van een GIS-specialist

De informatie 'vandaag de dag'

De huidige dynamische informatiemaatschappij kan geschetst worden met kreten als

globalisering
24-uurs economie
hevige concurrentie
De informatiemaatschappij. Dagelijks bewegen we ons - bewust of onbewust - tussen veel, veelsoortige en veranderlijke informatie, van wisselende kwaliteit
slimme marketingtechnieken
online diensten
een wereldwijde beschikbaarheid van informatie over alles en iedereen, altijd en op elke plek, thuis, op het werk, op straat, op vakantie op het strand en op de pc, laptop, autonavigatiesysteem of PDA.
een schier onuitputtelijke hoeveelheid digitale data. Schattingen hebben het over een wereldwijde hoeveelheid opgeslagen informatie gelijk aan vele exabytes (10⁹ gigabytes), een aantal dat elk jaar met 50% groeit ^[1].

Volop rijkdom en kansen dus! Bewijzen dat deze informatiemaatschappij voor de praktijk echter ook zo zijn schaduwkanten kent, zijn er legio:

lange wachtrijen bij 'service'providers
klantloketten van 'one-system-companies' - met het adagio 'one-stop-shop'-, die het intern aanwezige antwoord niet kunnen vinden
zoekmachines, die met miljoenen onzinnige 'treffers' komen, zelfs bij foute spelling
totaal verschillende sites staan door elkaar in de top 10 van een Google-zoekactie: gesponsord of niet, betrouwbaar of niet, van enthousiaste individuen, wetenschappers of bedrijven. Met of zonder fouten of virussen
mailboxen vol met (cc-) mails en belangrijke mail, die niet aankomt door een spam-filter of een secretaresse die iets te voortvarend de mailbox schift
de aanstaande oprichting van het 'web 3.0' als reactie op het 'web 2.0', met zijn "onbetrouwbare user generated content"
geen vierkante centimeter en geen seconde zendtijd wordt onbenut gelaten om reclameboodschappen af te vuren van reclamezuil tot spam, van broad- tot narrow-casting, van melkpak tot soapserie, overal strijden rode en gele kleuren om de aandacht
beslissers willen een 'managementsamenvatting', er is geen tijd meer voor het rapport, laat staan de bijlagen.
particulieren kunnen niet meer kiezen tussen al die verschillende ziektekostenverzekeringen, telefonieabonnementen en energieleveranciers

Kortom, we moeten met z'n allen nog leren om te gaan met die informatiemaatschappij. Zoals de emeritus hoogleraar A. de Swaan het verwoordt: "Tegenover de onstuitbare verbreding van het aanbod [van informatie en producten] staat de onontkoombare versmalling van de aandacht".^[2] Zou een GIS hierbij kunnen helpen?

Binnen elk bedrijf, onderzoek of bij elke particulier is het juist vandaag de dag de kunst om díe informatie te kiezen en over te brengen op anderen, die er ook toe doet. Als informatieconsument (beslissers, onderzoekers, particulieren) hebben we immers nog maar weinig tijd. We worden gedwongen - en inmiddels ook opgeleid - om zo veel mogelijk stortvloed aan informatie en reclame naast ons te leggen.

Want zonder betrouwbare informatie is geen outputsturing mogelijk. Er kan geen enkele beslissing gemaakt worden. En zonder beslissing is er weer geen productie, geen vooruitgang, geen overstap naar de concurrent. Althans, niet snel genoeg.

De informatieconsument is door de steeds verdere automatisering en specialisering afhankelijker geworden dan ooit van (andermans) informatie. Toch geldt 'kennis is macht' nog steeds. Vroeger was kennis vaak voorbehouden aan de directeur; het 'werkvolk' zei ja en amen. Maar inmiddels is vrijwel iedereen hoogopgeleid en/of gespecialiseerd. Nu lijkt het overzicht voorbehouden aan (management)adviseurs, de details kennen alleen de specialisten. Het is dan ook niet vreemd dat bij fusies en overnames het management nu grof geld moet spenderen aan extern advies over hun eigen bedrijf. Bij de overnameslag rondom ABN Amro bijvoorbeeld betaalt deze bank 100 miljoen euro voor de verklaring dat een overnamebod van Barclays adequaat is ^[3].

Het gaat er in deze dynamische wereld dus om wie het eerst beschikt over de juiste informatie, onderzoeksrapporten, managementinformatie als kritische performance indicatoren, afzetvoorspellingen of de kosten van een nieuwe productielijn. Die heeft het eerste een opdracht binnen.

[[Image:Data en informatie.png|thumb|right|368px|Het verschil tussen data en informatie: Data

↑ Big Brother is watching you; P. De Maeyer, in Geo-Info, nummer 11, 2007, pag 411
↑ Hier heerst de mentaliteit van de voorstad: veilig, comfortabel, maar ook niet onbeduidend, A. De Swaan; in het NRC, Opinie & Debat van 6-1-2008, over de paradox van de mondialisering: lokale cultuur komt wereldwijd beschikbaar, wereldwijde cultuur overdondert de lokale cultuur.
↑ ABN Amro besteedt 100 mln aan advies in NRC Handelsblad; , 12-7-2007, pag 1

[1] Big Brother is watching you; P. De Maeyer, in Geo-Info, nummer 11, 2007, pag 411

[2] Hier heerst de mentaliteit van de voorstad: veilig, comfortabel, maar ook niet onbeduidend, A. De Swaan; in het NRC, Opinie & Debat van 6-1-2008, over de paradox van de mondialisering: lokale cultuur komt wereldwijd beschikbaar, wereldwijde cultuur overdondert de lokale cultuur.

