Nederlands/Grammatica/Persoonlijke voornaamwoorden/Hen, hun of zij

Eerste hulp bij Nederlands

Eerste hulp bij Nederlands

Keer terug naar het menu "Eerste hulp" door hier te klikken

Ezelsbruggetjes

De voornaamwoorden van de derde persoon meervoud hebben zoals alle personen drie vormen:

• onderwerpsvorm: zij of ze
• bezitsvorm: hun
• voorwerpsvorm: hun, hen en ze

Je kan deze vormen het best begrijpen door ze te vergelijken met de overeenkomstige vormen van de mannelijke derde persoon enkelvoud:

• onderwerpsvorm: hij
• bezitsvorm: zijn
• voorwerpsvorm: hem

Vermits deze nooit verward worden, kan je op deze manier ook de correcte vormen voor de derde persoon meervoud vinden:

Ik zie zijn boek (bezitsvorm)   →   ik zie hun boek

Hij eet een appel (onderwerpsvorm)   →   zij (ze) eten een appel

Jan helpt hem (voorwerpsvorm)   →   Jan helpt hen

Na voorzetsels gebruiken we in het Nederlands ook de voorwerpsvorm:

Het is door hem geschilderd   →   het is door hen geschilderd

Er was achter hem nog plaats   →   er was achter hen nog plaats

Er is echter één uitzondering die het in de derde persoon meervoud moeilijker maakt dan in de andere personen:

In alle andere personen korten we de vormen aan mij, aan haar, aan ons en zo af tot mij, haar, ons: : Jan geeft een boek aan mij = Jan geeft mij een boek

Jan geeft een boek aan haar = Jan geeft haar een boek

Jan geeft een boek aan ons = Jan geeft ons een boek

In de derde persoon meervoud korten we echter aan hen af tot hun:

Jan geeft een boek aan hen = Jan geeft hun een boek

Discussie

Voor veel mensen is het niettemin onduidelijk of in bepaalde contexten hen of hun gebruikt dient te worden. Vaak kan zo'n zin anders worden geschreven, waardoor dit dilemma omzeild wordt. Zo kan "ik rook volgens hen te veel" prima worden herschreven tot: "Zij vinden dat ik te veel rook".

Tegenwoordig vervaagt met name in de gesproken taal het onderscheid tussen de voorwerpsvormen hen en hun steeds meer. Volgens de Algemene Nederlandse Spraakkunst kan in geval van verwisseling van deze twee naamwoorden meestal niet worden gesproken van een fout, omdat het gebruik van deze voornaamwoorden aan het evolueren is. Vaak kunnen hun en hen vervangen worden door ze: ik help hen wordt dan ik help ze; ik geef hun een boek wordt ik geef ze een boek. Echter als de klemtoon op hen of hun ligt kan dit niet: ik help hen en niet jullie kan niet geformuleerd worden als *ik help ze en niet jullie. Dit gebruik is overigens niet aan te bevelen in formele teksten zoals sollicitatiebrieven, omdat het tot de informele taal behoort.

Wat absoluut fout is, is het gebruik van hun als onderwerp: *hun hebben.

UIT WP

Het onderscheid tussen de naamvalsvormen hen en hun van het persoonlijk voornaamwoord in de derde persoon meervoud (het Systeem-Van Heule) is bedacht door Christiaen van Heule in zijn werk De Nederduytsche Grammatica ofte Spraec-konst (1625). Het kunstmatige doch thans betrekkelijk algemeen aanvaarde onderscheid levert veel sprekers (en schrijvers) van het Nederlands problemen op. Kortweg is hen de accusatiefvorm en hun de datiefvorm of genitiefvorm (bezittelijk voornaamwoord). Dit onderscheid tussen een datief- en accusatiefvorm komt in het Nederlands alleen voor bij de derde persoon meervoud, terwijl het in andere talen zoals het Duits veel algemener is. Ter vergelijking: mij/me, jou/je, hem, haar, ons, jullie kunnen alle zowel als accusatief als datief worden gebruikt.

Hen

Hen moet (in de systematiek van Van Heule) worden beschouwd als een accusatief, en wordt gebruikt

• na een voorzetsel (na een voorzetsel volgt altijd de voorwerpsvorm van een persoonlijk voornaamwoord);
• als lijdend voorwerp.