[3] ABN Amro besteedt 100 mln aan advies in NRC Handelsblad; , 12-7-2007, pag 1

[1]

[2]

[3]

@@ Regel 30: / Regel 30: @@
 :* hevige concurrentie[[Image:Informatiemaatschappij.jpg|thumb|right|400px|'''De informatiemaatschappij.''' Dagelijks bewegen we ons - bewust of onbewust - tussen veel, veelsoortige en veranderlijke informatie, van wisselende kwaliteit]]
 :* slimme marketingtechnieken
-:* on-line diensten
+:* online diensten
-:* een wereldwijde beschikbaarheid van informatie over alles en iedereen, altijd en op elke plek, thuis, op het werk, op straat, op vakantie op het strand en op PC, laptop, autonavigatiesysteem of PDA.
+:* een wereldwijde beschikbaarheid van informatie over alles en iedereen, altijd en op elke plek, thuis, op het werk, op straat, op vakantie op het strand en op de pc, laptop, autonavigatiesysteem of PDA.
 :* een schier onuitputtelijke hoeveelheid digitale data. Schattingen hebben het over een wereldwijde hoeveelheid opgeslagen informatie gelijk aan vele exabytes (10<sup>9</sup> gigabytes), een aantal dat elk jaar met 50% groeit <ref> ''Big Brother is watching you''; P. De Maeyer, in Geo-Info, nummer 11, 2007, pag 411</ref>.
-Volop rijkdom en kansen dus! Bewijzen dat deze informatiemaatschappij voor de praktijk echter ook zo zijn schaduwkanten kent zijn er legio:
+Volop rijkdom en kansen dus! Bewijzen dat deze informatiemaatschappij voor de praktijk echter ook zo zijn schaduwkanten kent, zijn er legio:
 :* lange wachtrijen bij 'service'providers
-:* klantloketten van 'one-system-companies' - met het adagio 'one-stop-shop'- die het intern aanwezige antwoord niet kunnen vinden
+:* klantloketten van 'one-system-companies' - met het adagio 'one-stop-shop'-, die het intern aanwezige antwoord niet kunnen vinden
-:* zoekmachines die met miljoenen onzinnige 'treffers' komen, zelfs bij foute spelling
+:* zoekmachines, die met miljoenen onzinnige 'treffers' komen, zelfs bij foute spelling
-:* totaal verschillende sites staan door elkaar heen in de top 10 van een Google-zoekactie: gesponsord of niet, betrouwbaar of niet, van enthousiaste individuen, wetenschappers of bedrijven. Met of zonder fouten of virussen
+:* totaal verschillende sites staan door elkaar in de top 10 van een Google-zoekactie: gesponsord of niet, betrouwbaar of niet, van enthousiaste individuen, wetenschappers of bedrijven. Met of zonder fouten of virussen
-:* mailboxen vol met (cc-) mails en belangrijke mail die niet aankomt door een spam-filter of een secretaresse die iets te voortvarend de mailbox schift
+:* mailboxen vol met (cc-) mails en belangrijke mail, die niet aankomt door een spam-filter of een secretaresse die iets te voortvarend de mailbox schift
 :* de aanstaande oprichting van het 'web 3.0' als reactie op het 'web 2.0', met zijn "onbetrouwbare user generated content"
 :* geen vierkante centimeter en geen seconde zendtijd wordt onbenut gelaten om reclameboodschappen af te vuren van reclamezuil tot spam, van broad- tot narrow-casting, van melkpak tot soapserie, overal strijden rode en gele kleuren om de aandacht
@@ Regel 47: / Regel 47: @@
 Kortom, we moeten met z'n allen nog leren om te gaan met die informatiemaatschappij. Zoals de emeritus hoogleraar A. de Swaan het verwoordt: "Tegenover de onstuitbare verbreding van het aanbod [van informatie en producten] staat de onontkoombare versmalling van de aandacht".<ref>''Hier heerst de mentaliteit van de voorstad: veilig, comfortabel, maar ook niet onbeduidend'', A. De Swaan; in het NRC, Opinie & Debat van 6-1-2008, over de paradox van de mondialisering: lokale cultuur komt wereldwijd beschikbaar, wereldwijde cultuur overdondert de lokale cultuur.</ref> Zou een GIS hierbij kunnen helpen?
-Binnen elk bedrijf, onderzoek of bij elke particulier is het juist vandaag de dag de kunst om dié informatie te kiezen en over te brengen op anderen die er ook toe doet. Als informatieconsument (beslissers, onderzoekers, particulieren) hebben we immers nog maar weinig tijd. We worden gedwongen - en inmiddels ook opgeleid - om zo veel mogelijk stortvloed aan informatie en reclame naast ons te leggen.
+Binnen elk bedrijf, onderzoek of bij elke particulier is het juist vandaag de dag de kunst om díe informatie te kiezen en over te brengen op anderen, die er ook toe doet. Als informatieconsument (beslissers, onderzoekers, particulieren) hebben we immers nog maar weinig tijd. We worden gedwongen - en inmiddels ook opgeleid - om zo veel mogelijk stortvloed aan informatie en reclame naast ons te leggen.
 Want zonder betrouwbare informatie is geen outputsturing mogelijk. Er kan geen enkele beslissing gemaakt worden. En zonder beslissing is er weer geen productie, geen vooruitgang, geen overstap naar de concurrent. Althans, niet snel genoeg.
@@ Regel 55: / Regel 55: @@
 Het gaat er in deze dynamische wereld dus om wie het eerst beschikt over de juiste informatie, onderzoeksrapporten, managementinformatie als kritische performance indicatoren, afzetvoorspellingen of de kosten van een nieuwe productielijn. Die heeft het eerste een opdracht binnen.
-[[Image:Data en informatie.png|thumb|right|368px|Het verschil tussen data en informatie: Data is een lijst met ruwe gegevens. Informatie (zie inzet) is een selectie daarvan, afgestemd op het doel, de persoon of - in dit geval - het tijdstip.]]
+[[Image:Data en informatie.png|thumb|right|368px|Het verschil tussen data en informatie: Data <!--meervoud->vormen een lijst met ruwe gegevens. Informatie (zie inzet) is een selectie daarvan, afgestemd op het doel, de persoon of - in dit geval - het tijdstip.]]
 [[Image:relatie tussen data, informatie, kennis en wijsheid.png|thumb|right|400px|Informatie kan gezien worden als een intelligente samenvatting van data; kennis als een slimme combinatie van informatie en wijsheid kan vervolgens weer gezien worden als door ervaring toepasbaar gemaakte kennis. De kunst is data om te zetten in kennis, en liever nog wijsheid<ref>naar "From Data to Wisdom", Journal of Applies Systems Analysis, Vol.16, 1989, p 3-9, zoals dat vermeld is in "Data, Information, Knowledge, and Wisdom", 2004; G. Bellinger, D. Castro en A. Mills op: [http://www.systems-thinking.org/dikw/dikw.htm].</ref>.]]
@@ Regel 67: / Regel 67: @@
 Wat heeft het hierboven geschetste beeld met een GIS-specialist te maken?
-Een GIS specialist 'dealt' in een bepaald soort informatie: ''geo-''informatie, oftewel locatie-gerelateerde informatie. Zijn rol verschilt dus niet wezenlijk van die van de eerder genoemde (niet-geo) dealers in informatie. Althans, niet als het gaat om zijn rol, misschien wel als het gaat om de technieken die hij aanwendt en de oplossingen die hij aandraagt.
+Een GIS specialist 'dealt' in een bepaald soort informatie: ''geo''-informatie, oftewel locatie-gerelateerde informatie. Zijn rol verschilt dus niet wezenlijk van die van de eerder genoemde (niet-geo) dealers in informatie. Althans, niet als het gaat om zijn rol, misschien wel als het gaat om de technieken die hij aanwendt en de oplossingen die hij aandraagt.
-Een GIS-specialist kan adviseur zijn, maar ook analist, gegevensbeheerder, functioneel beheerder, cartograaf, of onderzoeker. De rol die jij als GIS-specialist hebt - laat ik jou als lezer in dit handboek zo maar aanspreken - kent altijd het doel om anderen te ondersteunen in het verkrijgen van de juiste informatie. Maar het gaat verder. Het gaat om inzicht: kennis en wijsheid. Dit geldt zowel in het onderzoek als in de commerciële wereld. De figuur hiernaast laat dit zien.
+Een GIS-specialist kan adviseur zijn, maar ook analist, gegevensbeheerder, functioneel beheerder, cartograaf, of onderzoeker. De rol die jij als GIS-specialist - laat ik jou als lezer in dit handboek zo maar aanspreken - hebt, kent altijd het doel om anderen te ondersteunen in het verkrijgen van de juiste informatie. Maar het gaat verder. Het gaat om inzicht: kennis en wijsheid. Dit geldt zowel in het onderzoek als in de commerciële wereld. De figuur hiernaast laat dit zien.
-Naarmate de data meer wordt samengevat, geïnterpreteerd en bewerkt, is er sprake van een verrijking. De samenhang wordt duidelijk en er ontstaat begrip over de materie.
+Naarmate de data meer worden samengevat, geïnterpreteerd en bewerkt, is er sprake van een verrijking. De samenhang wordt duidelijk en er ontstaat begrip over de materie.
 Hieronder een tabel met voorbeelden, om de figuur te kunnen begrijpen <ref>naar "From Data to Wisdom", Journal of Applies Systems Analysis, Vol.16, 1989, p 3-9, zoals dat vermeld is in "Data, Information, Knowledge, and Wisdom", 2004; G. Bellinger, D. Castro en A. Mills op: [http://www.systems-thinking.org/dikw/dikw.htm].</ref>.
@@ Regel 100: / Regel 100: @@
 | toegepaste kennis
 | het begrijpen van principes
-| * het kunnen voorspellen van rendabele windmolenlocaties elders, gezien de kennis van het landschap en windrichting <br /> * erosiegevoeligheidskartering; op basis van eerdere puntmetingen in verschillende bodemgebruiksklassen en hellingklassen is de erosie voor plekken waar niet gemeten is voorspeld. Deze voorspelde waarde is gekarteerd (dit voorbeeld wordt later uitgewerkt)
+| * het kunnen voorspellen van rendabele windmolenlocaties elders, gezien de kennis van het landschap en windrichting <br /> * erosiegevoeligheidskartering; op basis van eerdere puntmetingen in verschillende bodemgebruiksklassen en hellingklassen is de erosie voor plekken waar niet gemeten is, voorspeld. Deze voorspelde waarde is gekarteerd (dit voorbeeld wordt later uitgewerkt)
 |}
-De minimum rol die een GIS-specialist moet zien te spelen is data om te zetten in goede informatie. Hoe dat kan, wordt in dit handboek zo goed mogelijk ondersteund.
+De minimumrol die een GIS-specialist moet zien te spelen, is data om te zetten in goede informatie. Hoe dat kan, wordt in dit handboek zo goed mogelijk ondersteund.
-Informatie alleen is niet genoeg. De ideale rol die een GIS-specialist zou moeten zien te spelen gaat verder (maar is soms lastig). De informatie die hij weet te produceren van ruwe data, moet zodanig van kwaliteit zijn, dat de kaarten(serie) of de analyses die hij heeft gemaakt, kennis opleveren, en liefst ook wijsheid.
+Informatie alleen is niet genoeg. De ideale rol die een GIS-specialist zou moeten zien te spelen, gaat verder (maar is soms lastig). De informatie die hij weet te produceren van ruwe data, moet zodanig van kwaliteit zijn, dat de kaarten(serie) of de analyses die hij heeft gemaakt, kennis opleveren, en liefst ook wijsheid.
-Een GIS-specialist produceert informatie door analyses en maakt van informatie analyses en kaarten. De lezer / onderzoeker / beslisser - dat kan overigens de GIS-specialist zelf zijn! - dient aan de hand van deze kaarten patronen te kunnen herkennen. De GIS-specialist dient zich te kunnen verplaatsen in de onderzoeker en de materie. Alleen dan kan hij de juiste analyses en kaart(serie)s maken, die de juiste relaties leggen, en die absoluut een meerwaarde kennen. Niet alleen omdat hij de cartografische technieken kent en goed kan toepassen, maar ook omdat hij steeds meer de ervaring krijgt hoe die bak data om te zetten naar méér dan informatie.