Voorbeelden:

• Ik geef het glas aan hen.
• Het werk is gedaan volgens hen.
• Ik zie hen.

Hun als datief

Hun wordt gebruikt in alle overige gevallen. Dit kan zijn als:

• meewerkend voorwerp, tenzij voorafgegaan door een voorzetsel;
• belanghebbend voorwerp, tenzij voorafgegaan door een voorzetsel;
• ondervindend voorwerp;
• bezittend voorwerp.

Voorbeelden:

• Ik geef hun het glas.
• Ik schenk hun een drankje in.
• Het glas is hun te leeg.
• Hij sloeg hun het glas uit de hand.

Hun als bezittelijk voornaamwoord

Hun is ook het bezittelijk voornaamwoord van de derde persoon meervoud:

• Dat is hun huis.
• Het werk is gedaan volgens hun instructies.

Hun als onderwerp

Hun wordt ook wel in de spreektaal (in Nederland, want in Vlaanderen komt deze variant niet voor) gebruikt als onderwerpsvorm in plaats van zij (3e persoon meervoud). Dit geldt als substandaard en wordt over het algemeen als incorrect beschouwd.

• Hun hebben het gedaan. → Zij hebben het gedaan.

Ook hullie komt dialectisch voor (cfr. het Afrikaanse "hulle"). Het is afgeleid van "hunlieden", en valt daarmee in dezelfde categorie als "jullie" (uit "gijlieden, jijlieden"). In de standaardtaal is hullie incorrect.

Henzelf en hunzelf

Bij hen en hun horen ook de woorden henzelf en hunzelf. Deze worden gebruikt als versterkte vorm van hen en hun:

• Ze willen geen autogordels om, maar dat is gevaarlijk voor henzelf.
• Ik heb hunzelf geen cent gegeven, maar alles aan hun ouders toevertrouwd.

Als de schrijver het woorddeel -zelf sterk wil benadrukken, dan kan hij of zij het ook los schrijven van hen of hun:

• ... dat is gevaarlijk voor hen zélf.
• Ik heb hun zélf geen cent gegeven.

Deze spelling kan echter in sommige zinnen tot dubbelzinnigheid leiden, zoals uit het laatste voorbeeld blijkt. Bedoelt de spreker "ik geef het zelf?" of "ik geef het hunzelf"?

Henzelf en hunzelf zijn niet de wederkerende of wederkerige voornaamwoorden van hen en hun. Daarvoor gebruiken we zichzelf (wederkerend) en elkaar (wederkerig):

• De minnaars geven elkaar een kusje. Ze geven elkaar de schuld. (wederkerig)
• De directeuren geven zichzelf een bonus. Ze geven zichzelf de schuld. (wederkerend)

Het wederkerend gebruik van hunzelf (ze geven hunzelf een bonus) is streekgebonden (dialectaal).

"Ze" als alternatief

De onverbogen vorm ze vindt in het hele Nederlandse taalgebied steeds meer ingang, aanvankelijk in de spreektaal, maar langzaamaan ook in de schrijftaal. Het kan een manier zijn om de "hen/hun"-discussie te vermijden.

Voorbeelden:

• Ik geef ze een snoepje. (in plaats van hun)
• Ik heb ze gisteren gezien. (in plaats van hen)

Na een voorzetsel is de vorm 'ze' echter nog niet echt gebruikelijk, in ieder geval niet in de schrijftaal.

Vroeger

Tot en met de negentiende eeuw werd ook haar gebruikt als vrouwelijke meervoudsvorm.

• Nadat de vrouwen uit het gezelschap zich verzameld hadden, werd haar een cadeau aangeboden.<ref>Haar / hen (vrouwelijk meervoud). Taaladvies.net, geraadpleegd op 20 mei 2010.</ref>

Een voorstel van P.C. Hooft om hum in te voeren — in navolging van het Duitse [datief (enkelvoud) ihm — voor de 'meewerkende' derde persoon enkelvoud heeft nooit ingang gevonden in de Nederlandse taal.

Zie ook

Zij of zei Hun als onderwerp