+Een GIS-specialist produceert informatie door analyses en maakt van informatie analyses en kaarten. De lezer/onderzoeker/beslisser - dat kan overigens de GIS-specialist zelf zijn! - dient aan de hand van deze kaarten patronen te kunnen herkennen. De GIS-specialist dient zich te kunnen verplaatsen in de onderzoeker en de materie. Alleen dan kan hij de juiste analyses en kaart(serie)s maken, die de juiste relaties leggen, en die absoluut een meerwaarde kennen. Niet alleen omdat hij de cartografische technieken kent en goed kan toepassen, maar ook omdat hij steeds meer de ervaring krijgt hoe die bak data om te zetten naar méér dan informatie.
 Een plaatje zegt meer dan duizend woorden. Dat geldt ook voor een kaartje. Hiertoe is een groot arsenaal aan cartografische mogelijkheden voorhanden. Dit handboek behandelt die mogelijkheden. Binnen de huidige generatie commerciële GIS-pakketten is dat hele arsenaal (op Virtual Reality na misschien) voorhanden.
@@ Regel 118: / Regel 118: @@
 ==Kaarten maken: alle stappen op een rij==
-Na het idee / de opdracht zijn dit de stappen om tot een goede kaart te komen:
+Na het idee, c.q. de opdracht, zijn dit de stappen om tot een goede kaart te komen:
 #Verken de opdracht, zorg voor terugmelding aan de opdrachtgever met behulp van eigen woorden en een voorstel voor een GIS-model / de kaart
 #Zorg voor technische '''randvoorwaarden''':
@@ Regel 144: / Regel 144: @@
 Kaarten zijn subjectieve voorstellingen van hoe een individu - de GIS-specialist of de onderzoeker - de wereld in beeld brengt. Gezien de kracht van een kaart en de potentie om met dit medium grote groepen te bereiken en daardoor beslissingen te beïnvloeden, mag deze subjectiviteit niet onderschat worden.
-De keuze van de data, selecties daaruit, de manier waarop de data gevisualiseerd wordt met bepaalde opvallende of juist wegvallende kleuren, kleine of juist grote symbolen, de klassengrenzen die gehanteerd worden bij de legenda; dit alles beïnvloedt de kaartlezer. Deze keuze kan bewust of onbewust gemaakt worden. Misschien is het wel erger als er keuzes per ongeluk of onbewust gemaakt worden.
+De keuze van de data, selecties daaruit, de manier waarop de data gevisualiseerd worden met bepaalde opvallende of juist wegvallende kleuren, kleine of juist grote symbolen, de klassengrenzen die gehanteerd worden bij de legenda; dit alles beïnvloedt de kaartlezer. Deze keuze kan bewust of onbewust gemaakt worden. Misschien is het wel erger als er keuzes per ongeluk of onbewust gemaakt worden.
 De kaart is door zijn sterke visuele kracht niet alleen een effectieve en plezierige manier van informatieoverdracht. Het is een manier om de opinie in beweging te brengen, om mensen en beslissingen te beïnvloeden. De GIS-specialist heeft de plicht om die kaart als communicatiemiddel zeer zorgvuldig samen te stellen. Verkeerde of onbewust gekozen kleuren, klassenindeling, het wel of niet toevoegen van kaartlagen en de kwaliteit van de kaartlagen kunnen tot totaal verkeerde conclusies leiden. Omdat alléén de GIS-specialist toegang heeft tot het GIS als 'kaartengenerator', en omdat de GIS-specialist - en niemand anders - geacht worden de eigenschappen van de (geo-)informatie te kennen, heeft hij de verantwoordelijkheid om goede keuzes te maken. Anders wordt het GIS een machtsmiddel. In de praktijk betekent deze verantwoordelijkheid zorgen voor veel ervaring, het testen van kaarten en - vooral - meerdere kaartseries maken, opdat de enige juiste er uit gekozen kan worden. Dit geldt zeker wanneer het om gevoelige, politieke of wetenschappelijk vernieuwende onderwerpen of inzichten gaat.
@@ Regel 150: / Regel 150: @@
 Zonder deze morele aspecten en het besef van de kracht van een kaart, verwordt een GIS-specialist en zijn GIS tot een perfect en gevaarlijk duo met als eindproduct onbetrouwbare, amateuristische, propagandistische, gekleurde of onoverzichtelijke kaarten.
-Een goed (geen slecht!) voorbeeld van de kracht die een kaart in zich heeft wordt hieronder besproken.
+Een goed (geen slecht!) voorbeeld van de kracht die een kaart in zich heeft, wordt hieronder besproken.
 {| class="editmode" cellpadding="0" cellspacing="0" style="float:{{#ifeq:{{{1|}}}|links|left;clear:left|right;clear:right}}; background:none; border:none; padding:0; margin:0;"
@@ Regel 166: / Regel 166: @@
 <div style="background:#FFDAB9;">
-[[Bestand:Graduation_cap.png|20px]] '''SAMENVATTING:'''<br />Door het bewust weergeven of weglaten van kaartlagen of bepaalde objecten uit kaartlagen, is het mogelijk de denkwereld van de kaartlezer te leiden. Meer informatie kan informatief zijn, en geeft meer openheid en gelegenheid tot verificatie of alternatieve denkwijzen. Afhankelijk van het doel is het soms verstandig extra informatie (zoals steden en/of verbindingswegen) toe te voegen. Minder informatie kan helderder en illustratiever zijn. Echter, het kan de kaartlezer - bewust of onbewust - beperken in zijn mogelijkheden anders, of objectief te denken. Of het beperkt bij hem de mogelijkheden om extra informatie - waar hij over wenst te beschikken bij het zien van het kaartje - wil kunnen aflezen. De kracht die de kaart heeft, geeft de kaartmaker veel macht en verantwoordelijkheid mee.
+[[Bestand:Graduation_cap.png|20px]] '''SAMENVATTING:'''<br />Door het bewust weergeven of weglaten van kaartlagen of bepaalde objecten uit kaartlagen is het mogelijk de denkwereld van de kaartlezer te leiden. Meer informatie kan informatief zijn en geeft meer openheid en gelegenheid tot verificatie of alternatieve denkwijzen. Afhankelijk van het doel is het soms verstandig extra informatie (zoals steden en/of verbindingswegen) toe te voegen. Minder informatie kan helderder en illustratiever zijn. Echter, het kan de kaartlezer - bewust of onbewust - beperken in zijn mogelijkheden anders, of objectief te denken. Of het beperkt bij hem de mogelijkheden om extra informatie, waarover hij wenst te beschikken bij het zien van het kaartje, wil kunnen aflezen. De kracht die de kaart heeft, geeft de kaartmaker veel macht en verantwoordelijkheid mee.
 </div>
@@ Regel 172: / Regel 172: @@
 [[Image:Snow-cholera-map-1.jpg|thumb|right|500px|Originele kaart van John Snow, waarop de '''clustering van cholera-gevallen''' is te zien tijdens de Londense Epidemie van 1854. Bij inzoomen zijn de waterpompen eveneens te zien.]]
-In 1854 ontdekte John Snow, een Engelse arts, de werkelijke oorzaak van cholera. Voorheen werd algemeen aangenomen dat cholera door het inademen van 'slechte' lucht verspreid werd (Cholera betekent letterlijk dan ook 'slechte lucht'). Snow heeft dit kunnen weerleggen, waardoor cholera in de westerse wereld inmiddels vrijwel is uitgebannen. Hoe hij er toe gekomen is, kennen we nu als waarschijnlijk één van de eerste - en één van de bekendste en misschien wel belangrijkste - voorbeelden van het gebruik van ruimtelijk onderzoek<ref>Zie [[http://en.wikipedia.org/wiki/Geographic_information_system GIS]] en [[http://en.wikipedia.org/wiki/John_Snow_%28physician%29 John Snow]], beide op de Engelse Wikipedia.</ref>.
+In 1854 ontdekte John Snow, een Engelse arts, de werkelijke oorzaak van cholera. Voorheen werd algemeen aangenomen dat cholera door het inademen van 'slechte' lucht verspreid werd (Cholera betekent letterlijk dan ook 'slechte lucht'). Snow heeft dit kunnen weerleggen, waardoor cholera in de westerse wereld inmiddels vrijwel is uitgebannen. Hoe hij er toe gekomen is, kennen we nu als waarschijnlijk een van de eerste - en een van de bekendste en misschien wel belangrijkste - voorbeelden van het gebruik van ruimtelijk onderzoek<ref>Zie [[http://en.wikipedia.org/wiki/Geographic_information_system GIS]] en [[http://en.wikipedia.org/wiki/John_Snow_%28physician%29 John Snow]], beide op de Engelse Wikipedia.</ref>.
 Snow begon door simpelweg de choleragevallen - woonplaatsen van de getroffenen - in kaart te brengen. Daardoor viel het hem op dat deze gevallen geclusterd waren; de gevallen waren geconcentreerd rondom één bepaalde plek. Hij ging daarom op zoek naar een lokale bron, iets dat in die omgeving - en dan alléén die omgeving - voor de uitbraak zorgde. Door de ziektegevallen te combineren met de locaties van grondwaterpompen (zie figuur) vond hij uiteindelijk die oorzaak. De gevallen lagen exact geconcentreerd rond één pomp. Iedereen haalde meestal het drinkwater bij de dichtstbijzijnde waterpomp. Daarnaast viel het Snow op dat bewoners die dichter bij andere pompen woonden, vrijwel géén cholera kregen. Door beide constateringen kreeg hij sterke vermoedens dat die éne waterpomp de besmettingsbron was. Door de pomp vervolgens te sluiten is deze hypothese getest: er kwamen géén nieuwe choleragevallen bij. Dankzij dit systematische, ruimtelijke onderzoek is een epidemie vrijwel volledig een halt toegeroepen, en weten we nu hoe te handelen bij nieuwe uitbraken in ontwikkelingslanden.
-Snow gebruikte - al bestaande - cartografische methoden, maar nieuw was dat hij nieuwe gevallen kon voorspellen en voorkomen, door - voor het eerst - onderling geografisch van elkaar afhankelijke kaartlagen (pompen en choleragevallen) te combineren en in samenhang te analyseren. Deze 'overlay-techniek' (zoals deze exercitie in hedendaagse GIS-software genoemd wordt) is in de hedendaagse praktijk van het gebruik van kaarten misschien wel de belangrijkste functionaliteit die er is. Voor het wetenschappelijk onderzoek, maar nog meer voor het simpel overdragen van hypotheses en het beschrijven van de werkelijke situatie zoals die zich ergens voordoet.
+Snow gebruikte - al bestaande - cartografische methoden, maar nieuw was dat hij nieuwe gevallen kon voorspellen en voorkomen, door - voor het eerst - onderling geografisch van elkaar afhankelijke kaartlagen (pompen en choleragevallen) te combineren en in samenhang te analyseren. Deze 'overlay-techniek', zoals deze exercitie in hedendaagse GIS-software genoemd wordt, is in de hedendaagse praktijk van het gebruik van kaarten misschien wel de belangrijkste functionaliteit. Voor het wetenschappelijk onderzoek, maar nog meer voor het simpel overdragen van hypotheses en het beschrijven van de werkelijke situatie zoals die zich ergens voordoet.
 <div style="background:#FFDAB9;">
@@ Regel 184: / Regel 184: @@
 <div style="background:#FFEFD5;">
 [[Afbeelding:Crystal Clear app ktip.png|20px]]'''TIPS:'''<br />Met een GIS en met de huidige enorme hoeveelheid aan beschikbare (geo-)informatie is er voor een GIS-specialist een hoop werk te doen.
-* Wélke kaartlaag in welk geval moet worden toegevoegd is uiteraard de uitdaging. Hiervoor is van belang het hebben van enige bekendheid met beschikbare geo-informatie én het probleem in kwestie. (Het is niet voor niets dat veel GIS-sers breed georiënteerd en over het algemeen hoog opgeleid zijn.) Denk aan het toevoegen van een kaartlaag met het aantal auto's per etmaal aan verkeersongevallenkaart. Wellicht zie je daardoor straten waar - logisch - veel ongevallen plaatsvinden waar het druk is, en weinig ongevallen waar het niet druk is. Het bijzondere is dat je op zo'n kaart ook kan zien waar veel ongevallen zijn waar het niet druk is! Wellicht moet naar die plek maar eens gekeken worden. En andersom: Op welke drukke plekken zijn weinig ongelukken? Waarom zijn daar weinig ongelukken? Misschien kan van die situaties geleerd worden. En misschien moet er een derde kaartlaag worden toegevoegd: de gemiddelde of toegestane snelheid.
+* Wélke kaartlaag in welk geval moet worden toegevoegd, is uiteraard de uitdaging. Hiervoor is van belang het hebben van enige bekendheid met beschikbare geo-informatie én het probleem in kwestie. (Het is niet voor niets dat veel GIS-ers breed georiënteerd en over het algemeen hoog opgeleid zijn.) Denk aan het toevoegen van een kaartlaag met het aantal auto's per etmaal aan verkeersongevallenkaart. Wellicht zie je daardoor straten waar - logischerwijze - veel ongevallen plaatsvinden waar het druk is, en weinig ongevallen waar het niet druk is. Het bijzondere is dat je op zo'n kaart ook kan zien waar veel ongevallen zijn waar het niet druk is! Wellicht moet naar die plek maar eens gekeken worden. En andersom: Op welke drukke plekken zijn weinig ongelukken? Waarom zijn daar weinig ongelukken? Misschien kan van die situaties geleerd worden. En misschien moet er een derde kaartlaag worden toegevoegd: de gemiddelde of toegestane snelheid.
 * Ook op de kaart van John Snow zijn - naast het stratenpatroon - twee kaartlagen te zien: choleragevallen, en drinkwaterpompen. Wat van belang is bij deze kaart is dat óók gebieden in kaart zijn gebracht waar géén choleragevallen zijn (en wel waterpompen). Zou er zijn ingezoomd op alléén het probleemgebied, dan zou wellicht niet geconstateerd kunnen worden dat er géén choleragevallen zijn in de woonwijken rondom de andere waterpompen. Bij onderzoeksdoeleinden, zoals bij de hierboven genoemde verkeersongevallenkaart als de choleragevallenkaart, geldt dat 'géén informatie' (geen gevallen / witte gebieden) ook belangrijk zijn!
 </div>
@@ Regel 194: / Regel 194: @@
 ==De kracht en de kunst van de (juiste) visualisatiekeuze==
-Hierboven is in algemene zin al duidelijk gemaakt dat de keuzes die gemaakt worden bij kaartvervaardiging op het gebied van zowel het selecteren van brongegevens als waarmee deze gecombineerd worden van groot belang zijn voor het maken van een effectieve kaart. In deel B en C van dit handboek zullen ook aan de orde komen keuzes omtrent kleuren, grootte van labels, classificatiemethoden, et cetera. Maar ook komt aan de orde of je gegevens als punten of als (geaggregeerde of gegeneraliseerde) vlakken in beeld gaat brengen. Hoe subtiel dergelijke keuzes kunnen uitvallen, en dat die afhankelijk zijn van het doel van de kaart bewijst het voorbeeldfiguur hieronder, over 'Incidenten uit de Luchtoorlog van 1940 - 1945'.
+Hierboven is in algemene zin al duidelijk gemaakt dat de keuzes die gemaakt worden bij kaartvervaardiging op het gebied van zowel het selecteren van brongegevens als waarmee deze gecombineerd worden van groot belang zijn voor het maken van een effectieve kaart. In deel B en C van dit handboek zullen ook aan de orde komen: keuzes omtrent kleuren, grootte van labels, classificatiemethoden, et cetera. Maar ook komt aan de orde of je gegevens als punten of als (geaggregeerde of gegeneraliseerde) vlakken in beeld gaat brengen. Hoe subtiel dergelijke keuzes kunnen uitvallen, en dat die afhankelijk zijn van het doel van de kaart, bewijst het voorbeeldfiguur hieronder, over 'Incidenten uit de Luchtoorlog van 1940 - 1945'.
 Een korte inhoudelijke toelichting bij deze kaart:
@@ Regel 204: / Regel 204: @@
 :# Locaties waarbij de voorstelling van de onnauwkeurigheid in kleuren is weergegeven: blauw=relatief nauwkeurig, geel is onnauwkeurig
 :# Idem, nu is de onnauwkeurigheid weergegeven met cirkels. Het onderscheid in kleur is daardoor wellicht niet meer nodig. Het automatisch creëren van dergelijke cirkels rondom allerlei locaties, met vaste of met locatie-afhankelijke afstanden, kan met een simpele GIS-functie: [[Geo-visualisatie/Vervolg_GIS#GIS-analyses_.2F_GIS-bewerkingen|bufferen]]. Deze visualisatie levert voor de kaartlezer een grote verbetering op. De kleuren zijn veel beter vertaald naar wat die kleur betekent. De cirkel geeft aan tot waar er gevaar is. Dat is veel duidelijker dan een kleur. De interpretatie van de kaart is zo veel natuurlijker en gemakkelijker. De cirkels lopen echter bij deze ingewikkelde situatie (veel treffers / veel mogelijk niet gesprongen explosieven) erg door elkaar.
-:# Idem, nu zijn echter de individuele cirkels samengevoegd. Ook dat kan met een simpele GIS-functie, namelijk [[Geo-visualisatie/Vervolg_GIS#GIS-analyses_.2F_GIS-bewerkingen|dissolve]]. Het resultaat is dat alle gebieden waar een mogelijk gevaar is, direct afleesbaar zijn. Er is ook nog steeds te zien waar de meeste treffers verwacht mogen worden, omdat de oorspronkelijke ingemeten locaties nog steeds zichtbaar zijn.  Overigens, wellicht hadden voor de eenvoud deze locaties allen dezelde kleur mogen krijgen.
+:# Idem, nu zijn echter de individuele cirkels samengevoegd. Ook dat kan met een simpele GIS-functie, namelijk [[Geo-visualisatie/Vervolg_GIS#GIS-analyses_.2F_GIS-bewerkingen|dissolve]]. Het resultaat is dat alle gebieden waar een mogelijk gevaar is, direct afleesbaar zijn. Er is ook nog steeds te zien waar de meeste treffers verwacht mogen worden, omdat de oorspronkelijke ingemeten locaties nog steeds zichtbaar zijn.  Overigens, wellicht hadden voor de eenvoud deze locaties alle dezelde kleur mogen krijgen.
 :# Op deze kaart zijn alleen nog locaties te zien die volgens bovenstaande (GIS) analyse een gevaar opleveren. Daarbuiten zou een projectontwikkelaar - op basis van deze beschikbare, historische geo-informatie - géén extra maatregelen hoeven te treffen. De kaart is typisch geschikt voor een beleidsbeslissing: moet er wel of niet (nader) onderzoek gedaan worden wanneer op een bepaalde plek anno nu iets gebouwd zou moeten worden.
-Deze laatste kaart is de simpelste kaart, en een mooi voorbeeld van het verschil tussen informatie en (ruwe) data, zoals eerder in dit hoofdstuk aan de orde kwam.
+Deze laatste kaart is de simpelste kaart en een mooi voorbeeld van het verschil tussen informatie en (ruwe) data, zoals eerder in dit hoofdstuk aan de orde kwam.
 <div style="background:#FFDAB9;">
-[[Bestand:Graduation_cap.png|20px]] '''SAMENVATTING:'''<br />De wijze van visualisatie hangt af van het doel van de kaart. De kaart dient zo eenvoudig mogelijk te zijn. In sommige - beleidsondersteunende - kaarten is het goed mogelijk dat alleen een analyse (wel of niet subsidie, wel of geen nader onderzoek) gekarteerd wordt. De oorspronkelijke (ruwe) vakinhoudelijke data wordt dan in het geheel niet getoond. In andere gevallen, wanneer bijvoorbeeld nader veldonderzoek nodig blikt, zijn alle data wellicht wel nodig, mogelijk met allerlei buffers. Door middel van GIS-analyses kunnen dergelijke ''verschillende'' kaarten makkelijk worden gegenereerd (berekend) waarna deze kunnen worden gevisualiseerd en uitgeprint.
+[[Bestand:Graduation_cap.png|20px]] '''SAMENVATTING:'''<br />De wijze van visualisatie hangt af van het doel van de kaart. De kaart dient zo eenvoudig mogelijk te zijn. In sommige - beleidsondersteunende - kaarten is het goed mogelijk dat alleen een analyse (wel of niet subsidie, wel of geen nader onderzoek) gekarteerd wordt. De oorspronkelijke (ruwe) vakinhoudelijke data worden dan in het geheel niet getoond. In andere gevallen, wanneer bijvoorbeeld nader veldonderzoek nodig blikt, zijn alle data wellicht wel nodig, mogelijk met allerlei buffers. Door middel van GIS-analyses kunnen dergelijke ''verschillende'' kaarten makkelijk worden gegenereerd (berekend) waarna deze kunnen worden gevisualiseerd en uitgeprint.
 </div>
@@ Regel 224: / Regel 224: @@
 :* er is flink ingezoomd op het probleemgebied. Alleen ontbreken de doodskoppen nog boven woonwijk de Hoven... En die rode pijlen hadden in plaats van naar het zuidoosten, misschien nog dikker moeten zijn en naar de woonwijk moeten wijzen!
-De vraag is echter of we als GIS-specialist moeten inlaten met voorbeelden als deze. Duidelijk is dat hier op emotie wordt ingespeeld. Wanneer de GIS-specialist dit maakt voor de opdrachtgever 'Stichting weg met de UMTS-mast en wel meteen', is dit - cartografisch gesproken - een heel goede kaart. Echter, het staat bol met de inhoudelijke fouten; geen bronverwijzing, geen uitleg wat nu die 200 en 400 meter zones precies betekenen. De kaart toont géén nieuws. Sterker, dit is rechtstreeks verzonnen. Het betreft valse informatie. Door de meeste kenners, zowel daartoe door de overheid ingestelde organen, als door wetenschappers, is van problemen met UMTS niets gebleken. Er duiden toch zo af en toe onderzoeken op die het tegendeel beweren. Zelfs uit wetenschappelijke kringen. Dan nog dient - gezien de kracht van het medium kaart - een GIS-specialist deze bron te verifiëren. Is het een enkeling die dit beweert? Misschien is het echter een doorbraak, is het de eerste onderzoeker die schade aantoont. Zelfs in dat geval geldt; noem dat in de kaart! Stem de onzekerheid die er geld af op de symbologie. Gebruik dan geen rood, kleur de cirkels niet in. Gebruik stippellijnen voor cirkels. Enzovoort. Naast dat de bewoners onterecht bespeeld worden (zie de uitroeptekens en het woord families!), is de informatie overigens in dit voorbeeld vals! Jij als GIS-specialist dient je eigen moraal te hebben. De geo-informatie en de visualisatie ervan dienen goed en eerlijk te zijn. Dat wil zeggen dat de visualisatie in overeenstemming moet zijn met de informatie. Misbruik je kennis niet, ook als er een opdrachtgever is die er anders over denkt!
+De vraag is echter of we als GIS-specialist moeten inlaten met voorbeelden als deze. Duidelijk is dat hier op emotie wordt ingespeeld. Wanneer de GIS-specialist dit maakt voor de opdrachtgever 'Stichting weg met de UMTS-mast en wel meteen', is dit - cartografisch gesproken - een heel goede kaart. Echter, het staat bol met de inhoudelijke fouten; geen bronverwijzing, geen uitleg wat nu die 200 en 400 meter zones precies betekenen. De kaart toont géén nieuws. Sterker, dit is rechtstreeks verzonnen. Het betreft valse informatie. Door de meeste kenners, zowel daartoe door de overheid ingestelde organen, als door wetenschappers, is van problemen met UMTS niets gebleken. Er duiken toch zo af en toe onderzoeken op die het tegendeel beweren. Zelfs uit wetenschappelijke kringen. Dan nog dient - gezien de kracht van het medium kaart - een GIS-specialist deze bron te verifiëren. Is het een enkeling die dit beweert? Misschien is het echter een doorbraak, is het de eerste onderzoeker die schade aantoont. Zelfs in dat geval geldt; noem dat in de kaart! Stem de onzekerheid die er geldt, af op de symboliek. Gebruik dan niet rood, kleur de cirkels niet in. Gebruik stippellijnen voor cirkels. Enzovoort. Naast dat de bewoners onterecht bespeeld worden (zie de uitroeptekens en het woord families!), is de informatie overigens in dit voorbeeld vals! Jij als GIS-specialist dient je eigen moraal te hebben. De geo-informatie en de visualisatie ervan dienen goed en eerlijk te zijn. Dat wil zeggen dat de visualisatie in overeenstemming moet zijn met de informatie. Misbruik je kennis niet, ook als er een opdrachtgever is die er anders over denkt!
 Daarom de volgende opmerkingen vooraf:
 :* Lezers zien een digitale kaart vaak voor 100% waar. Zorg dus voor kloppende informatie.
-:* Besef dat de doelgroep vaak onkundig is; soms op het gebied van 'kaartlezen'. De legenda of de locatie is onduidelijk; de boodschap zoals zij die denken te lezen wordt dan rondgebazuind!
+:* Besef dat de doelgroep vaak onkundig is; soms op het gebied van 'kaartlezen'. De legenda of de locatie is onduidelijk; de boodschap zoals zij die denken te lezen, wordt dan rondgebazuind!
 :* Soms is de doelgroep echter onkundig op het inhoudelijk vlak; zoals hier: over straling. Lezers zijn dus in staat - zeker bij mooi gemaakte kaarten - jouw kaart klakkeloos te geloven...
 :* Test kaarten bij het publiek. En belangrijker;
@@ Regel 237: / Regel 237: @@
 <div style="background:#FFDAB9;">
-[[Bestand:Graduation_cap.png|20px]] '''SAMENVATTING:'''<br />Een kaart maakt bij veel mensen een grote, visuele indruk, en bepaalt voor een groot deel de denkrichting van de kaartlezer; wat er niet staat, ziet hij niet, wat je laat zien is waar hij aan denkt. Daarnaast zien ze de (digitale) kaart, met alle zijn harde grenzen en mooie symbolen vaak aan voor 100% actueel, compleet en nauwkeurig. Hiervan kan bewust en onbewust, in positieve zin en in negatieve zin gebruik gemaakt worden door de GIS-specialist.
+[[Bestand:Graduation_cap.png|20px]] '''SAMENVATTING:'''<br />Een kaart maakt bij veel mensen een grote, visuele indruk, en bepaalt voor een groot deel de denkrichting van de kaartlezer; wat er niet staat, ziet hij niet, wat je laat zien, is waar hij aan denkt. Daarnaast zien ze de (digitale) kaart, met alle zijn harde grenzen en mooie symbolen vaak aan voor 100% actueel, compleet en nauwkeurig. Hiervan kan bewust en onbewust, in positieve zin en in negatieve zin gebruik gemaakt worden door de GIS-specialist.
 </div>
@@ Regel 245: / Regel 245: @@
 In de vorige paragraaf werden een GIS-pakket en de juiste geo-informatie als benodigde randvoorwaarde genoemd. In [[Geo-visualisatie/Inleiding GIS|Deel A: Inleiding GIS]] is te zien hoe aan geo-informatie (betaald of gratis) gekomen kan worden. In [[Geo-visualisatie/Overige informatie|Overige informatie en links]] worden specifieke locaties voor geo-informatie en GIS-pakketten genoemd.
-In sommige gevallen is geen enkel GIS-pakket nodig. Voor lokale nieuwsbrieven, maar net zo goed voor professionele websites of landelijke kranten zijn zonder GIS-software goede kaarten te maken. Dit geldt in ieder geval voor die kaarten waarbij geen zware analyses of véél objecten betrokken zijn.
+In sommige gevallen is geen enkel GIS-pakket nodig. Voor lokale nieuwsbrieven, maar net zo goed voor professionele websites of landelijke kranten, zijn zonder GIS-software goede kaarten te maken. Dit geldt in ieder geval voor die kaarten waarbij geen zware analyses of véél objecten betrokken zijn.
 Hieronder een mogelijke werkwijze zonder GIS op jouw PC:
@@ Regel 255: / Regel 255: @@
 :* Plaats teksten voor de houvast van de lezer (ook wel de 'geografische context' genoemd, enkele wegen, de omtrek van de wijk of land, een plaatsnaam).
 :* Houd je ondertussen wel aan de cartografische regels. Dat zijn aspecten als lijndikte, volgorde van kaartlagen, visuele hiërarchie, aantal klassen, kleuren, legenda, enzovoorts (zie [[Geo-visualisatie/Deel B: Geo-visualisatie|Deel B: Geo-visualisatie]] en [[Geo-visualisatie/Deel C: Kaartopmaak|Deel C: Kaartopmaak]].)
-:* In dit voorbeeld is gebruik gemaakt van de mogelijkheid van het aanbrengen van schaduwen onder de pijlen en label(vlakken). Door de schaduwwerking 'springen' de pijlen en de labels als het ware van de kaart; de kaart lijkt diepte te krijgen en de kaart wordt levendiger. Het geeft een eigentijdser, moderner geheel, mits er uiteraard consequent en niet te overdreven gebruik van wordt gemaakt.
+:* In dit voorbeeld is gebruikgemaakt van de mogelijkheid van het aanbrengen van schaduwen onder de pijlen en label(vlakken). Door de schaduwwerking 'springen' de pijlen en de labels als het ware van de kaart; de kaart lijkt diepte te krijgen en de kaart wordt levendiger. Het geeft een eigentijdser, moderner geheel, mits er uiteraard consequent en niet te overdreven gebruik van wordt gemaakt.
 Een voorbeeld van een kaart die op een dergelijke wijze, dus zonder GIS-pakket, gemaakt is, is het kaartje over de wereldwijde houthandel.
@@ Regel 290: / Regel 290: @@
 |}
-Bovenstaande kaarten / producties komen in dit handboek niet (specifiek) aan de orde. Wel is het zo dat met name de cartografische en communicatieve aspecten in dit handboek net zo goed ook voor de representaties / kaarten gelden die met andere middelen dan GIS tot stand zijn gekomen.
+Bovenstaande kaarten/producties komen in dit handboek niet (specifiek) aan de orde. Wel is het zo dat met name de cartografische en communicatieve aspecten in dit handboek net zo goed ook voor de representaties/kaarten gelden die met andere middelen dan GIS tot stand zijn gekomen.
 Wat wel vaak gebeurt bij de productie van (gedetailleerde) topografische kaarten - in hogere oplagen of ten behoeve van drukwerk - is dat het beheer van de data en de eerste kaartconcepten volledig met een GIS totstandkomen, waarna via Illustrator of een ander grafisch tekenpakket er allerlei verbeteringen plaatsvinden. Denk aan labels, het lijnenwerk, onderdoorgangen bij viaducten, generalisatie.